1. پرش به گزارش
  2. پرش به منوی اصلی
  3. پرش به دیگر صفحات دویچه وله

«باد ما را خواهد برد»

۱۳۸۴ مهر ۲۴, یکشنبه

کورت شارف (Kurt Scharf) برای علاقمندان به ادبيات فارسی که در حوزه ی زبان آلمانی زندگی می کنند نامی آشناست. تا کنون از وی آثار گوناگونی در زمينه ی شعر و ادب کلاسيک و مدرن فارسی به زبان آلمانی برگردانده و منتشر شده است. تازه ترين کتاب وی که ترجمه ی آلمانی گزيده ای از حدود ۱۰۰ شعر مدرن فارسی است، اخيرا" تحت عنوان «باد ما را خواهد برد» در آلمان انتشار يافته است.

https://p.dw.com/p/A6Ga
عکس: Mark Simon

کورت شارف در سال ۱۹۴۰ در خانواده ای مذهبی چشم به جهان گشود. پدرش اسقفی خوشنام و از چهره های برجسته ی دمکرات و ضدفاشيست در آلمان بود. به همين دليل وی با روحياتی انساندوستانه و مداراجويانه پرورش يافت. تحصيلات عالی خود را در رشته ی حقوق به پايان رسانيد، ولی عشق به ادبيات و زبانهای بيگانه، او را به سوی فعاليت های فرهنگی سوق داد.

نخست به عنوان آموزگار زبان آلمانی در انستيتو گوته در برلين آغاز به کار کرد. از سال ۱۹۷۳ تا ۱۹۷۹ در مقام مدير بخش زبان انستيتو گوته در تهران اشتغال داشت. طی همين دوره با محافل روشنفکری ايران در تماس بود و در سازماندهی ده شب شعر کانون نويسندگان ايران از طرف انستيتو گوته در تهران نقش فعالی داشت.

کورت شارف يکسال پس از انقلاب در ايران به آلمان بازگشت. مقارن همين ايام گروهی از ايرانيان و آلمانی های انساندوست در برلين، «جامعه ی دفاع از حقوق بشر در ايران» را پايه گذاری کرده بودند. کورت شارف که پيوندهای عاطفی محکمی با ايران و فرهنگ آن داشت، به اين نهاد پيوست و به عضويت هيئت دبيران آن برگزيده شد.

بين سالهای ۱۹۸۴ تا ۱۹۹۴ مسئول روابط فرهنگی «خانه ی فرهنگهای جهان» در برلين بود. به ابتکار او در سال ۱۹۹۱ در همين محل شبهای شعر و داستانخوانی با شرکت پرآوازه ترين شعرا و نويسندگان ايران برگزار شد. عنوان اين همايش ادبی، ملهم از اين سخن مشهور گوته بود: «اذعان کنيد که شاعران شرق والاترند!».

کورت شارف به پاس تلاشهای انساندوستانه و حقوق بشری خود، در سال ۱۹۹۸ به دريافت جايزه ی «مندلسون» نائل گرديد. اين جايزه هر دو سال يکبار از طرف سنای برلين به شخصيت هايی اعطا می گردد که در گستره های ادبی، فلسفی و دينی، در راستای تقويت و اعتلای رواداری نسبت به دگرانديشان و در ميان ملتها و اديان مختلف تلاش می ورزند. وی جايزه ی نقدی اين تجليل را به سازمان عفو بين المللی، جامعه ی دفاع از حقوق بشر در ايران و سازمان دفاع از حقوق پناهندگان در آلمان بخشيد.

کورت شارف که به چند زبان تسلط دارد، طی دهه های گذشته به عنوان رئيس انستيتو گوته در کشورهای برزيل، ترکيه و پرتغال اشتغال داشته و به موازات آن در زمينه ی انتشارات ادبی فعال بوده است. تازه ترين کتاب وی که ترجمه ی آلمانی گزيده ای از حدود ۱۰۰ شعر مدرن فارسی است، اخيرا" تحت عنوان «باد ما را خواهد برد» (1) در آلمان منتشر شده است. نام اين اثر برگرفته از عنوان شعری با همين نام از فروغ فرخزاد در مجموعه اشعار او «تولدی ديگر» است.

کورت شارف در پيشگفتار کتاب خود از جمله می نويسد که اشعار برگزيده مشتمل برگلچينی از صد شعر زيبا و مدرن فارسی از 22 شاعر مهم ايرانی در سده ی بيستم است. گرانيگاه اين گلچين، سالهای ميان ۱۹۵۳ تا ۱۹۷۹ را در بر می گيرد که می توان آن را دوره ی اوج شعر نو فارسی دانست. اين دو سال، شکافی ژرف در تاريخ معاصر ايران را رقم می زنند و به تحولات اجتماعی گسترده ای منجر گرديدند که ادبيات ايران را نيز دگرگون ساخت.

در سال ۱۹۵۳ پس از کودتايی که توسط سازمان سيا عليه مصدق نخست وزير برگزيده ی دمکرات ايران سازماندهی شده بود، پيگردی شديد و سانسوری سخت در ايران حاکم گشت. به دنبال آن، شاعران ايران ناگزير شدند خود را با شرايط جديد وفق دهند: يا اشعار غيرسياسی بسرايند و يا تلاش ورزند با زبان نمادين تازه ای از مانع سانسور عبور کنند. بسياری از آنان راه دوم را برگزيدند.

نيما يوشيج که پيش از آن صورتهای شعری تازه ای را آزموده بود، در همان سالها اشعار مهم خود را منتشر ساخت. وی با اشعار خود، از سنتی هزارساله گسست و سبک جديد «نمادگرايی اجتماعی» را آفريد و بدينسان فصل تازه ای در تاريخ شعر فارسی گشود که برای او نام «پدر شعر مدرن» را به همراه داشت.

کورت شارف می افزايد که انقلاب سال ۱۹۷۹ در ايران، با تغيير پارادايمی در ادبيات فارسی همراه بود که با تغيير پارادايم در غرب در سده ی نوزدهم قابل مقايسه است. طبيعتا" اين پايان شعر فارسی نبود، اما آثار مهمی که منتشر شد همه از شاعرانی بود که پيش از انقلاب نيز می سرودند. برخی از اين آثار در ايران و برخی ديگر در مهاجرت انتشار يافت. در مقايسه با آن، آثاری که از طرف شاعران اسلامگرای مورد حمايت دولت منتشر شد، فاقد ارزش ادبی است. وی از قول يکی از منتقدان خاطر نشان می سازد که بيشتر آنان «نوشته های تبليغی مملو از ابتذال» توليد می کنند، «اسير ايدئولوژی خود هستند» و «آثار آنان ارزش ادبی ندارد».

کورت شارف افزون بر پيشگفتاری که بر کتاب خود نوشته است، در دو فصل مقدماتی، به تاريخ شعر فارسی و معرفی شاعران مجموعه ی خود مبادرت ورزيده است. وی در بررسی تاريخ شعر فارسی، به صورتی فشرده به تاريخ زبان فارسی و مقايسه ی تاريخی آن با زبان آلمانی و تقسيم بندی آن به فارسی کهن، فارسی ميانه و فارسی نو می پردازد و يادآور می شود که زبان فارسی کهن قدمتی تا سده ی ششم پيش از ميلاد دارد.

زبان فارسی کهن در شکل نوشتاری با کتيبه هايی به خط ميخی به ما رسيده که متعلق به عصر هخامنشيان است. اوستا دربرگيرنده ی مجموعه ای از کتاب مقدس زرتشت است که اگر چه در سده ی سوم ميلادی جمع آوری شد، اما متون بر جا مانده ی آن که به صورت احاديث شفاهی منتقل گشته بسيار موثق است. در گاتها زرتشت با زبانی بسيار شاعرانه که از زبانهای ديرينی (آرشائيک) شمال شرقی ايران است با ما سخن می گويد.

با هجوم اسکندر به ايران و انقراض دودمان هخامنشی و در امپراتوری سلوکيان، زبان يونانی جای زبان فارسی را به عنوان زبان نوشتاری گرفت. بعدها در امپراتوری پارتها و اشکانيان، زبان فارسی تدريجا" دوباره از شمال شرقی ـ در شکلی تازه و با خطی جديد مشتق شده از خط آرامی ـ در ايران گسترش يافت. اين همان زبان پهلوی (زبان پارتها) است. اين امپراتوری بعدها مغلوب دودمان ساسانی شد که در جنوب غربی ايران بوجود آمده بود. اما در امپراتوری جديد ساسانی هم گونه ای از فارسی ميانه مورد استفاده قرار می گرفت. اوستا در اين دوره نيز مانند دوره ی فارسی کهن، مهمترين منبع ادبی بود.

بعد از تسخير ايران توسط اعراب، زبان فارسی برای مدتی دوباره از صحنه ی تاريخ بيرون رفت، اما در حالی که گسترده ترين بخشهای خلافت اسلامی به صورتی قطعی عربيزه شد، در ايران زبان فارسی به عنوان زبان مردم زنده ماند. پس از فروپاشی امپراتوری خلفای عرب و تقسيم آن به دودمانهای محلی، از سده ی نهم ميلادی، زبان ادبی فارسی نو شکل گرفت که از حروف عربی استفاده می کرد و با واژگان عربی زيادی آميخته بود، اما از نظر ساختاری استقلال خود را حفظ نموده بود. پس از تلاشهای محتاطانه ی اوليه، در سده ی دهم ميلادی، فارسی نو با رودکی پدر شعر فارسی نو و پس از او فردوسی سراينده ی حماسه ی شاهنامه، به نخستين نقطه های اوج خود رسيد.

عصر طلايی ادبيات ايران، از اواسط سده ی سيزدهم تا اواسط سده ی چهاردهم ميلادی است. در اين دوره، شاعرانی چون سعدی، رومی و مهمتر از همه حافظ ظهور می کنند که گوته شاعر آلمانی در «ديوان غربی ـ شرقی» خود برای او تنديسی ادبی بر پا کرده است. اما اين کمال ادبی زودهنگام، هزينه ی خود را نيز می طلبيد.

به دنبال فراز ياد شده، نشيب و دوره ای طولانی از رکود فرارسيد. شاعران بعدی به ندرت جرئت می کردند که خود را از الگوهای کلاسيک خود دور سازند و به آن بسنده می نمودند که به اشکال، تصاوير و عبارات سنتی وفادار بمانند. نويسنده سپس اين خط ادبی را بر پيش زمينه ای از رويدادها و تحولات سياسی و اجتماعی، از برآمد صفويان تا دودمان قاجار و از سلطنت پهلوی تا پس از انقلاب اسلامی همچنان پی می گيرد.

کورت شارف در بخشی ديگر، به معرفی شاعرانی می پردازد که ترجمه ی اشعارشان را در کتاب خود عرضه کرده است. در اين زمينه با توضيحاتی در مورد زندگی هر شاعر، سبک و انگيزه های شعری و معروف ترين سروده های او روبرو می شويم.

در گزينه ی شعری «باد ما را خواهد برد»، می توان با برگردان آلمانی اشعار شاعران پرآوازه ی ايران چون نيما يوشيج، احمد شاملو، فريدون مشيری، فروغ فرخزاد، سيمين بهبهانی، هوشنگ ابتهاج، سهراب سپهری، نصرت رحمانی، اسماعيل خويی، مهدی اخوان ثالث، نادر نادرپور، يدالله رويايی و ديگران آشنا شد.

ترجمه های کورت شارف مانند هميشه روان و منسجم، توأم با زبان شعری خيال انگيز و پر احساسی است. گزينش معادلهای زيبا و رسا برای واژگان و اصطلاحات فارسی و ترکيب موزون آنها با يکديگر به صورتی که موسيقی کلام حتی المقدور از دست نرود، نشانگر توانايی، ذوق و طبع لطيف مترجم اشعار است.

بهرام محيی، گزارشگر صداى آلمان در برلين

Kurt Scharf (Hrsg.): Der Wind wird uns entführen, Moderne persische Dichtung, Verlag C.H. Beck, München 2005.