بازسازی سلول‌های ترشح‌کننده انسولین
۱۳۸۸ مرداد ۴, یکشنبه
خانم داروساز داروخانه "اینترنشنال" شهر بن، نگاهی به فهرست داروهای دیابت انداخت و گفت: «همه‌ی این داروها می‌توانند موثر باشند یا نباشند. این سوال که کدام دارو بهتر است، پاسخ قطعی ندارد. دیابت روش‌های درمانی متفاوتی دارد که به نوع بیماری و پرونده پزشکی بیمار بستگی دارند. برای تنظیم قند خون فرد مبتلا به دیابت فقط پزشک معالج است که تصمیم می‌گیرد».
داروخانه "اینترنشنال" شهر بن در ضلع شرقی دانشگاه شهر بن واقع شده، جایی که پروفسور جوزف فون مرینگ ۱۴۰ سال پیش تحصیلات خود را در رشته‌ی پزشکی آغاز کرد. فون مرینگ نخستین پزشکی بود که همراه پزشک آلمانی دیگری به نام اسکار مینکوفسکی ثابت کرد، غده پانکراس (لوزالمعده) ماده‌ای ترشح می‌کند که سوخت‌وساز قند در بدن را کنترل می‌کند.
این دو پزشک آلمانی در سال ۱۸۸۹ هنگام تحقیق درمورد نقش پانکراس در هضم غذا، غده پانکراس چند سگ سالم را از بدنشان خارج کردند. چند روز بعد، این پزشکان به طور کاملاً اتفاقی متوجه شدند که تعداد زیادی مگس در اطراف ظرف ادرار سگ‌ها جمع شده است. آزمایش ادرار سگ‌ها نشان داد که مقدار زیادی قند در ادرار آنها جمع شده است. فون مرینگ و مینکوفسکی با ادامه تحقیقات‌شان در این زمینه نتیجه گرفتند که میان غده‌ی پانکراس سطح قند خون رابطه‌ی مستقیم وجود دارد.
کشف انسولین
پروفسور جوزف فون‌مرینگ یکی از پزشکان نامدار آلمانی در رشته‌‌های فیزیولوژی و داروسازی است. وی هر چند که در زمینه‌های دیگری از جمله تهیه داروی خواب‌آور یا ساخت پاراستامول کارنامه درخشانی دارد، ولی موفق نشد تحقیقات خود را در مورد بیماری قند خون به سرانجام برساند. پس از او نیز دانشمندان زیادی سعی کردند تا با تحقیق بر روی غده‌ی پانکراس ماده‌ای که از این غده ترشح می‌شود را شناسایی و جداسازی کنند.
سرانجام در ۲۷ ژوئیه سال ۱۹۲۱، یعنی ۸۸ سال پیش فردریک بانتینگ وجان مک‌لئود محققان کانادایی دانشگاه تورنتو موفق شدند این ماده را از پانکراس جدا کنند.
کشف این ماده که "انسولین" نامیده شد، از چنان اهمیتی برخوردار بود که باعث شد تا دکتر بانتینگ و پروفسور مک‌لئود در سال ۱۹۲۳ برنده جایزه نوبل شوند.
با اینکه چندین دهه از کشف انسولین می‌گذرد و ارتباط این ماده با بیماری دیابت شناخته شده است، بیماری قند خون هنوز درمان قطعی و مشخصی ندارد. مهم‌ترین مسئله تنظیم انسولین خون است و از آنجا که سلول‌های غده‌ی پانکراس فرد بیمار توانایی تنظیم و ترشح انسولین مورد نیاز بدن را ندارند، بیمار نیازمند مصرف مداوم داروست. از چندی پیش و با گسترش تحقیقات پژوهشگران در زمینه‌ی سلول‌های بنیادی امید آن می‌رود که به کمک این سلول‌ها بیماری قند نیز به طور قطعی درمان شود.
درمان دیابت به کمک سلول‌های بنیادی
سلول‌های بنیادی، سلول‌هایی هستند که در مرحله‌ی پیش‌تکامی به سر می‌برند و هنوز به صورت تخصصی درنیامده‌اند. این سلول‌ها در مغز استخوان تولید می‌شوند و سپس با توجه به نیاز بدن به سلول‌های تخصصی بافت‌های مختلف بدن تبدیل می‌شوند.
در روش درمانی که در مورد بیماری دیابت نوع اول و دوم به کار برده می‌شود، سلول‌های بنیادی از مغز استخوان فرد بیمار، در این مورد استخوان لگن، جدا می‌شوند.
این سلول‌ها در آزمایشگا‌ه‌های مدرن ژنتیک کشت داده می‌شوند و از آنها سلول‌های سالم غده‌ی پانکراس استخراج می‌شود. در مرحله نهایی سلول‌ها درون غده‌ی پانکراس فرد بیمار کاشته می‌شوند.
پژوهشگران سلول‌های بنیادی وعده می‌دهند که این سلول‌ها قادرند جایگزین سلول‌های بیمار شوند و تنظیم ترشح انسولین را در اختیار گیرند. از آنجا که این سلول‌ها از بدن فرد بیمار گرفته شده‌اند، هنگام پیوند آنها به پانکراس، آنتی‌بادی‌های بدن واکنش منفی نشان نمی‌دهند و سلول‌های کشت داده شده با بافت غده اجین می‌شوند.
این روش درمانی هرچند که موفقیت‌آمیز به نظر می‌رسد، ولی هنوز ثابت نشده است. مهم‌ترین مسئله تعداد کم بیمارانی است که از این روش درمانی استقبال کرده‌اند و دلیل آن هزینه‌ی بسیار بالای درمان است . هزینه‌ی این روش درمانی مبلغی حدود ۹ هزار یورو است و از آن گذشته مراکز درمانی محدودی از جمله در اروپا و آمریکا استفاده از چنین روشی را آغاز کرده‌اند.
نمونه‌ای از یکی از مراکز درمانی در آلمان
مرکز درمانی XCell-Center در آلمان، یکی از مراکز پیشرفته در زمینه‌ی استفاده از درمان به کمک ترمیم سلولی است. در جدول زیر نتیجه‌ی درمان به کمک سلول‌های بنیادی در فاصله‌ی زمانی یک تا شش ماه مشخص شده است.
از سمت چپ، ستون نخست برای بیمارانی در نظر گرفته شده که شانس بهبود نداشته و یا بدتر شده‌اند. این تعداد صفر است. از ستون دوم به بعد
· ۳ نفر از مجموع ۲۳بیماری که در این جدول اطلاعات آنها قید شده، گفته‌اند که تفاوتی پس از درمان مشاهده نکرده‌اند.
· ۱۰ نفر از بیماران گفته‌اند که تا ۵۰ درصد نیاز کمتری به مصرف انسولین یا داروهای دهانی تنظیم انسولین داشته‌‌اند. در این مدت هیچ مورد جدی در مورد افزایش قند آنها مشاهده نشده است.
· ۱۰ نفر از بیماران علاوه بر مشاهده تأتیراث مثبتی که گروه بالا مشاهده کرده بود، از بهبود قابل توجه وضعیت عمومی‌شان خبر داده‌اند.
· هیچ کدام از بیماران وخیم‌تر شدن بیماری‌شان را گزارش نکرده‌اند.
نویسنده: شبنم نوریان
تحریریه داوود خدابخش