آیا طرح ضربتی پلیس راه مؤثر است؟
۱۳۸۷ فروردین ۷, چهارشنبه
در قالب طرح ضربتی نوروز، فرهنگ رانندگی در تمام ساعات شبانه‌روز و در تمام محورها، از طریق افزایش بازرسان و تیم‌های ضربت پلیس، به‌صورت نامحسوس کنترل خواهد شد.
ایران در میان کشورهای جهان، جزو پیشتازان حوادث رانندگی است. این کشور یک‌صدم جمعیت جهان را در خود جای داده است که سالیانه یک‌چهلم کل سوانح رانندگی جهان را به‌وجود می‌آورند. تعداد تصادفات در ایران، به‌طور متوسط، بیش از ۲۰ برابر کشورهای صنعتی و ۵ برابر کشورهای منطقه است.
بر اساس آمار، هر ۲۰ دقیقه یک نفر جان خود را در این سوانح از دست می‌دهد. خسارت ناشی از تصادفات در ایران در سال ۲۰۰۶ ، شصت هزار میلیارد ریال برآورد شد که معادل ۳/ ۵ درصد از تولید ناخالص ملی (GPD) بود.
سه عامل در حوادث جاده‌ای مؤثرند: جاده، خودرو و انسان.
جاده
اصطلاح "غیر استاندارد" سال‌هاست که در مورد جاده‌های ایران به‌کار می‌رود. نبود دید کافی، کیفیت نامناسب روکش جاده، نبود علائم هشدار دهنده، شیب و پیچ نامناسب و نبود نور کافی، عواملی هستند که یک جاده را غیر استاندارد می‌کنند.
عدم وجود استراحتگاه در مسیرهای طولانی نیز عامل دیگری است. تعداد قابل توجهی از حوادث رانندگی در ایران، حاصل خستگی و خواب‌آلودگی راننده‌ها هستند. وجود بیش از ۲ هزار نقطه‌ی حادثه‌خیز و وجود موانع نیز بخشی از تلفات جاده‌ای را به خود اختصاص می‌دهند. هر سال تعداد بسیار زیادی بر اثر برخورد خودروشان با موانع کنار جاده، جان خود را از دست می‌دهند.
متوسط سرعت خودروهای جدید در بازار ایران (حدود ۲۰۰ کیلومتر در ساعت) مسلماً تناسب چندانی با وضعیت جاده‌ها نداشته و تأثیر خود را در افزایش شمار تلفات نشان می‌دهند.
استاندارد خودرو
هر از چندگاهی اعلا م می‌شود که یکی از خودروسازان مطرح دنیا، خودروهای تولیدی خود در یک بازه‌ی زمانی را به‌دلیل وجود نقص فنی فرا خوانده است؛ یا این‌که خودروساز دیگری به‌دلیل داشتن نقص فنی در محصول خود، جریمه‌ی میلیاردی پرداخته است.
مونتاژ خودرو در ایران از سال ۱۳۴۵ با ۴۵ هزار دستگاه در سال آغاز شد. در زمان جنگ به‌دلیل محدودیت‌ها، تولید خودرو به ۲۲ هزار دستگاه در سال کاهش یافت. در پایان جنگ، بار دیگر تولید خودرو در دستور کار دولت قرار گرفت و سرانجام در سال ۸۶ ، شمارگان تولید از مرز یک میلیون و یکصد هزار خودرو گذشت.
سهم خودروسازان ایران در تولید ناخالص داخلی در سال ۷۸ ، ۷۵/ ۲ درصد بوده است. در حال حاضر، ۲۵ درصد ارزش افزوده‌ی بخش صنعت، مربوط به خودروسازی است و این صنعت چهار درصد تولید ناخالص داخلی را به خود اختصاص داده است. صنعت خودروی ایران، سالانه با فروش ۱۳هزار میلیارد تومان، گردش مالی ۲۵ هزار میلیارد تومانی را تجربه می‌کند كه بعد از صنعت نفت، بیشترین گردش مالی است.
خودروسازی صنعتی است سودآوری که بخش عمده‌ای از سهام کارخانه‌های آن دولتی است. این صنعت در ایران اما رشد خود را تنها در تعداد تجربه می‌کند و کیفیت محصولات آن در حدی است که تنها به ندرت جایی در بازارهای جهانی پیدا می‌کند و البته نقش مهمی در آمار تلفات جاده‌ای در ایران دارند.
مقایسه‌ای کوتاه با آلمان
آلمان در حدود یک‌پنجم ایران وسعت دارد. جمعیت این کشور نزدیک به ده میلیون نفر از ایران بیشتر است و تعداد خودروهای موجود در آن بیش از چهار برابر ایران است. با این حال تعداد قربانیان تصادفات ایران بیش از ۱۴ برابر آلمان است.
تجزیه و تحلیل آمار تصادفات در آلمان نشان می‌دهد که تعداد سوانح، نسبت به گذشته ثابت مانده اما از آمار تلفات به شدت کاسته شده است که دلیل آن افزایش به‌کارگیری تجهیزات مدرن ایمنی در خودرو‌هاست.
استانداردهایی از قبیل کیسه‌ی هوا، سیستم ترمز ضدقفل و سیستم تعلیق هوشمند برای جلوگیری از واژگونی خودروها در پیچ، امروزه در بسیاری کشورها اجباری هستند.
خطای انسانی
عامل انسانی یکی از مهم‌ترین عوامل مرگ‌ومیر در سوانح رانندگی ایران است. سنت صدور گواهینامه‌های یک‌روزه در ایران که البته چندی است برچیده شده است، عدم آموزش مستمر در آموزش و پرورش و رسانه‌های جمعی و البته عدم بازدارندگی جرایم رانندگی، از عوامل کمرنگ شدن اهمیت احترام به قوانین راهنمایی و رانندگی هستند.
از سوی دیگر، شتابزدگی و وضعیت عصبی‌ای که دلایل آنها را باید عمدتاً در دیگر عرصه‌های زندگی جست، تأثیر منفی خود را در رانندگی نشان می‌دهند.
در کشور آلمان هزینه‌های سرسام‌آور صدور گواهینامه (گاهی تا ۳ هزار یورو) ، پشت سر گذاشتن آزمون‌های مختلف و وجود جرایم بسیار سنگین برای تخلفات، رانندگان را ناگزیر از رعایت مقررات می‌کند. قوانینی که به گفته‌ی کارشناسان، رعایت آنها سی درصد مشکلات ترافیکی ایران را حل می‌کند.
پایان شهریور و آغاز بازگشایی مدارس که رکورد سفرهای درون شهری تهران را از مرز ۱۵ میلیون سفر در روز می‌گذراند، یا در نوروز، تدابیر ویژه‌ای برای افزایش ایمنی سفرها، البته عمدتاً در قالب طرح‌های ضربتی و موقتی اندیشیده می‌شود.
اما این‌که آمار تلفات جاده‌ای با وجود سهمیه‌بندی بنزین و کاهش نسبی تعداد سفرها، هم‌چنان در حال افزایش است، ضرورت برنامه‌ریزی جدی‌تر و مستمر را، بیش از طرح‌های مقطعی و کوتاه‌مدت گوشزد می‌کند.