آیا سازمان ملل در قبال نقض شدید حقوق بشر قابلیت عمل دارد؟
۱۳۸۶ اسفند ۱۷, جمعه
هر دولتی موظف است از مردم خود، پیش از هر چیز در برابر کشتار جمعی و جنایت جنگی محافظت کند. این تصمیم در سال ۲۰۰۵ در نشست سران کشورهای عضو سازمان ملل متحد اتخاذ شد. بان کی‌مون دبیرکل این سازمان، در پاییز سال ۲۰۰۷، ادوارد لاک سیاست‌شناس برجسته‌ی آمریکایی را مامور تحقق عملی این طرح ساخت. وی در این راستا همچنین مورد پشتیبانی دولت آلمان است و اخیرا اهداف خود را برای این دولت تشریح کرده است.
پروفسور ادوارد لاک آدمی شکیباست و می‌تواند افراد بدبین را متقاعد سازد. این امر با توجه به کار سیزیفی که او در برابر دارد، لازم نیز هست: وی قرار است به عنوان نماینده‌ی ویژه‌ی دبیرکل سازمان ملل متحد، این نهاد را در موارد نقض سنگین حقوق بشر، دارای قابلیت عمل بیشتری کند. مبنای حقوق بین‌المللی برای لاک، طرح «مسئولیت حفاظت» است که در سال ۲۰۰۵ توسط اجلاس عمومی سازمان ملل به تصویب رسید. این برای لاک یک تصمیم تاریخی است. بر پایه‌ی این تصمیم، هر دولتی موظف است مردم خود را در برابر کشتار جمعی، جنایت جنگی، پاکسازی قومی و جنایت علیه بشریت محافظت کند.
به گفته‌ی لاک، افزون بر این موارد، این نکته‌ی بسیار مهم نیز وجود دارد که جامعه‌ی بین‌المللی، خود دارای این مسئولیت است که به دولت‌ها یاری رساند تا به وظیفه‌ی حفاظتی خود در قبال مردم عمل کنند و این یک عنصر تازه است. بنابراین، در مواردی که حقوق بشر به شدت نقض می‌شود، چنین عنصری می‌تواند علیه حق حاکمیت یک کشور به کار گرفته شود و این از نظر حقوق بین‌المللی تحولی مناقشه‌برانگیز است.
لاک در این باره می‌گوید: «ما حدس می‌زنیم که موارد یک مداخله‌ی قهرآمیز نسبتا نادر باشد، ولی چنین مواردی وجود خواهد داشت. منشور سازمان ملل، چارچوب قانونی آن را تعیین می‌کند. چنین رویکردی می‌تواند مانع آن شود که کشورهای از نظر نظامی نیرومند، به تنهایی دست به مداخله‌ی نظامی بزنند و راه برای واکنش جمعی سازمان ملل گشوده می‌شود».
ادوارد لاک تلویحا می‌گوید که سرچشمه‌ی چنین طرحی در آفریقاست. در سند پایه‌ای اتحادیه‌ی آفریقا که در سال ۲۰۰۰ به تصویب رسید، این اندیشه‌ی تعیین‌کننده آمده است که در موارد نقض سنگین حقوق بشر در یک کشور، کشورهای همسایه اجازه ندارند چشمان خودرا ببندند، بلکه باید دخالت کنند.
لاک در حال تهیه‌ی جزییات یک برنامه‌ی عمل است. به باور وی نمی‌توان از چنین برنامه‌ی عملی انتظار یک سند کامل را داشت، زیرا دستیابی به کمال در سازمان ملل متحد ناممکن است. لاک یادآور می‌شود: «طبیعتا این طرح در یکی دو سال آینده جهان را تغییر نخواهد داد، ولی این ایده در ده سال آینده تحکیم خواهد شد. پس از آن، انتظار از دولت‌ها و نهادهای بین‌المللی برای پی‌گیری «وظیفه‌ی حفاظت» افزایش خواهد یافت».
لاک آن اندازه واقعگرا هست که از حقوق بین‌المللی انتظار معجزه نداشته باشد. برای او کافی است که در درون و بیرون سازمان ملل این آگاهی رشد یابد که می‌توان در مقابل نقض شدید حقوق بشر کاری بیش از آن کرد که تا کنون انجام گرفته است.