آیا ایران و سوریه بار دیگر با ترکیه دشمن خواهند شد؟

در تحلیلی به قلم سونر چاغاپتای، مدیر پروژه تحقیقاتی ترکیه در انستیتوی مطالعات خاورمیانه در واشنگتن‌، پیش‌بینی شده است که در روزهای آینده حزب کارگران کردستان (پ.ک.ک) سهم بیشتری از اخبار مربوط به منطقه را به خود اختصاص خواهد داد.

در این تحلیل که در وبلاگ شبکه خبری سی ان ان به چاپ رسیده، از پ.ک.ک، گروهی که بیش‌تر به دلیل اجرای حملات خشونت‌آمیز علیه ترکیه شناخته شده است، به عنوان عنصری نام برده شده که به‌سرعت در حال تبدیل شدن به بخشی از بازی قدرت میان ایران و سوریه از یک سو، و ترکیه از سوی دیگر است.

به نوشته‌ی این تحلیلگر ترک، در دهه‌ی ۱۹۹۰ ایران که چندان از وجود کشور سکولار ترکیه در همسایگی خود خرسند نبود، از سوریه درخواست کرد به شورشیان پ.ک.ک پناه دهد تا به واسطه حملاتی که این گروه علیه آنکارا ترتیب می‌دهد، جایگاه ترکیه به عنوان پادزهر سیاسی ایران دستخوش آسیب شود.

حزب عدالت و توسعه و تغییر معادلات

با به‌ قدرت رسیدن حزب اسلام‌گرای عدالت و توسعه در ترکیه این سه کشور بار دیگر از در دوستی با یکدیگر درآمدند و به این ترتیب مسئله پ.ک.ک به دست فراموشی سپرده شد یا دستکم این‌گونه در مورد آن وانمود می‌شد.

در همین راستا دولت ترکیه از سوریه خواست تا حمایت خود از پ.ک.ک را متوقف کند و بدین وسیله دو کشور وارد مذاکره با یکدیگر شدند.

استقرار نیروهای نظامی ترک در مرز این کشور با سوریه در سال ۱۹۹۸ از سوی دولت آنکار‌ا‌، خط و نشان محکمی به شمار می‌رفت تا به واسطه این تهدید نظامی، بشار اسد لزوم ایجاد تغییر در روشی را که پیش گرفته بود، احساس کند.

بدین ترتیب ترکیه بدون شلیک حتی یک گلوله به خواست خود رسید.

دوستی ایران و ترکیه

به نوشته‌ی سونر چاغاپتای، سال ۲۰۰۳ و حمله نظامی آمریکا به عراق موقعیتی را فراهم آورد تا این بار ترکیه و ایران به یک معنا با یکدیگر "دوست" شوند.

حال این دولت جمهوری اسلامی ایران بود که هم‌جواری با نیروهای نظامی آمریکا در عراق و افغانستان را تهدیدی بزرگ برای خود به شمار می‌آورد و نیازمند دراز کردن دست دوستی به سوی ترکیه بود تا شاید به کمک این دوستی، بتواند حلقه محاصره‌ای را که آمریکا به دور ایران کشیده بود، بشکند و کمی از انزوا به درآید.

پس به تعبیر سونر چاغاپتای، "به مانند پاره کردن بندی با چاقو"، رابطه میان ایران و پ.ک.ک نیز به یکباره همان زمان که نیروهای آمریکایی در خاک عراق به زمین نشستند، پایان یافت.

شرایط کنونی و ارزیابی‌های دوباره

اکنون هشت سال از آن دوران می‌گذرد و تهران در حال ارزیابی دوباره‌ی محیط سیاسی پیرامونش است. حال ‌که آمریکایی‌ها عراق را ترک می‌کنند، ایران می‌تواند نفوذ خود را در این کشور افزایش دهد و از همین رو نیز تهران با خود می‌اندیشد که دیگر می‌توان در برابر ترکیه رفتار متفاوتی را در پیش گرفت.

اما وضعیت در سوریه دیگر به آرامی سال‌های گذشته نیست و سرکوب وحشیانه معترضان از سوی بشار اسد منطقه را در موقعیت ویژه‌ای قرار داده است.

ترکیه که نویسنده این مقاله از آن به عنوان "حریف اصلی سوریه" یاد می‌کند، در برابر این کشور قد علم کرده و با محکوم کردن رفتار ددمنشانه بشار اسد تهدید کرده، چنانچه سرکوب مخالفان پایان نپذیرد، در برابر اسد وارد عمل خواهد شد.

در مقابل دمشق نیز برآن شده تا کار را برای ترکیه سخت‌تر کند. واضح است که برای سوریه مسلم شده‌، چنانچه به پ.ک.ک اجازه دهد از خاک این کشور برای حمله به ترکیه استفاده کند، با عواقب وخیمی از جمله حمله نظامی ارتش ترکیه روبرو خواهد شد.

پس در این میان تنها راه پیش‌ رو دراز کردن دست دوستی از سوی دمشق به طرف تهران است و ایران نیز به اعتقاد سونر چاغاپتای از کمک به سوریه خرسند است.

جنگ بر سر آینده سوریه

به گمان تحلیلگر ترک، ایران به شدت به دنبال راهی برای پایان بخشیدن به سیاست ترکیه مبنی بر رودرویی با اسد است زیرا ادامه‌ی این روند به معنای خاتمه دوران حکومت اسد در سوریه است و این امر برای ایران هزینه‌ی گزافی را که همان از دست رفتن متحدی قدیمی در منطقه است، در بر خواهد داشت.

پس این پیش‌آمدها، در نهایت به احیای استراتژی قدیمی ایران در برابر ترکیه کمک خواهد کرد؛ استراتژی‌ای که نویسنده آن را اینگونه توصیف می‌کند: استفاده از پ.ک.ک برای حمله به آنکارا از خاک کشوری دیگر و در نتیجه تحت فشار قرار دادن ترکیه.

در ماه‌های اخیر پیکارجویان پ.ک.ک حملات شدیدی را از خاک عراق علیه ترکیه ترتیب دادند که منجر به کشته‌ شدن نزدیک به ۱۰۰ شهروند ترکیه و اسارت آن‌ها شده است.

سونر چاغاپتای تناسب این معادله سیاسی را اینگونه می‌داند که هر چه سرکوب‌ علیه معترضان در سوریه شدت بگیرد، مخالفت‌ علیه اسد از سوی سیاستمداران تندروی ترکیه نیز افزایش خواهد یافت و در نتیجه اتحاد ایران و سوریه علیه ترکیه از طریق حملات پ.‌ک.‌ک از درون خاک عراق تقویت خواهد شد؛ و این یعنی افزایش حملات پ.ک.ک.

نویسنده ایران‌، ترکیه و رژیم بشار اسد را غرق در بازی‌ قدرتی می‌داند که بر سر آینده سوریه شکل گرفته است.

از نظر این تحلیلگر، این بازی یک برنده دارد: یا آنکارا پیروز میدان خواهد شد و اسد از میان خواهد رفت یا این که تهران می‌برد و آنکارا که از حملات پ.ک.ک آسیب دیده، گوی و میدان را رها می‌کند و اجازه می‌دهد تا سوریه همچنان بماند و به بقای خود ادامه دهد.

SN/KG