انرژى هسته‌اى يا سلاح اتمى ؟
۱۳۸۴ دی ۳۰, جمعه
فعاليتهاى هسته‌اى ايران اين روزها تبد‌يل به بحث داغ هر جمعى شده است. اما مخالفت يا موافقت با اين طرح زمانى منطقى به نظر مى‌رسد كه ابتدا روشن شود مرز ميان استفاده صلح‌آميز از انرژى هسته‌اى و تلاش براى ساختن سلاح هسته‌اى كجاست. چگونه مى‌توان تشخيص داد كه تلاش يك دولت براى دست‌يابى به از انرژى هسته‌اى چه هدفى را دنبال مى‌كند؟
براى آنكه يك دولت بتواند سلاح اتمى بسازد، قبل از هر چيز نياز به مواد اوليه هسته‌اى قابل انفجار دارد. بدين ترتيب، در قدم اول نيازمند تهيه اورانيوم و يا پلوتونيوم است. در مرحله بعد بايد بتوان به ميزان كافى اورانيوم و يا پلوتونيوم را كنار هم جمع كرد. قرار گرفتن اين مواد كنار هم تشكيل واكنش زنجيره‌اى ناپايدارى را مى‌دهد كه قابليت انفجار هسته‌اى دارد.
متخصصين اين زمينه مانند گوتز نيون‌اك Götz Neuneck ، يكى از محققين مركز پژوهشى ”صلح و امنيت“ دانشگاه هامبورگ آلمان، در اين رابطه مى‌گويند: ”مقدار اورانيوم مورد نياز به طرح و قدرت انفجار بستگى دارد. اين مقدار بين بيست تا پنجاه كيلوگرم متفاوت است. در مورد پلوتونيوم روى هم رفته شش تا هشت كيلوگرم كافى است. به طور كلى ميزان مواد اوليه مورد نياز براى توليد سلاح اتمى اندازه‌اى ميان يك گريپ فروت يا يك توپ بيسبال است. بدين ترتيب مواد اوليه چندان زيادى لازم نيست تا بتوان يك بمب تخريب كننده ساخت كه قدرت تخريب آن به اندازه بمب اتمى باشد كه هيروشيما را ويران كرد.“
ساختن بمب اتمى ساده به نظر مى‌رسد. بمب، از يك ميله اورانيومى تشكيل شده است كه در يك سيلندر آنهم از جنس اورانيوم قرار مى‌گيرد. ميزان اورانيوم ميله و سيلندر مقدار مشخصى است كه نمى‌تواند خود به خود منفجر شود. چاشنى مورد نياز براى انفجار، تركيب شيميايى خاصى است كه به اين مجموعه وارد مى‌شود و سبب انفجار بمب مى‌شود. شايد ساده به نظر برسد اما ساختن يك بمب اتمى در واقع بسيار پيچيده است.
نيون‌اك در ادامه مى‌افزايد: ”قبل از هر چيز بايد تكنيك شكافتن اتم را پيدا كرد كه نياز به تحقيق دارد. و اگر هدف ساختن يك سلاح هسته‌اى باشد بايد تركيب ساخته شده آزمايش شود. كشورهاى مانند هند و پاكستان در سال ۱۹۹۸ اين آزمايش را انجام داده‌اند. براى اهداف نظامى بايد مشخص شود كه آيا چنين بمبى عمل مى‌كند يا نه؟ براى اين آزمايش نياز به كلاهكى است كه بتوان به كمك آن بمب را بر روى راكت مخصوص سوار كرد. كه اين پروسه خود نيازمند تحقيقات تكميلى است. و اگر هدف ساخت تسليحات نظامى هسته‌اى باشد بايد ظرفيت توليد انرژى هسته‌اى را داشت.“
اولين قدم مشكل در كل اين روند تهيه اوانيوم يا پلوتونيوم قابل انفجار است. در مورد اوانيوم مشكل اينجا‌ست كه اورانيوم موجود در طبيعت اصلأ قابليت انفجار را ندارد. اورانيوم طبيعى دو نوع مختلف دارد. نوع اول اورانيومى است كه از ۹۹،۳٪ اورانيوم با عدد اتمى ۲۳۸ تشكيل شده و تقريبأ پايدار است و به سختى شكافته مى‌شود. اوارنيومى كه قابليت انفجار هسته‌اى دارد در واقع اورانيوم با عدد اتمى ۲۳۵ است كه از اين نوع اورانيوم به ندرت در طبيعت يافت مى‌شود و تنها ۷٪ تركيب اورانيوم طبيعى را تشكيل مى‌دهد.
در نتيجه براى ساخت يك بمب اتمى بايد درصد اورانيوم ۲۳۵ را بالا برد كه متخصصين اين پروسه را غنى سازى مى‌نامند. غنى سازى اورانيوم نيازمند دستگاهاى پيشرفته و تكنولوژى علمى بالاست.
حال اگر اورانيوم به عنوان سوخت در يك نيروگاه استفاده شود، زمان كوتاهى پس از راه افتادن نيروگاه از اين سوخت پلوتونيوم بد‌ست مى‌آ‌يد. از اين پلوتونيوم هم می‌توان تحت شرايط خاصى بمب اتمى ساخت.
اما ابتدا بايد پلوتونيوم از زباله حاصل از ماده سوختنى بازيافت شود، كه پروسه پر زحمت و پيچيده‌اى است. البته برخى كشورها كه صاحب تكنولوژى انرژى هسته‌اى هستند و از اين انرژى استفاده نظامى مى‌كنند مى‌توانند اين سوخت را بازيافت كنند. كشورهايى كه تكنولوژى غنى‌سازى اورانيوم و بازيافت پلوتونيوم را دارند شروط اوليه مورد نياز براى توليد انرژى هسته‌اى را دارا هستند و مى‌توانند بمب اتم بسازند. آنها توانايى ساخت و توليد سلاح‌هاى هسته‌اى را دارند. اما اين كشورها متعهد به پيمان منع گسترش سلاح‌هاى هسته‌اى هستند و با توجه به اين پيمان، فعاليتهاى نظامى را دنبال نمى‌كنند.
آژانس بين‌المللى انرژى اتمى در وين اجازه دارد از نيروگاه‌ها و تسليحات هسته‌اى اعضا بازديد كند. اينكه آيا اين اعضا از تكنولوژى خود در مقاصد نظامى استفاده مى‌كنند و يا در جهت اهداف صلح‌آميز نكته‌اى است كه كنترل آن حتى با جديترين ماهواره‌هاى جاسوسى نيز غير ممكن است.
نيون‌اك در انتها اشاره مى‌كند: ”اين ماهواره‌ها به هيچ وجه نمى‌توانند يك تصوير كامل از فعاليت زمينى را نمايش دهند، به كمك آنها مى‌توان آغاز و يا روند كار يك نيروگاه يا مركز تاسيسات هسته‌اى را كنترل كرد. اما در انتها ماهوارها نمى‌توانند مشكلى را حل كنند. كنترل نهايى فعاليتها نيازمند همكارى دولتهاست.“
شبنم نوريان