1. پرش به گزارش
  2. پرش به منوی اصلی
  3. پرش به دیگر صفحات دویچه وله

اجراى سمفونى شماره نه بتهوون در تهران

مهیندخت مصباح۱۳۸۴ مهر ۱۶, شنبه

قبل از انقلاب يكبار اين سمفونى به رهبرى فرهاد مشكات در ايران اجرا شد اما غالب نوازندگان اركستر و خوانندگان غربى و خارجى بودند. به گفته رهبر دايمى اركستر سمفونيك تهران، على رهبرى اين اجرا با نوازندگان و گروه كر و تكخوانان ايرانى در سى سال گذشته درايران بيسابقه بوده است.

https://p.dw.com/p/A7RA
عکس: dpa

تالار وحدت يا همان تالار رودكى سابق، از روز نهم مهر به مدت پنج شب شاهد اجراى سمفونى نهم بتهوون و استقبال شورانگيز مردم از آن بود. اين سمفونى را يكى از سخت ترين سمفونى هاى كرال و به قولى زيباترين سمفونى از اين نوع مى شناسند. اثرى است پيچيده كه علاوه بر غناى ملوديك، بار تكنيكى ويژه اى دارد اما اركستر سمفونيك تهران و گروه كر به ويژه همخوانان ميهمان توانستند در اجراى اين سمفونى كه داراى ظرايف و پيچيدگى هاى خاصى است، حضورى موفق از خويش نشان دهند. طبق اعلام رهبر اركستر و گروه كر، على رهبرى اجراى كامل هر چهار موومان سمفونى شماره نه توسط اركستر و گروه كر ايرانى حداقل در سى سال گذشته در كشورسابقه نداشته است.

اين سمفونى چهار موومان دارد. اولين موومان مبارزه روح انسان با غم و اندوه را بيان ميكند. اين مبارزه پس از درآمدى با شكوه، به تدريج شديد تر ميشود. قسمت دوم با نوعى سرخوشى مفرط آغاز ميشود و ريتمي سبكبار دارد. موومان سوم بيانگر احساسات پاك و بى آ لايش انسان است و با نواى آهسته اى از عشق و اميدهاى دوران جوانى حكايت ميكند. موومان چهارم تماما بيان شادى مقدس و يك سرور روحانى است كه در ابتدايش موسيقى حالت مكالمه پيدا ميكند و از حوزه سازى خارج ميشود. درپايان سرود شادى از منظومه شيللر شاعر المانى خوانده ميشود.

برنامه اركستر با اتمام موومان چهارم سمفونى به پايان رسيد و غريو تحسين و تشويق شنوندگان، باعث شد تا سه بار پياپى اين بخش دوباره اجرا شود. خانم نسرين ناصحى معلم آواز و خواننده سوپرانو و يكى از سوليست هاى گروه كر تالار وحدت كه خود در اين پنج شب در اجرا شركت داشته حال و هواى آن شب ها را چنين توصيف ميكند:

”اجرای ما، بخصوص اجرای گروه کر، خیلی خوب بود. البته ما قبلا روی آن کار کرده بودیم و ۵ سال پیش هم فانتزی کرال بتهوون اجرا شده بود که آقای نصیر حیدریان رهبری کرده بودند و کرال را خیلی خوب آماده کرده بود. فانتزی کرال اثر بتهوون است، ولی بر تم همین سنفونی ۹ نوشته شده است. در واقع کاملا مثل آن نبود، ولی خیلی از کلماتش، متن‌اش و ملودی اش شباهت بسیاری به اين داشت. یعنی بتهوون براساس سنفونی ۹ آنرا نوشته بود. امسال هم که ما خیلی خوب کار کردیم. چون زمینه ی قبلی داشتیم و بسیار خوب این قطعه درآمد. البته خود آقای رهبری در مورد سازهای ارکستر خیلی کار و خیلی تلاش کردند. با سازهاى بادى وزهى هم خیلی کار کردند و بهرجهت اجرای بسیار خوبی بود.ميتوان گفت به نسبت ارکستر سنفونی تهران این اجرایی خوب و قابل قبول بود”.

هر پنج شب اجرا، سه طبقه تالار وحدت مملو از حضار بود. درخبرها هست كه شنوندگان آنقدر از شنيدن اين سمفونى به وجد و شور مى آمدند كه حتى آن زمان كه ميان موومان ها بايست سكوت كرد تا تمركز اركستر و خواننده بهم نخورد، باز هم كف ميزده اند. نسرين ناصحى در اين زمينه توضيحى دارد:

”می دانید هر سنفونی چهار موومان دارد و نباید وسط موومان ها دست زد. چون هر موومان قطعه ای مجزا نیست، بلکه یک قطعه است که در یک سنفونی کامل اجرا می شود. اما، مردم نمی دانند. متاسفانه من تا حالا هر کنسرتی رفته ام در تالار رودکی یا تالار وحدت، از زمانی که یادم می آید، از زمانی که بچه بودم، دیده ام که مردم میان موومان‌ها دست می زدند. این بعلت نداشتن اطلاعاتشان بود، نه اینکه بخواهند تشویق بکنند یا به وجد آمده باشند. از شب سوم اجرا، با بلندگو اعلام کردند که وسط موومان ها دست نزنید تا این قطعه بطور کامل تمام بشود و بعد تشویق کنید.“

البته رهبر اركستر سمفونيك تهران، آقاى على رهبرى كه در خارج از كشور بنام الكساندر رهبرى معروفيت دارد، در يك مصاحبه در پاسخ به اين سوال كه آيا ابراز احساسات بى هنگام باعث آزار سرپرست اركستر و نوازندگان ميشود گفته كه اساسا تشويق و دست زدن براى مجرى اثر چيز خوشايندى است حتى اگر در وقت نامناسبى باشد. آقاى رهبرى اين تشويق ها را نشانه خونگرمى مردم دانسته و اشاره كرده كه در جنوب اروپا مثل اسپانيا يا ايتاليا نيز اين گونه موارد زياد ديده ميشود.

ويژگى سمفونى نهم بتهوون كه به نام سمفونى كرال و سمفونى صلح نيز شناخته ميشود اينست كه در آن براى اولين بار در قسمت آخر يك سمفونى از گروه كر و چهار خواننده تكخوان استفاده شده است. بتهوون زمانى كه در تابستان سال ۱۸۲۳ طرح قطعه ديگري به نام ميسا سولمينس را تهيه ميكرد، ناگهان به اين فكر افتاد كه قسمت چهارم سمفونى نهم را به صورت آوازى به پايان برساند و براى شعر از سرود شادى شيللر استفاده كند.

در قسمت آوازى سمفونى شماره نه، ابتدا صداى خواننده باريتون به گوش ميرسد كه ميگويد: ” اى دوستان اين آهنك ها را رها كنيم. آواز خود را بخوانيم تا دلشاد شويم.“ و بعد از آن سرود شادى به صورت دستجمعى خوانده ميشود كه بخشى از آن چنين است: ”هر كس كه سعادت يافته دوست خوبى داشته باشد و آن كس كه دلبرى دلخواه نصيبش شده در اين شادمانى شركت ميكند“. ادامه سرود و سرايش جمع چنين است: ”اما بگذار آن كس كه تنها وجود خويش را روى زمين مى بيند و كسى كه در پى سعادت نيست، بيرون از اين حلقه مقدس، نالان وگريان بماند” به عقيده اكثر صاحب نظران مضمون شعر شيللر، بازگويى شعربلند سعدى ” بنى آدم اعضاى يكديگرند، كه در آفرينش ز يك گوهرند”، هست.

بايد گفت اولين بار شب هفتم ماه مه سال ۱۸۲۴بود كه براى اولين بار سمفونـى شماره نه اجرا شد. نسرين ناصحى در باره اين سمفونى توضيحات ديگرى ميدهد:

”سنفونی ۹ بقول عده ای اوج کار بتهوون است که واقعا می توان گفت در آن تمام احساس، تکنیک و تمام معلومات بتهوون متجلی شده و زمانی نوشته شده که بتهوون کر بوده و نمی شنیده است. بخاطر همین تا حدودی برای آواز مشکل نوشته شده و حتا حالت سازی دارد. یعنی پاساژهایی که هست، اینها به حالت این است که ساز اینها را اجرا کند، در حاليكه برای صدای خواننده نوشته شده است. از این نظر خیلی مشکل است. با اینکه می گویند که در دنیا کسانی هستند که خیلی از اپراهای مشکل و سنگین را اجرا می کنند، ولی برای خواندن بتهوون واقعا باید بتهوون خوان بود. البته همه جای دنیا سنفونی ۹ هر سال اجرا ميشود و امسال هم در ایران هم اجرا شد و امیدوارم به اسامی آن کشورها نام ایران هم اضافه بشود و در سالهای آتی بتوانیم این اثر را بشنویم که البته هربار هم مسلما کیفیت بالاتر خواهد رفت.“

بتهوون درزمان ساخت اين سمفونى در فقر كامل و در بحران مربوط به گرفتن حق سرپرستى برادر زاده اش به سر ميبرد به طورى كه پس از اتمام نگارش اين سمفونى آن را به قيمت ”ده پوند“ به اركستر سمفونيك لندن فروخت.

.