بازگشایی موزه‌ی جهان نما تهران
۱۳۸۵ خرداد ۹, سه‌شنبه
کاخ نیاوران که پس از انقلاب ملی اعلام شد، تا واپسین روزهای سلطنت محمدرضا پهلوی به عنوان اقامتگاه، محل کار و مکانی برای دیدارهای رسمی مورد استفاده بوده است. در این کاخ آثار بسیاری از هنرمندان ایران و نام آورترین نقاشان جهان گردآوری شده بود که اکنون بخشی از آن به نمایش گذاشته می‌شود.
موزه جهان‌نما بخشی از باغ ییلاقی نیاوران است که اوایل دوره‌ی قاجار و به دستور فتحعلی شاه ساخته شده و بزرگترین عمارت آن، کاخ صاحبقرانیه، یادگار دوران ناصرالدین شاه است. اوایل دهه‌ی پنجاه بخش کوچکی از ضلع غربی این بنا که در دوران محمدرضا پهلوی به عنوان محل کار و محل دیدار با سفیران خارجی استفاده می‌شد بازسازی و به مکانی برای نگهداری و نمایش هدایا و آثار خریداری شده‌ی هنری و تاریخی بدل شد.
این موزه با وام گرفتن نام تالار بزرگ و آینه‌کاری کاخ صاحبقرانیه، جهان‌نما نامیده شد. خاندان پهلوی صاحب مجموعه‌ای بزرگ از آثار هنری نام‌آوران ایران و جهان بودند که اکنون بخش کوچکی از آن در این موزه به نمایش گذاشته شده. پس از انقلاب و با ملی اعلام شدن کاخهای سلطنتی این موزه ابتدا برای ۲۰ سال بسته ماند تا دربهمن ماه سال ۱۳۷۷ با نمایش بخشی از این گنجینه گشوده شود.
با گذشت پنج سال و نیم از گشایش این موزه مسئولان پاییز سال ۱۳۸۳ متوجه شدند که این عمارت به دلیل «فقدان امکانات و تجهيزات فنى و همچنين شرايط نامناسب نگهدارى آثار» محتاج بازسازی است!
اکنون پس از گذشت حدود یک سال و نیم این موزه‌ی کوچک با کنار هم چیدن نامهای بزرگ بار دیگر گشایش یافته تا بازدیدکنندگان فرصت یابند نمونه‌ای از کار کسانی را تماشا کنند که نامشان با تاریخ هنر معاصر جهان و ایران پیوند خورده است.
در این گلچین که به گفته‌ی مسئولان موزه تنها بخش کوچکی از گنجینه‌ی کاخ نیاوران را عرضه می‌کند آثاری از آمادئو موديليانى، پابلو پيکاسو، پل گوگن، کاميل پيسارو، ادگار دگا، خوان ميرو، آگوست رنوار، سالوادور دالى، مارک شاگال، آلبرتو جاکومتى و برخی دیگر از نامداران هنر معاصر جهان در کنار کارهایی از بلندآوازه‌ترین هنرمندان معاصر ایران از جمله حسين زنده رودى، پرويز تناولى، بهمن محصص، پرويز کلانترى، مسعود عربشاهى، سهراب سپهرى، ژازه طباطبايى، ناصر اويسى و چند تن دیگر به نمایش درآمده است.
در این نمایشگاه و در کنار نمونه‌هایی از هنر مدرن، یافته‌هایی نیز از دوران باستان و از چهارگوشه‌ی جهان به نمایش گذاشته شده که بیش از هر چیز تنوع آثار گردآوری شده را نمایان می‌کند. در میان اشیاء این بخش سفال‌هایی از تمدن کهنسال پرو که بیشترین تعداد را شامل می‌شوند در کنار آثاری از تمدنهای مصر باستان، خاور دور و تمدن هفت هزار ساله‌ی ایران به نمایش گذاشته شده است.
به نظر می‌رسد که به جز این تنوع، یافتن خط و ربط دیگری برای کنار هم قرار دادن این آثار دشوار باشد. این مجموعه را حتا مشکل بتوان بازتابی از سلیقه‌ی گردآورندگانش دانست؛ گرچه آثار هنری مدرن همه در دوران پهلوی به این مجموعه افزوده شده، آثار اهدایی، و جنبه‌ی شخصی و اختصاصی داشتن این مجموعه باعث شده که به رغم غنا و ارزش آثار گردآوری شده گزینش و نمایش موضوعی آنها کار ساده‌‌ای نباشد. کیفیت آثار گردآوری شده نیز یکسان نیست.
تنها کار سهراب سپهری یک نقاشی آبستره است که از نمونه‌های شاخص یا معرف سبک و سیاق غالب کارهای این شاعر نقاش نیست. جز این و یکی دو نمونه‌ی دیگر اغلب کارهای هنرمندان ایرانی از بهترین نمونه‌ی آثار آنان است.
در میان کارهای هنرمندان بزرگ جهان شاید چند اثر خوان میرو، فرنان لژه و ویکتور وازارلی در کنار طرح زیبایی از پیکاسو که با خطوطی ساده و پر قدرت دو نفر را بر نیمکتی تصویر کرده و تابلویی از سالوادور دالی از مهمترین آثار باشند. آثار دیگر بزرگان هنر معاصر جهان گرچه کمتر از شاهکارهای مشهور و مهم آنان محسوب می‌شوند برای بسیاری مایه‌ی شگفتی و لذت از مواجهه با این همه نام بزرگ در فضایی کوچک خواهد بود.
طبقه‌ی زیرین این عمارت که قرار است به نمایش مجموعه‌ای از آثار یک هنرمند اختصاص داشته باشد، پس از این بازگشایی به ۸ تابلو از مارک شاگال اختصاص دارد که تا کنون در کنار هم به نمایش درنیامده بودند. در میان آثار به نمایش درآمد، بیشترین تعداد، از میان کارهای هنرمندان ایرانی به پرویز تناولی و از غیر ایرانیها به پابلو پیکاسو تعلق دارد.
بازدید از نمایشگاه موزه‌ی جهان نما فرصتی برای دیدن بخشهای دیگر مجموعه تاریخی فرهنگی نیاوران نیز هست. نمونه‌هایی از کتیبه‌های باستانی و بخشهای داخلی، از جمله محل کار و استراحتگاه نیمروزی محمدرضا پهلوی، و اتاقی که فرزند بزرگش در دوران مدرسه در آن اقامت داشته از جمله دیدنی‌های مجموعه‌ی نیاوران است. نمایشگاه موزه‌ی جهان نما تا ۳۱ شهریور برپاست.
بهزاد کشمیری‌پور، گزارشگر صدای آلمان در تهران