ايران و تركيه: مناسبات همجوارى بغرنج، ولى قابل گسترش

� نخست وزير تركيه از ايران، ديدارى عادى نخواهد بود. بويژه كه درس هايى براى اتحاديه اروپا بهمراه خواهد آورد.

پس از يازده سال اين رجب طيب اردوغان است كه بعنوان رئيس دولت دست به يك سفر رسمى به ايران زده. فضاى مناسب گفتگوى هاى دو جانبه و آمادگى براى گسترش مناسبات سياسى و اقتصادى مى توانند از نتايج اين سفر باشند. در اين ميان طرف ايرانى از صدور انقلاب به كشور همجوار خود كه عضو پيمان ناتو است، صرفنظر كرده، امرى كه در دهه هاى هشتاد و نود ميلادى بدنبال آن بود. در آن زمان ها مناسبات دوجانبه گاه چنان پرتنش بود كه هر دو كشور بارها سفيران خود را فراخوانده بودند.

در اين ميان هر دو كشور به برقرارى يك همجوارى مسالمت آميز علاقمند شده اند. به همين جهت ديگر از اتهام زنى عليه يكديگر در مورد حمايت از نيروهاى مخالف دو كشور دست كشيده اند. ايران در گذشته تركيه را بدين متهم مى كرد، از سازمان مجاهدين خلق ايران كه از مخالفان سرسخت رهبرى شيعه در ايران است، حمايت مى كند. در برابر ارتش تركيه نيز شاكى از آن بود كه دولت ايران از شبه نظاميان كرد PKK پشتيبانى مى كند.

حال در اين زمينه همكارى هايى با هم دارند: ديگر PKK نمى تواند براحتى از خاك ايران عليه تركيه وارد عمل شود و مجاهدين خلق نيز فعاليتشان در تركيه بشدت محدود شده است.

ولى آنچه كه هر دو طرف بشدت مايل اند تا مانع از آن شوند، تجزيه عراق است. از نظر دو طرف، ايجاد يك دولت كرد در شمال عراق، نمونه اى خواهد شد براى مناطق كردنشين هر دو كشور. اقليت هاى كرد در ايران و تركيه در جهت استقلال ادارى مناطق خود مى كوشند، دستكم اينكه مايل اند يك خودمختارى فرهنگى داشته باشند. بدين جهت دولت هاى هر دو كشور ذينفع اند در اينكه، در عراق هيچيك از گروه هاى قومى بر ديگرى چيره نگردد و يكپارچگى ارضى كشور حفظ شود.

خواست دو طرف در اين ملاقات اين است كه مناسبات تجارى كه هم اكنون در سطح پنج ميليارد دلار در سال است، دو برابر شود، گاز طبيعى ايران از طريق تركيه به بازارهاى اروپايى سرازير گردد و امكان همكارى هاى اقتصادى دوجانبه گسترش يابد.

ولى همه اينها نبايد مانع از اين شود كه شكاف هاى عميق ميان طرفين را نبينيم. تركيه بعنوان يك متحد آمريكا و عضو پيمان ناتو در چارچوب سياسى، اقتصادى و بويژه امنيتى مناسباتى با اسرائيل دارد كه به همين جهت از نظر ايران، تركيه يك صهيونيسم است كه در كنار ايالات متحده آمريكا از دشمنان دولت اسلامى ايران محسوب مى شود.

از سوى ديگر، ايران نيز در افكار عمومى تركيه خطرى براى جمهورى لائيك و غيرمذهبى تركيه محسوب مى شود كه بر جدايى دين از دولت تكيه دارد. اين جدايى دين از دولت حتى مورد تأييد دولت كنونى تركيه است كه خصلتى محافظه كار و مذهبى دارد، و تا كنون ارزش ها و هنجارهاى دنيوى را مورد ترديد قرار نداده است.

ولى در عين حال اردوغان يك رشته شئونات و ارزش هاى مذهبى و نيز دنيوى را مى شناسد. وى در ملاقاتى كه اخيرا با ژاك شيراك پيرامون سياست اتحاديه اروپا در پاريس داشت، همسر خود را كه شديدا معتقد به پوشش اسلامى روسرى است، به همراه نبرد. ولى همسر اردوغان در سفر به تهران وى را همراهى كرده است، تا در تهران نشان دهد كه ترك ها نيز مسلمانند.