بانکهای اسلامی، بدیلی برای بحران مالی جهانی؟
۱۳۸۷ اسفند ۹, جمعه
هدف اساسی مجمع بین‌المللی اقتصاد اسلامی، گسترش مناسبات تجاری میان بخش خصوصی در کشورهای اسلامی و غیر اسلامی است. به این دلیل، بحث بر سر بحران مالی بین‌المللی، در نشست امسال وزن سنگینی خواهد یافت. موسی هیتام رئیس مجمع در ماه ژانویه امسال اعلام کرد که رهبران بسیاری از کشورها و روسای موسسات مالی جهانی در نشست ماه مارس حضور خواهند یافت.
دست کم تا پائیز سال ۲۰۰۸ میلادی، بانکهای اسلامی در سراسر جهان از بحران مالی بین‌المللی در امان ماندند. همین امر سبب خواهد شد که در نشست مجمع بین‌المللی اقتصاد اسلامی، سیستم بانکداری اسلامی، به عنوان بدیلی برای سیستم بانکی کاپیتالیستی مورد بحث و بررسی قرار گیرد.
موفقیت بانکهای اسلامی
در شش ماهه دوم سال ۲۰۰۸ میلادی، به رغم کاهش ارزش سهام بسیاری از بانکهای اسلامی، بر درآمد این بانک‌ها افزوده شد. به عنوان نمونه، ارزش سهام بانک اسلامی دوبی بیش از ۶۲ درصد کاهش یافت، اما تنها در سه ماهه ماقبل آخر سال، سود این بانک نزدیک به ده و نیم درصد بالا رفت و به حدود ۱۱۷ میلیون دلار رسید.
یک بانک اسلامی دیگر دوبی، در ۹ ماهه نخست سال ۲۰۰۸ سود خود را در مقایسه با یک سال پیش ۱۳۱ درصد افزایش داد. رشد درآمد، تنها به بانک‌ها محدود نماند، بلکه مثلا درآمد شرکت "تیم ویل" که روی مستغلات سرمایه‌گذاری می‌کند، ظرف ۹ ماه ۱۳۵ درصد بالا رفت و به ۱۵۶ میلیون دلار رسید. این شرکت، هزینه پروژه‌های خود را از طریق وام‌های اسلامی تامین می‌کند. یعنی به جای پرداخت بهره، سود وام‌دهندگان را از طریق تقسیم درآمد ناشی از اجاره می‌پردازد.
بانکهای اسلامی، اساسا به جای پرداخت وام به شرکت‌های بزرگ فعال در امور ساختمانی وام نمی‌دهند، بلکه در سرمایه آن‌ها سهیم می‌شوند و در مقابل سرمایه‌گذاری از سود فروش یا اجاره مستغلات بهره‌مند می‌شوند.
هشدارها و توصیه‌ها
سال گذشته، در اوج بحران مالی جهانی، "فارض مراد" مدیر سرمایه‌گذاری‌های اسلامی بانک "ساراسین" زوریخ هشدار داد که نباید بانکداری اسلامی وسیله معجزه‌آفرینی در برابر این بحران تلقی شوند، زیرا با توجه به مشارکت آن‌ها در پروژه‌های ساختمانی، در صورت ورشکستگی شرکت‌های ساختمانی، آن‌ها نیز آسیب خواهند دید. این پیش‌بینی در ماه نوامبر سال ۲۰۰۸ درست از آب درآمد. "داماک" بزرگترین شرکت ساختمانی دوبی مجبور به اخراج ۲۰۰ تن از کارکنان خود شد و ارزش سهام کنسرن سازنده برج العرب، ناگهان چنان سقوط کرد که ظرف ۴ سال پیش از آن سابقه نداشته است.
اما یکی از مهمترین امتیازات بانکهای اسلامی در مقایسه با بانکهای جهان سرمایه‌داری، علاوه بر ممنوعیت دریافت بهره، این است که بانکهای اسلامی، تنها با تکیه بر موجودی واقعی خودشان معامله می‌کنند و نه بر اساس احتمالات. به همین دلیل، در ماه اکتبر سال گذشته، هنگامی که بحران مالی بین‌المللی همه‌گیر شد، رئيس بانک بین‌المللی اسلامی قطر گفت که سیستم بانکداری اسلامی می‌تواند در زمینه کاهش ریسک‌ها، بدیلی برای سیستم مالی جهانی باشد.
بانکهای اسلامی در غرب
اوج‌گیری بحران مالی بین‌المللی از سال ۲۰۰۸ میلادی سبب شد که بانکهای اسلامی در سراسر جهان توجه محافل اقتصادی را به خود جلب کنند. هفته نامه دی ولت آلمان، تابستان سال گذشته نوشت که بانکهای اسلامی به تازگی آلمان را به عنوان یک بازار بزرگ برای سرمایه‌گذاری‌های خود کشف کرده‌اند.
در همین گزارش آمده بود: «بانکهای اسلامی در سال‌های اخیر در کشورهائی مثل مالزی، اندونزی و عربستان سعودی بخش قابل توجهی از بازار را به خود اختصاص داده‌اند».
در زمان انتشار این گزارش، شورای مرکزی مسلمانان آلمان اعلام کرد که حاضر است انطباق پروژه‌های مالی بانکهای آلمان را با اصول بانکداری اسلامی تطبیق دهد. این شورا از بانکهای آلمانی خواست که وارد معاملات مالی جهان اسلام شوند. همچنین اعلام شد که شورا به مسلمانانی که مایلند در معاملات بانکهای اسلامی سهیم شوند، کمک می‌کند.
میشائیل صالح کاسنر، یکی از سرشناس‌ترین کارشناسان سیستم بانکداری اسلامی است. او در گفت‌وگوئی با پتر فیلیپ مفسر دویچه وله گفته است: «حتی پشتیبانی دولت‌های آمریکا و آلمان برای مقابله با بحران مالی جهانی کافی نیست. دولت‌ها از این طریق سال به سال بدهکارتر می‌شوند. در سیستم بانکداری اسلامی، می‌توان سرمایه‌گذاری کرد و به سود و اجاره رسید. اما همه چیز باید در ارتباط با واقعیت‌های اقتصادی صورت بگیرد. سرمایه گذار می‌داند که کجا سرمایه‌گذاری می‌کند. اگر خانه‌ای می‌خرد، می‌تواند آن را به صورت قسطی بفروشد. در نگاه نخست، این به وام شبیه است، اما در اصل، این روش سبب می‌شود که سرمایه‌گذار تا انتهای بازگشت سرمایه خود را ببیند و تحت کنترل داشته باشد».