آیا خطر رویارویی آمریکا و روسیه در بحران سوریه وجود دارد؟
۱۳۹۶ خرداد ۳۱, چهارشنبه
یکشنبه ۱۸ ژوئن آمریکا یکی از جنگنده‌های ارتش سوریه را در فضای شهر رقه هدف قرار داد و منهدم کرد. روسیه که از دولت اسد در جنگ داخلی پشتیبانی می‌کند، این موضوع را اقدامی خشن علیه دولت سوریه نامید و محکوم کرد.
حمله به هواپیمای نیروی هوایی سوریه باعث آن شد که روسیه کانال‌های ارتباطی مرکز فرماندهی خود با آمریکا را مسدود کند. این کانال‌های تماس بین مسئولان دو کشور آمریکا و روسیه به منظور هماهنگ کردن فعالیت‌ها و برای اجتناب از رویارویی‌های ناخواسته نیروهای دو کشور در سوریه ایجاد شده بودند.
از آن گذشته، دولت روسیه اعلام کرد که به هر هواپیمایی که در آسمان غرب فرات در تردد باشد، حمله خواهد کرد. روسیه این منطقه از سوریه را منطقه تحت نفوذ خود می‌داند.
بیشتر بخوانید: هشدار روسیه به آمریکا پس از انهدام جنگنده ارتش سوریه
رقه کماکان در تصرف نیروهای وابسته به "دولت اسلامی" (داعش) است و نیروهای سوریه دموکراتیک زیر چتر حمایت و پشتیبانی ائتلاف بین‌المللی به رهبری آمریکا برای آزادسازی این شهر پیکار می‌کنند.
پرسش کلیدی در این ماجرا این است که هدف از پروازهواپیمای نظامی نیروی هوایی سوریه در رقه چه بوده است؟
نظر یزید سایق، کارشناس مرکز خاورمیانه کارنگی درباره این پرسش کلیدی این است: «به باور من، رژیم اسد با این اقدام خود مایل بوده خطوط قرمز و ظرفیت آمریکا را بیازماید.»
او به این نکته نیز اشاره می‌کند که هواپیماهای نظامی ارتش سوریه سال‌هاست که در این منطقه پروازی نداشته‌اند.
یک عقبگرد نگران کننده
انهدام هواپیمای ارتش سوریه توسط جنگنده آمریکا در عین حال حکایت از آن دارد که جنگ نیابتی در سوریه ابعاد جدیدی یافته و بسیار حساس شده است. در یکسو ائتلاف بین‌المللی ضد داعش به رهبری آمریکا و در سوی دیگر، دولت سوریه که از پشتیبانی روسیه و ایران برخوردار است. این مناقشه بر سر آینده کشور سوریه است. اما، خطر رویارویی آمریکا و روسیه نیز در سایه بحران سوریه افزایش یافته است.
ظرف چند هفته گذشته، نیروهای وابسته به ائتلاف بین‌المللی ضدداعش به رهبری آمریکا سه بار به سربازان ارتش سوریه حمله کردند. آمریکا رسما اعلام کرده است که این حملات در واکنش به حملاتی بوده که از سوی نیروهای دولتی سوریه صورت گرفته‌اند.
از آن گذشته، دولت آمریکا این اواخر بر حمایت و پشتیبانی از نیروهای متحد خود در سوریه افزوده است. هدف از این پشتیبانی تقویت جبهه نبرد با نیروهای "دولت اسلامی" در رقه اعلام شده است.
جانتان استونسون، یکی از اعضای پیشین شورای امنیت ملی آمریکا در دوره زمامداری باراک اوباما معتقد است که خطر تقابل بین آمریکا و روسیه افزایش یافته است. استونسون می‌گوید: «احتمال اینکه کار به رویاروی مستقیم آمریکا و روسیه بکشد، افزایش یافته است. حتی برخی معتقدند که این رویارویی شروع شده است، چون این اواخر بارها شاهد چنین حوادثی بوده‌ایم.»
ایوان مورگان، پروفسور رشته مطالعات آمریکا در دانشگاه کالج لندن نیز این موضوع را تایید می‌کند و می‌گوید: «موقعیت بسیار خطرناکی شکل گرفته است. احتمال تقابل بین این دوکشور بسیار افزایش یافته است.»
اشتفان مایستر، کارشناس مسائل روسیه در "شورای روابط بین‌الملل آلمان" معتقد است که مناقشه کنونی نوعی عقبگرد است. به باور او ظرف هفته‌ها و ماه‌های گذشته سطح تماس و گفت‌وگوهای مستقیم بین روسیه و آمریکا بر سر بحران سوریه حتی بهبود یافته بود.
به باور اشتفان مایستر، پس از سرنگونی جنگنده ارتش سوریه، همه دستاوردهای مربوط به بهبود مناسبات دو کشور آمریکا و روسیه در بحران سوریه به زیر علامت سئوال رفته است.
استونسون و مورگان هر دو معتقدند که هیچ یک از دو طرف مایل به افزایش تنش نیست. رهبری آمریکا بر آن است تا مانع از تشدید تنش شده و از این طریق نیازی به اعزام سرباز و نیروی زمینی به جنگ سوریه پیش نیاید.
هر دو کارشناس بر این باورند که در شرایط کنونی استراتژی آمریکا در سوریه روشن نیست و نمی‌توان با قطعیت گفت که آمریکا در فراسوی نبرد با داعش چه هدفی را در سوریه دنبال می‌کند. مورگان و استونسون معتقدند که آمریکا دست‌کم در حال حاضر هدف تغییر رژیم در سوریه را دنبال نمی‌کند.
نگرانی از رویارویی با ایران
استونسون در عین حال بر این نکته تاکید می‌کند که روسیه نیز مایل به افزایش تنش نیست. رهبری روسیه از اینکه این کشور در جبهه‌های گوناگونی درگیر شود، واهمه دارد. به باور این عضو پیشین شورای امنیت ملی آمریکا، روسیه به ضعف نظامی خود در قیاس با توان نظامی آمریکا واقف است.
بیشتر بخوانید: برنامه ناروشن ترامپ برای وضعیت آشفته سوریه
اما خطر جای دیگری است. ایوان مورگان احتمال وقوع رویارویی بین آمریکا و ایران را جدی‌تر ارزیابی می‌کند. جمهوری اسلامی ایران به موازات روسیه، یکی از پشتیبانان اصلی دولت اسد در سوریه است. همین موضوع باعث آن شده است که دونالد ترامپ بارها به‌شدت به ایران حمله کرده و نسبت به افزایش نفوذ این کشور در منطقه هشدار بدهد.
به باور مورگان، گرچه هر دو کشور آمریکا و روسیه تمایلی به افزایش تنش در مناسبات خود ندارند، اما، احتمال رویارویی بین این دو کشور منتفی نیست. به باور جاناتان استونسون تداوم قطع کانال‌های تماس توسط روسیه و حمایت بیشتر آمریکا از نیروهای مخالف اسد به هر روی باعث افزایش خصومت بین دو کشور می‌شود.