"ایران نمی‌تواند به مدت نامحدود تنگه هرمز را مسدود کند"
۱۳۸۷ مرداد ۱۶, چهارشنبه
صرف‌نظر از پیامدهای اقتصادی بستن تنگه‌ی بین‌المللی هرمز برای ایران، این سؤال مطرح است که آیا اصولا از نظر قوانین بین‌المللی، ایران اجازه چنین کاری را دارد یا خیر.
دکتر سعید محمودی استاد دانشگاه استکهلم و کارشناس حقوق دریاها می‌گوید ایران به طور نامحدود و برای مدت زمان طولانی امکان چنین کاری را ندارد. به گفته‌ی وی بستن تنگه‌ی هرمز از جانب ایران نیز، تنها به صورت غرق کردن یک کشتی و مسدود کردن راه بر کشتی‌های دیگر امکان دارد و نه از طریق کنترل کشتی‌های عبوری از این تنگه.
دویچه‌وله: آقای دکتر محمودی، فرمانده سپاه اعلام کرده است اگر جنگی با ایران صورت بگیرد، این نیرو با توجه به تجهیزاتی که در اختیار دارد، قادر است تنگه‌ی هرمز را به مدت نامحدود ببندد. آیا از نظر حقوق و قوانین بین‌المللی، ایران چنین اجازه‌ای را دارد؟
سعید محمودی: به نظر من اساس این گفته این است که اولا یا آمریکا یا اسراییل حمله را شروع خواهند کرد و عملکرد ایران در مقابل این حمله است. اگر این اساس گفته شده باشد، البته صحیح است. از نظر حقوق بین‌الملل کشوری که مورد حمله قرار بگیرد، حق دفاع مشروع از خودش را دارد و در اجرای این حق، البته می‌تواند از اقدامات نظامی علیه کشوری که حمله کرده است استفاده بکند. نظر ایران این است که چون تنگه‌ی هرمز یک تنگه بین‌المللی و با عرض محدود است، یعنی عرضش در تنگ‌ترین نقطه حدود ۲۴ کیلومتر بیشتر نیست، بنابراین از نظر نظامی کار خیلی سهلی‌ست که ایران بتواند با غرق‌کردن یک کشتی یا یک هواپیما در عبور و مرور کشتی‌هایی از این تنگه خلل ایجاد بکند. البته به نظر من این مطلب را باید در نظر گرفت که این تنگه چون یک آبراه بین‌المللی‌است، همه‌ی کشورهای دیگر حق عبور از این تنگه را دارند، بدون این که لازم باشد از کسی اجازه بگیرند. عبور و مروری تمام نفت‌کش‌ها و کشتی‌های جنگی، از آن بخش تنگه هرمز صورت می‌گیرد که مربوط به آبهای ساحلی عمان است و همیشه اینجور بوده. علتش هم این است که عمق آب در آن منطقه بیشتر است وسازمان بین‌الملل کشتی‌رانی، مسیر خطوط کشتی‌رانی بین‌المللی را در آن آبها تعیین کرده است. بنابراین اگر ایران بخواهد کشتی‌ها را غرق بکند، باید فقط به آن کشتی‌ای حمله بکند که در حال عبور از آن منطقه است. یعنی در آبهای عمان است. البته تا آنجایی که من اطلاع دارم، ایران تاسیساتی در جزیره‌ی ابوموسی قرا رداده و همین طور در داخل خاک ایران، تمهیداتی ایجاد شده برای این که به اهداف نظامی در خلیج‌فارس حمله بشود و عبورکشتی‌ها را در تنگه‌ی هرمز محدود و یا به کلی قطع بکنند. امکان عملی این کار به نظر من برای یک مدت کوتاه بعید نیست، ولی این طور که سپاه پاسداران گفته که برای مدت نامحدود ما این کار را می‌توانیم بکنیم، به نظر من بعید است. با توجه به آمادگی‌هایی که طرف مقابل، یعنی بخصوص آمریکا اعلام کرده است، بستن این تنگه، برای همیشه یا برای مدتی طولانی، کار ساده‌ای نیست.
دویچه‌وله: آیا از نظر حقوقی هم این امکان برای ایران وجود دارد؟
سعید محمودی: اظهارنظرهایی که معمولا از طرف دستگاه نظامی ایران یا مقامات ایران می‌شود، باید بگویم این توهم را ایجاد می‌کند که ایران می‌تواند در آنجا عبورو مرور را کاملا کنترل بکند و ازنظر حقوقی این امکان هست. این جور نیست، از نظرحقوقی ایران نمی‌تواند. حتا در مدت جنگ هم نمی‌تواند عبور و مرور را براساس حقوق بین‌الملل ممنوع و کنترل بکند. ولی همانطور که گفتم ازطریق غرق کردن یک کشتی می‌تواند عملا در عبور و مرور اختلال ایجاد بکند.
دویچه‌وله: در اینجا یک تناقض من می‌بینم. ازیک طرف تنگه‌ی هرمز یک تنگه‌ی بین‌المللی است. همانطور که شما هم اشاره کردید. از طرف دیگر شما می‌فرمایید که ایران، اگر مورد حمله قرار بگیرد، حق دارد. ولی این دفاع باید در داخل خاک ایران صورت بگیرد، نه در یک منطقه‌ی بین‌المللی! پس از نظر بین‌المللی و حقوق بین‌الملل ایران اجازه ندارد این تنگه را مسدود بکند، درست است؟
سعید محمودی: نه به این ترتیب نیست. ببینید، ایران می‌تواند از جزیره‌ی ابوموسی یا از هر جای داخل خاکش، کشتی‌های متعلق به آمریکا یا اسرائیل را که در حال عبور از تنگه‌ی هرمز یا حتا آبهای عمان هستند، اگر فرض را بر این بگذاریم که عملا این حمله از سوی این دو کشور یا از طرف یکی با کمک دیگری باشد، مورد حمله قرار دهد و آنها را غرق کند. به نظر من این کار کاملا با حقوق بین‌الملل همخوانی دارد و هیچ مسئله‌ای نیست. حقوق بین‌الملل نمی‌گوید که شما برای دفاع از خودتان باید فقط در آبهای خودتان کشتی‌ها را غرق بکنید. اگر ایران مورد حمله قرار بگیرد، ممکن است که آمریکا هم از خاک بحرین به ایران موشک پرتاب بکند. پس معنی‌اش این نیست که حتما باید بیاید توی آبهای ایران و به ایران حمله بکند، یا از آسمان ایران به ایران حمله بکند. بنابراین، ایران از نظر حقوقی اجازه و امکان و این حق طبیعی را دارد که از خودش دفاع بکند. ولی این که بخواهد مثلا با قراردادن کشتی‌های خودش در تنگه‌ی هرمز، هر کشتی‌ای که می‌خواهد از آنجا رد بشود را بازدید بکند، بهش اجازه بدهد، کنترل بکند، به نظر من این امکان نیست. در آبهای خودش می‌تواند بکند، ولی در آبهای عمان این امکان نیست. ایران فقط می‌تواند حمله بکند و آن هم فقط به کشتی‌هایی که با او در حال جنگ هستند و این کار را هم می‌تواند از خاک خودش یا از فضا انجام بدهد و این امر مشکلی از نظر حقوقی ندارد.
دویچه‌وله: و میزان حقی که آمریکا بر این تنگه دارد چقدر است؟ چون در زمان جنگ نفت‌کش‌ها، در حقیقت آمریکا آنجا مستقر شد و بهانه یا دلیلش هم این بود که می‌خواهد امنیت خطوط کشتی‌رانی را تضمین بکند. آیا از نظر عرف بین‌المللی آمریکا این اجازه را دارد؟
سعید محمودی: آمریکا و یا عمان هم دقیقا از نظر حقوق بین‌الملل درست در شرایط ایران هستند. اولا آمریکا یک کشور سوم است و تنها حقی که دارد، حق عبور بی‌ضرر است. یعنی این که نه عمان و نه ایران در شرایط عادی نمی‌توانند عبور و مرور یک کشتی ثالث را از تنگه‌ی هرمز محدود بکنند یا جلویش را بگیرند. درشرایط جنگی، کشوری که در جنگ است می‌تواند عبور و مرور هر کشتی را در آبهای ساحلی خودش ممنوع بکند، حداقل برای مدتی. ولی در آبهای ساحلی کشورهای دیگر نمی‌تواند این کار را بکند. بنابراین برای آمریکا، از نظر حقوقی کاملا منطقی و قابل دفاع است که به عبور و مرور خودش ادامه بدهد. البته اگر از حملات ایران ترسی نداشته باشد. و یا هر اقدامی که لازم است در آبهای عمان برای حفظ کشتی‌های خودش بکند. ولی طبعا نمی‌تواند کنترل همه‌ی کشتی‌های دیگر را که مثلا در آبهای ساحلی ایران در رفت‌وآمد هستند یا می‌خواهند به آبهای ساحلی ایران وارد یا خارج بشوند، به عهده بگیرد.