بنیاد هاینریش بُل؛ ۲۰ سال حمایت از آزادی کلام
۱۳۹۰ شهریور ۲۱, دوشنبه
خانه‌ی ییلاقی هاینریش بُل که در دهکده‌ای به نام لانگن‌برویش (Langenbroich) در آیفل و در نزدیکی شهر دورن قرار دارد، امسال بیست سالگی خود را به عنوان پناهگاه روزنامه‌نگاران و نویسندگان تحت فشار از سراسر جهان جشن می‌گیرد. هاینریش بُل که خود در شهر کلن می‌زیست، اغلب در این خانه بود که با دوستان، همکاران و سیاستمداران وقت دیدار و گفت‌وگو می‌کرد. الکساندر سولژه‌نیتسین، نویسنده‌ی ناراضی شوروی سابق، پس از اخراج از کشورش در سال ۱۹۷۴ ماه‌ها در این خانه زندگی کرد. هاینریش بُل در سال ۱۹۸۵ و همسرش، آن‌ماری، در سال ۲۰۰۴ در این خانه که پایه‌های نخستینش در قرن هفدهم ریخته شده، از جهان رخت بربستند. باغ و مزارع پیرامون این خانه، بارها در آثار هاینریش بُل توصیف شده است؛ از جمله در رمان "محاصره‌ی پیشگیرانه" (۱۹۷۹) و مقالات "شما به آلمان وارد می‌شوید" (۱۹۶۶)، "یهودی‌های دروو" (۱۹۸۲) و "... فقط آزار‌های جنسی" (۱۹۸۴). مالکیت این خانه از اوایل سال‌های دهه‌ی شصت به نام خانوادهی بُل در آلمان به ثبت رسیده است.
از خانه‌ی ییلاقی تا مأمن نویسندگان
بازماندگان خانوادهی بُل، دوستان، اعضای "بنیاد هاینریش بُل" و مقامات شهر دورن در سال ۱۹۸۹، نهادی به نام "خانه‌ی هاینریش بُل" بنا نهادند تا بتوانند از طریق آن، آرمان‌ها و دیدگاه‌های این نویسده‌ی متعهد را به واقعیت تبدیل کنند. این هدف در اساسنامه‌ی "خانه‌ی هاینریش بُل" چنین آمده است: "پناهگاه موقتی برای هنرمندانی که به‌دلیل فشارهای سیاسی ناگزیر کشور خود را ترک کرده‌اند. اینان باید بتوانند در آرامش به کار خلاقه‌ی خود ادامه دهند."
از آن‌جا که فضا و معماری داخلی این خانه برای این منظور مناسب نبود، ونسان بُل، یکی از فرزندان این نویسنده که آرشیتکت است، تغییرات لازم را در آن ایجاد کرد و در کل مساحت مسکونی آن، دو آپارتمان بزرگ برای خانواده‌ای سه ـ چهار نفره، یک آپارتمان کوچک تک‌نفره و یک آتلیه‌ی نقاشی برای هنرمندان بنا ساخت. از باغ پر دار و درخت و کتاب‌خانه‌ی بزرگ هاینریش بُل، همه‌ی ساکنان خانه می‌توانند استفاده کنند.
نویسندگان زیر فشار
در حال حاضر سه روزنامه‌نگار و نویسنده‌‌ای که از سوی نیروهای امنیتی حکومت‌های خود تحت تعقیب قرار گرفته‌اند، در این خانه بسرمی‌برند؛ از جمله یکی از روزنامه‌نگاران چینی، به نام چانگ پینگ (Chang Ping) که ۴۲ سال دارد. او در مقالات خود که در روزنامه‌های چین منتشر شده، از پایمال‌شدن موازین حقوق بشر در این کشور انتقاد کرده و خواهان رعایت آزادی بیان، به ویژه برای مردم تبت شده است. چانگ پینگ در مصاحبه‌ای در این باره می‌گوید: «مقالات بحث‌برانگیزم در روزنامه‌ها باعث شد که مرا سه بار از تحریریه‌های مختلف اخراج کنند.» این روزنامه‌نگار متعهد امیدوار است که دوباره به چین بازگردد و به کار خود ادامه دهد.
ی کای (Ye Kai)، یکی دیگر از همکاران چانگ پینگ است که در حال حاضر در خانه‌ی بُل زندگی می‌کند. علی بدر (Ali Badr) از عراق و حسونه مصباحی (Hassouna Mosbahi) تونسی، از دیگر "مهمانان" این خانه‌اند. این دو روزنامه‌نگار و نویسنده، سال‌هاست که به دلایل سیاسی کشور خود را ترک گفته‌اند.
خانه‌ی بُل؛ مکانی برای مبارزه
خانه‌ی ییلاقی هاینریش بُل برای این "پناهندگان روشنفکر"، از آن گذشته، محلی برای مبارزه علیه دیکتاتوری نیز هست. کارین کلارک، نویسنده و مترجم آلمانی که عضو هیات مدیره‌ی "خانه‌ی هاینریش بُل" هم هست، در این باره می‌گوید: «روزنامه‌نگاران و نویسندگانی که میهمان این خانه هستند، احساس می‌کنند که در محیط امنی زندگی می‌کنند و در نتیجه می‌توانند با یکدیگر تماس بگیرند و به مبارزه‌ی خود علیه سانسور و برای آزادی بیان ادامه دهند.» کلارک تأکید می‌کند: «... و این امر برای بُل خیلی اهمیت داشت».
زندگی با یاد بُل برای ایرانی‌ها
علی بدر که ۴۶ سال دارد، یکی دیگر از "مهمانان" این خانه است که به وجوه مشترک بسیاری بین خود و هاینریش بُل پی برده است. او می‌گوید: «ما هر دو سرباز بودیم و هر دو به اسارت نیروهای آمریکایی درآمدیم.» هاینریش بُل در پایان جنگ جهانی دوم اسیر شد و علی بدر پس از جنگ عراق در سال ۲۰۰۳. بدر اضافه می‌کند: «از آن گذشته، ما هر دو به تاریخ کشورهای خود علاقمندیم و در این باره تحقیق می‌کنیم.» این نویسنده، با تحسین به رمان‌های پس از جنگ هاینریش بُل می‌نگرد و معتقد است که: «این آثار به آلمانی‌ها، راه دستیابی به دموکراسی را نمایاندند.»
علی بدر که تا به‌حال ۲۰ رمان و مجموعه‌ی داستان به رشته‌ی تحریر درآورده، سال‌هاست که در بلژیک در تبعید زندگی می‌کند. او پس از سقوط صدام، در مصاحبه‌ای گفت: «عراقی‌ها باید سرانجام مسئولیت کشور خود را خود به دست گیرند.» بدر از این که امکان زندگی و کار در خانه‌ی ییلاقی بُل را یافته، "احساس خوشبختی" می‌کند و در این باره می‌گوید: «من گاهی از احساس خوشبختی می‌لرزم که می‌توانم در خانه‌ی هاینریش بُل باشم. آرامشی که در این خانه برای نوشتن دارم، هیچ‌گاه در زندگی نداشته‌ام.»
خانه‌ی ییلاقی هاینریش بُل زمانی نیز مأمن دنجی برای بسیاری از نویسندگان و روزنامه‌نگاران ایرانی بوده است: هوشنگ گلشیری، شهرنوش پارسی‌پور، مریم حسین‌زاده، عباس معروفی و منوچهر صفرزاده از جمله‌ی این هنرمندان است.