«ایران توان ساخت بمب اتمی را دارد، اراده سیاسی آن را ندارد»
۱۳۹۰ تیر ۱۰, جمعه
رضا تقی‌زاده کارشناس سیاست خارجی در گلاسکو مانورهای موشکی ایران را تنها یک اهرم سیاسی و روانی برای فشار بر رقبای خود می‌داند. او معتقد است هرچند که تغییر رژیم سوریه تمامی معادلات منطقه را بر هم خواهد زد و به ضرر ایران خواهد بود، اما ایران در موقعیتی نیست که جنگ را به داخل مرزهای خود بکشاند.
بشنوید: گفت‌وگو با رضا تقی‌زاده
دویچه‌وله: آقای تقی‌زاده! برخی از ناظران، مانورهای موشکی اخیر ایران را چشم‌غره‌ای به ترکیه می‌دادند، به نفع سوریه. به‌خصوص که این مانورها درست بعد از اعلام خبر تحریم مقامات نظامی و انتظامی ایران به اتهام کمک‌رسانی به بشار اسد انجام شد. آیا شما هم چنین نظری دارید؟
رضا تقی‌زاده: در هرحال سوریه نزدیک‌ترین متحد جمهوری اسلامی در منطقه است و دولت ایران در صورت سقوط رژیم بشار اسد در منطقه بسیار تضعیف خواهد شد. ولی از طرفی نیروی موشکی ایران نیروی بازدارنده‌ی چندان با اهمیتی نیست. با این حال تنها بضاعتی‌ست که جمهوری اسلامی در اختیار دارد و همیشه از این نیرو به‌عنوان یک اهرم سیاسی و روانی در شرایط خاص استفاده برده است. حالا با وجود تنش در مناسبت ترکیه و سوریه و امکان بروز خطر درگیری نظامی بین آن دو، امکان استفاده از این نیرو بار دیگر برای جمهوری اسلامی فراهم شده است.
البته جمهوری اسلامی هم مستقیماً در مظان خطرهای خارجی هست. بنابراین می‌تواند هر دو هدف را به نوعی تأمین کند. یعنی نشان‌دادن آمادگی برای حمایت احتمالی از نظام بشار اسد و همین طور افزایش آمادگی برای مقابله با خطرهای احتمالی که جمهوری اسلامی خود در منطقه با آن روبه‌روست.
وزیر امور خارجه ترکیه در آستانه‌ی سفر به ایران و سوریه است. به نظر شما آیا او حامل پیامی برای این دو کشور خواهد بود؟
ترکیه مایل است که وضعیت کنونی در داخل سوریه ترمیم پیدا کند. دولت ترکیه مایل است با یک رژیم باثبات‌تر در سوریه روبه‌رو باشد. مسئله‌ی کردستان و کردهای ترکیه برای ترکیه یک مشکل امنیتی‌ست و بر سر این موضوع طی دهه‌ی ۹۰ تنش‌های جدی بین ترکیه و سوریه وجود داشته است. در طول یکسال گذشته که هنوز بهار عربی آغاز نشده بود، ترکیه نقش بسیار فعالی داشت در نزدیک کردن دو گروه فلسطینی‌ها و همین طور آماده کردن سوریه برای قبول نوعی صلح در منطقه. ولی با وجود بهار عربی و به روی کارآمدن دولت‌های تازه در تونس و مصر، این وضعیت تا حدودی تغییر کرده است.
حالا این تغییر وضعیت به تشنج در مناسبات ترکیه و سوریه هم انجامیده است. ضمن این که ترکیه با ایران دارای مناسبات کاری است. البته این مناسبات هم به گرمی ۴ یا ۶ ماه گذشته نیست. ترکیه از ایران به نوعی به دلیل قبول نکردن میانجی‌گری این کشور در حل مسئله‌ی اتمی ایران گلایه‌مند و ناراضی‌است. با وجود این به‌هرحال ایران را یک شریک کاری مناسب می‌داند و می‌خواهد این مناسبت کاری در وضعیت متعارفی حفظ شود. بنابراین یک، در ارتباط با سوریه و وضعیت داخلی آن و دو، در ارتباط با مناسبات مستقیمی که ترکیه با ایران دارد، این گفت‌وگوها و سفر وزیر خارجه ترکیه به ایران غیرعادی به‌نظر نمی‌رسد.
منظور من بیشتر این بود که آیا ممکن است ترکیه حامل پیامی مثلاً از طرف آمریکا برای ایران و سوریه باشد؟
ترکیه در گذشته هم نقش میانجی بین آمریکا و ایران را ایفاء کرده و پیام‌هایی را از سمت واشنگتن برای ایران برده است. به‌خصوص در مورد وضعیت اتمی ایران. ولی با توجه به این که به‌هرحال اگر قرار باشد که دولت خارجی به روی نظام کنونی حاکم در سوریه تأثیرگذار باشد، آن رژیم جمهوری اسلامی‌است، امکان این کار دور از ذهن نیست. ولی واقعاً اگر جمهوری اسلامی گوش شنوایی برای دریافت پیام‌های واشنگتن از طریق ترکیه یا از هر جانب دیگری داشت، این امکان را در جهت عادی کردن مناسبات واشنگتن به‌کار می‌برد.
و برعکس آن چه طور، برخی منابع غیررسمی گفته‌اند ایران از طریقی پیام برای آمریکا فرستاده و همین طور برای ترکیه که در سوریه دخالت نکنند، وگرنه ایران منطقه را ناآرام می‌کند. این را چه قدر محتمل می‌دانید؟
این پیام بی‌تردید از مسیرهای دیپلماتیک عبور نکرده است. همین که ایران به انجام یک مانور موشکی مبادرت می‌کند بدون این که توجیه خاصی برای آن در شرایط فعلی وجود داشته باشد، به‌نوعی رساندن پیام است از کانال‌های روانی - سیاسی و نشان‌دادن بضاعت نظامی. همان طور که گفتم ترکیه با ایران مناسبات کاری خوبی دارد و ایران نمی‌خواهد با ترکیه به صورت مستقیم درگیر شود.
بنابراین ارسال نوعی پیام دیپلماتیک یا اخطارکردن به ترکیه از جانب ایران کمی دور از ذهن به نظر می‌رسد. ولی بی‌تردید ایران می‌تواند نگرانی‌هایش را از مداخله‌ی احتمالی ترکیه یا آمریکا به گوش آن‌ها برساند و یا انتظارات خود را منعکس کند. ولی فرستادن پیامی به‌جز این و یا حتی دادن اخطار، موقعیت ایران را در ارتباط با ترکیه بسیار ضعیف خواهد کرد و تنش در مناسبات تهران و آنکارا افزایش می‌دهد.
شما اشاره کردید به این مسئله که مانور موشکی ایران، به‌خصوص مانور اخیرش، بیشتر کارکرد سیاسی و در حقیقت نوعی خط و نشان کشیدن سیاسی دارد تا مسئله‌ی نظامی. ولی ما شاهد این بودیم که عربستان بعد از آن اعلام کرد که مایل است به سمت ساخت بمب اتمی برود. گویا نوعی مسابقه‌ی تسلیحاتی در منطقه در حال آغاز است. در این مورد نظرتان چیست؟
در وضعیت کنونی که ایران هنوز از سلاح اتمی برخوردار نیست، ظرفیت موشکی ایران یک ظرفیت قادر و قابل ملاحظه‌ی بازدارنده نیست. یعنی شما تصور کنید با یک موشک شهاب ۷۵۰ کیلوگرم ماده‌ی منفجره از ایران حمل می‌شود و حتی اگر از تورهای دفاع هوایی آمریکا و اسراییل عبور کند و در یکی از شهرها فرود آید، مجموع تلفاتی که وارد خواهد کرد، از چند ۱۰ نفر خارج نخواهد بود.
ایران برای از بین بردن حتی یک پایگاه نظامی یا یک فرودگاه، نیازمند خواهد بود که سه چهارم مجموعه بضاعت موشکی‌اش را به‌کار گیرد. ولی اگر این ظرفیت در شرایط فعلی به ظرفیتی که به‌جای کلاهک انفجاری متعارف، قادر به حمل بمب اتمی‌ست پیش رود، آن زمان موازنه‌ی قدرت در منطقه تغییر می‌کند. آن نگرانی که شما از قول عربستان سعودی نقل می‌کنید، نگرانی درستی‌ست ولی نه در وضعیت موجود، در وضعیتی که ایران به بمب اتمی دست پیدا کرده باشد و تلاش‌هایی که ایران صورت می‌دهد، می‌تواند مقدمه‌سازی باشد برای تکمیل وسیله‌ای که بتواند بمب اتمی را حمل کند.
یعنی وقتی موشک شهاب ۳ مورد آزمایش قرار می‌گیرد، به‌هرحال این موشک در صورت طراحی بمب اتم با قطر کم که بتواند در دماغه‌ی آن جای بگیرد، می‌تواند بمب اتمی را حمل کند. ایران هنوز به آزمایش اتمی مبادرت نکرده است. ولی همه‌نگرانی‌های منطقه مربوط به زمانی‌ست که ایران اعلام کند که می‌خواهد و یا اعلام کند که به بمب اتمی دست پیدا کرده است. آن وقت ظرفیت موشک ایران به‌عنوان یک نیروی حامل بمب اتمی به صورت یک نیروی بازدارنده‌ی جدی درخواهد آمد و کشورهای منطقه من‌جمله عربستان از آن به‌عنوان یک خطر امنیتی جدی یاد خواهند کرد.
و فکر می‌کنید اگر ایران در این راه قدم برداشته باشد و این راه را آغاز کرده باشد، با احتمال سقوط دولت بشار اسد آیا سرعتش را تندتر خواهد کرد؟
گمانه‌ی روشنی وجود ندارد که بگوییم ایران سرعت دست‌یافتن به بمب اتمی را افزایش داده است. ایران همه‌ی لوازم موجود برای طراحی و آزمایش بمب اتمی را در اختیار دارد. فقط اراده‌ی سیاسی این اقدام هنوز ظاهراً در صحنه نیست. اگر ایران این تصمیم سیاسی را اتخاذ کند، در هر لحظه قادر خواهد بود در فاصله‌ا‌ی کمتر از حتی سه ماه به بمب اتمی دست پیدا کند و این نگرانی بالقوه را به یک خطر جدی تبدیل کند. ولی به نظر نمی‌رسد که این اقدام در شرایط فعلی صورت گرفته باشد.
بنابراین سرعت دادن یا ندادن مسئله‌ای است که در این مقایسه جای زیادی ندارد. ایران این آمادگی را در وضعیت فعلی هم دارد. فقط همان طور که گفتم، برای آغاز این کار اول باید اراده سیاسی شکل گیرد و به‌هرحال حرکت نهایی به آن سمت آغاز شود.
مصاحبه‌گر: میترا شجاعی
تحریریه: علی امینی