اثرات منفی و پایدار اشعه‌های رادیواکتیو
۱۳۸۶ آذر ۱, پنجشنبه
تشعشعات رادیواکتیو، حتی به میزان اندک زیان‌بار است. زیان ناشی از انتشار پرتوهای رادیواکتیو به مدت طولانی باقی می‌ماند، نسل به نسل انتقال می‌یابد و به مکان کوچکی محدود نمی‌شود. به گفته‌ی دکتر اسماعیل کهرم، متخصص در رشته‌ی محیط زیست و گونه‌های جانوری و گیاهی مواد رادیواکتیو با حیات بر روی زمین سازگاری ندارد.
دکتر اسماعیل کهرم، می‌دونیم که یکی از پیامدهای برخورداری از تأسیسات اتمی انتشار مواد رادیواکتیو در محیط است. این انتشار چه تأثیری بر محیط می‌گذارد؟
مواد رادیواکتیو به طور کلی سمی هستند. اینها برای حیات ضرر دارند. یعنی به انحاَء مختلف در سطح بسیار بسیار بالا ایجاد مسومیت می‌کنند و در نهایت وارد بدن که می‌شوند، حتی اگر شخص مسموم زنده بماند، باعث تغییرات ژنتیکی در فرد می‌شوند. یعنی اینکه مولکول‌ها را روی آن حلقه‌های DNA و RNA تحت تأثیر قرار می‌دهند و باعث میوتیشن (جهش) یا تغییرات ژنتیکی می‌شوند. این مواد نباید در سطح زمین وجود داشته باشند و خوشبختانه کره‌ی زمین به خاطر اتمسفری که دارد و به خاطر لایه‌های مختلف اتمسفر این جور تشعشعات را که از خورشید می‌گیرد، جذب می‌کند و به ما نمی‌رسد. مگر اینکه ما خودمان به طور مصنوعی بیاییم و این را در محیط منتشر بکنیم.
دقیقا اینها چه تأثیری در سلامتی انسان می‌گذارد و چه بیماری‌هایی را ایجاد می‌کند؟
مهم‌ترین مسئله‌ای که اینها ایجاد می‌کنند، تغییرات ژنتیکی است. در اطراف راکتورهای اتمی اگر دقت و احتیاط نشود، مثلا می‌بینیم که مارمولک‌هایی با سه پا، با دو سر و یا مارمولک‌های بی دست و پا و انواع قورباغه‌هایی که به اصطلاح دفورمه شده و تغییر شکل دادند، پیدا می‌شود. این تغییرات یعنی در ژنتیک آن جانور دستکاری شده. البته اگر دوز dose این مواد بالا باشد، باعث مسمومیت و مرگ فرد، گیاه و جانور می‌شود. وقتی که در چرنوبیل، در اتحاد شوروی سابق، در راکتورهای اتمی اختلال ایجاد شد، ما دیدیم که در غرب انگلستان یعنی حدود ۵۰۰۰ کیلومتر آنطرف‌تر به طرف غرب، دولت انگلستان مجبور شد که گوسفندهای بی‌شماری را بکشد و دفن بکند. چون علف‌های آن منطقه به مواد رادیواکتیو آغشته شده بودند. گوسفندها از آنها خورده بودند و این گوسفندها دیگر برای مصرف انسان جایز نبودند. یک مسئله‌ی دیگر که باید عرض بکنم این است که فقط و فقط تغییرات، میوتیش یا جهش ژنتیکی در یک نسل انجام نمی‌شود، بلکه وقتی در کروموزوم‌های شخصی این تغییرات ژنتیکی ایجاد شد، این را به فرزندش منتقل می‌کند و فرزند منتقل به فرزند. بنابراین انسان و حیات بر روی زمین برای این ساخته نشده‌اند که بتوانند این تغییرات را تحمل بکنند. مواد رادیواکتیو با حیات بر روی زمین سازگاری ندارد.
اگر میزان انتشار مواد رادیواکتیو کم باشد، می‌توانیم بگوییم که بی‌خطر است؟
اصلا اینطور نیست. الان غذاهایی که توسط مواد رادیواکتیو تحت درمان قرار می‌گیرند و ژنشان تغییر می‌کند با اینکه دوز بسیار بسیار کم است، ولی اروپا از پذیرفتن آنها سر باز می‌زند. غذاهایی که در ایالات متحده تولید می‌شود، مثلا گوجه‌فرنگی‌هایی که قرمزتر و بزرگ‌تر هستند یا خیارهایی که بزرگ‌تر و سبزتر هستند. برای اینکه این ترس وجود دارد که انسان در معرض این رادیواکتیو با اینکه مقدارش بسیار کم هست، قرار بگیرد. چرا؟ چون بدن انسان می‌تواند، مقدار کم رادیواکتیو را به مرور زمان در خودش جمع بکند، تا حدی که به آستانه‌ای برسد که ایجاد ناراحتی می‌کند. لذا کسانی که با رادیواکتیو حتی دوز کم سر و کار دارند، یک وسیله‌ای را به کمرشان آویزان می‌کنند و وقتی که حد این دوز بسیار بسیار کم از یک مقداری که به مقدار آستانه معروف است، فراتر رفت، اینها مدتی باید استراحت بکنند، غذاهایی مانند شیر بخورند تا این را از بدن دفع بکنند. بنابراین مقدار بسیار کم هم در سلامت انسان در طول زمان می‌تواند اثرگذار باشد.
آیا این اثرات سوء ناشی از انتشار مواد رادیواکتیو کوتاه‌مدت است یا می‌تواند طولانی‌مدت باشد؟
حتما طولانی‌مدت است. بنده عرض کردم که حتی در ژن انسان تأثیر می‌گذارد، یعنی اگر حتی در کسی میزان آلودگی آنقدر نباشد که منجر به مرگ او شود، اگر موجب تغییرات ژنتیکی بشود، این تغییرات ژنتیکی از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شود. یعنی می‌شود گفت که تغییراتی که بر اثر مواد رادیواکتیو به وجود می‌آید، دراز مدت است و نسل‌های زیادی را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
در مورد زباله‌های مواد رادیواکتیو چی؟ آیا وجود آنها هم خطرساز است؟
کاملا، تصور بفرمایید که میله‌هایی از اورانیوم و یا سوخت‌های دیگر، پلوتونیوم، اینها وقتی که از کار می‌افتند در راکتورهای اتمی، تا حدود هشتاد درجه‌ی سانتی‌گراد سرخ و گرم هستند. تصور بفرمایید که با اینها چه می‌شود کرد. اگر بخواهیم اینها را در دریاها بریزیم، دریاها آلوده می‌شوند. اگر بخواهیم اینها را داخل زمین بگذاریم، تا حدود چند هزار سال این گرما را حس خواهند کرد. بنابراین یکی از مسایلی که ما با آن مواجه هستیم، مسئله‌ی زباله‌ها و یا پسماندها است. البته الان تکنولوژی جدید سعی می‌کند که مقدار زیادی از اینها را بازیافت یا به اصطلاح recycle بکند. ولی هنوز هم بعد از بازیافت کردن مقدار آلودگی آنقدر هست که بتواند در منطقه اثر بگذارد.
پس در این صورت هنوز هیچ راهی برای دفن و انبار کردن تشعشعات اتمی پیدا نشده، به نحوی که بشود در عین حال طبیعت و تندرستی انسان را حفط کرد؟
اینطور نیست. با هزینه‌ی فراوان می‌شود، قالب‌هایی از بتن تهیه کرد و این میله‌هایی که تا پنجاه ـ شصت یا هشتاد درجه‌ی سانتی‌گراد گرمایش هست، در داخل اینها قرار داد و آنها را در عمق زمین مدفون کرد. شایعاتی هم هست که مثلا کشورهای پیشرفته سابقا می‌رفتند، مناطقی مانند کویر را پیدا می‌کردند و این زباله‌ها و تفاله‌های اتمی را در داخل آن می‌انداختند. حتی شایع شده که اینها را در داخل آن بلوک‌های سیمانی و بتونی در داخل آب می‌اندازند. به هر حال با صرف هزینه ممکن هست که ما هم راکتور سالم و از نظر زیست‌محیطی کاملی داشته باشیم و هم زباله‌ها را به نحو اکمل دفع بکنیم. کما اینکه انواع انرژی که الان ما داریم، یعنی انرژی‌های فسیلی مانند نفت و ذغال سنگ و غیره هم چندان خالی از مسئله نیستند و اینها هم بالاخره در همین مملکت خود ما مسئله ایجاد کردند. برای نمونه آبهای خلیج فارس عزیز ما ۴۷ برابر آبهای آزاد جهان آلوده است، از همین مواد نفتی. بنابراین اگر ما بتوانیم به نحو کامل از نیروی اتمی برای راکتورهای سالم با دفع فنی و علمی زایدات اتمی استفاده بکنیم، شاید جانشین بهتری باشد برای سوخت‌های فسیلی که الان تمام دنیا را آلوده کردند.