«به آهستگی» و «آفسايد» در جشنواره­ی فيلم برلين

فيلم «به آهستگی» روايتگر زندگی کارگر جوانی است که همسرش ناپديد شده است. تلاش بستگان و همسايگان برای اينکه او را متقاعد کنند همسرش او را داوطلبانه ترک کرده است بی نتيجه می­ماند و قهرمان فيلم از جستجو برای يافتن وی دست برنمی­دارد. نخست به اشتباه فکر می­کند که همسرش در تصادف اتومبيل جان باخته است، اما پس از چندی خبر می­شود که آشنايان او را در مشهد ديده­اند. بازگشت زن و توضيح علل سفرش به مشهد، مرد را بر سر دو راهی تصميم قرار می­دهد. او در يک کشمکش روحی سخت ميان آداب و رسوم و عشق و دلبستگی ناچار به گزينش است: يا بايد به مناسبات سنتی و مذهبی و ارزش­های اخلاقی جامعه­ی مردسالار تمکين و زن را طرد و يا حتا نابود کند و يا اينکه به او اعتماد و باور کند. مرد عليرغم فشار پيرامونی، راه دوم را برمی­گزيند.

فيلم مازيار ميری تصويرگر جامعه­ای ناروادار است که در آن هنجارها و ارزش­های سنتی، تا حد رقم­زدن سرنوشت انسان­ها تأثيرگذارند. بازی خوب و روان محمدرضا فروتن، جزو نقاط قوت فيلم محسوب می­گردد. مازيار ميری در پايان فيلم به روی صحنه رفت و به پرسش­های تماشاگران پاسخ داد. وی پيام فيلم خود را در اين عبارات خلاصه کرد که ما بسيار بيش از سخن گفتن، به گوش­های شنوا احتياج داريم. انسان­ها نيازمند اعتماد متقابل هستند، اما به اين منظور بايد نخست بدون پيشداوری به سخنان يکديگر گوش فرادهند.

يک تماشاگر آلمانی کنجکاو بود بداند که چنين فيلم­هايی چگونه در زمان رياست­جمهوری احمدی­نژاد ساخته می­شوند. ميری در پاسخ يادآور شد که فيلم او در زمان رياست­جمهوری محمد خاتمی ساخته شده است. وی افزود که اين فيلم اخيرا" در جشنواره­ی دهه­ی فجر تهران نمايش داده شده است و او البته اميدوار است که اجازه­ی اکران عمومی نيز به دست آورد.

آخرين فيلم ايرانی که در جشنواره­ی برلين به نمايش درآمد، «آفسايد» ساخته­ی جعفر پناهی بود که در سال 2000 با فيلم «دايره» جايزه­ی شير­طلايی جشنواره­ی ونيز را ربوده است. صرف نمايش فيلم «آفسايد» در مجلل­ترين و باشکوه­ترين سالن نمايش جشنواره­ی برلين يعنی «قصر برليناله»، بيانگر اهميت و اعتباری است که دست­اندرکاران برای فيلم پناهی قائل­اند. استقبال از فيلم چشمگير بود و در سالن سه طبقه­ی «قصر برليناله» به ندرت صندلی خالی ديده می­شد.

فيلم «آفسايد» تصويرگر تلاش دختران جوانی است که عليرغم ممنوعيت ورود بانوان به ورزشگاه، به خاطر عشق به ورزش فوتبال و تيم ملی کشورشان، هر يک به نحوی با تغيير ظاهر خود، در پی ورود مخفيانه به ورزشگاه و ديدن مسابقه­ی ميان تيم­های ايران و بحرين در چارچوب بازی­های مقدماتی جام جهانی آلمان هستند. تلاش بسياری از آنان ناموفق می­ماند و توسط مأموران انتظامی بازداشت می­شوند. حکايت پس از آن، کوشش نوميدانه­ی آنان برای جلب رضايت مأموران جهت ديدن مسابقه پيش از گسيل آنان به «اداره­ی منکرات» است. سراسر فيلم در فضايی پرتپش و پرهياهو جريان می­يابد. ديالوگ­های فيلم اگر چه سرگرم کننده و با چاشنی مزاح و طنز همراه­اند، اما ذهن تماشاگر باريک­بين در پس­زمينه­ی گفتگوها، با واقعيت­های تلخ جامعه­ای درگير می­شود که در آن به دليل حاکم بودن ارزش­های سنتی و هنجارهای مذهبی و مردسالار، ابتدايی­ترين و طبيعی­ترين خواسته­ها و نيازهای زنان، آماج فشار و سرکوب قرار می­گيرد.

صحنه­ی زيبای پايانی فيلم، تصويرگر پيروزی تيم فوتبال ايران و کارناوال­های شادی و رقص در خيابان­های تهران است. مأموران انتظامی که در حال انتقال دختران بازداشتی به «منکرات» هستند، به همراه آنان از اتومبيل خارج می­شوند و به صف سرور و شادی مردم در خيابان­ها می­پيوندند.

جعفر پناهی در پايان فيلم و در ميان ابراز احساسات پرشور و کف­زدن­های ممتد تماشاگران به روی صحنه رفت. وی گفت که هميشه آرزوی ساختن چنين فيلمی را داشته است و امروز خوشحال است که اين آرزو به تحقق پيوسته است. جعفر پناهی از همه­ی بازيگران و همکاران فيلم خود قدردانی کرد. وی سپس به تجليل از خاطره­ی سهراب شهيدثالث فيلمساز فقيد ايرانی پرداخت و گفت که اين فيلمساز بزرگ ايرانی سی سال پيش راهی آلمان شد و پس از ساختن فيلمهای ارزشمندی در اين کشور و از جمله فيلم «در غربت»، سرانجام خود نيز در غربت چشم از جهان فروبست. پناهی در پايان به ياد شهيدثالث، نمايش فيلم خود را به فيلمبردار و همکار او رامين مولايی که در ميان تماشاگران حضور داشت تقديم کرد.

بهرام محيی، گزارشگر صدای آلمان در برلين