تئاتر ايران در سالی که گذشت / از دیوارهای فروریخته‌ی تئاتر شهر تا وعده‌ی بنای تئاتر شهر شماره ۲
۱۳۸۵ فروردین ۱۳, یکشنبه
(براى شنيدن «عصر شنبه» فايل صوتى پايان صفحه را كليك كنيد!)
از حادثه‌های خوب، می‌توان به اجرای چند نمایش موفق و حضور هنرمندان نام‌آشنا بر صحنه‌ی تئاتر اشاره کرد. در این سال ملودی شهر بارانی نوشته اكبر رادی به كارگردانی هادی مرزبان، پنجره‌ها به كارگردانی فرهاد آییش، یك زن و یك مرد به كارگردانی آزیتا حاجیان و نمایش فنز به کارگردانی محمد رحمانیان با بازی پرویز پرستویی و مهتاب نصیرپور از جمله نمایشهایی بودند که تماشاگران کثیری را به تئاتر شهر کشاندند.
حضور بهرام بیضایی نیز که پس از دو سال غیبت نمایش «مجلس شبیه در ذكر مصائب استاد نوید ماکان و همسرش مهندس رخشید فرزین» را بر صحنه برد یکی از مهمترین رویدادهای تئاتر سال ۸۴ به شمار می‌رود. در این میان اگر حضور بیضایی همچون همیشه اتفاقی مهم بود فنز را باید یکی از موفقترین نمایشهای سال به حساب آورد. این نمایش پس از اجرا در ایران، در سوئد و دبی نیز با موفقیت بر روی صحنه رفت و اجراهایی برای آن در سال آینده و در چند کشور دیگر در نظر گرفته شده.
سال ۱۳۸۴ سال غم‌انگیزی برای تئاتر نیز بود. ابتدای سال گذشته بحث گسترش متروی تهران و عبور آن از کنار پارک دانشجو و نزدیکی عمارت تئاتر شهر نگرانی‌های بسیاری را دامن زد. این مسئله اعتراض گسترده‌ی هنرمندان، مدیران تئاتر شهر و مرکز هنرهای نمایشی را به دنبال داشت اما مانع گذر مترو از نزدیکی تئاتر شهر نشد.
با قطعی شدن این طرح دفتر ثبت میراث فرهنگی و گردشگری استان تهران پرونده‌ای تهیه کرد تا با ثبت این مکان به عنوان بنایی شاخص و تاریخی آن را از آسیبهای احتمالی در امان نگه دارد. بالاخره نیز این بنای ۳۵ ساله به عنوان میراث فرهنگی و ملی شناخته و حفظ حریم و عرصه آن الزامی شد. با این همه کارهای ساختمانی مجموعه‌ای که قرار بود، به روایتی مسجد ولی عصر و به روایتی یک مجموعه‌ی تجاری شود و از دو سال پیش موجب نارضایتی اهل تئاتر را فراهم کرده بود ادامه یافت.
به دنبال پی‌برداری در زمین کنار تئاتر شهر صبح روز یازدهم آبان‌ماه عاقبت حادثه‌ای که بسیاری از متخصصان و اهالی تئاتر نگرانش بودند به وقوع پیوست و ورودی تالار قشقایی و بخشی از دیوار تالار خورشید در بخش جنوبی تئاتر شهر فرو ریخت. به دنبال این حادثه مرکز هنرهای نمایشی و سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان تهران به عنوان سازمان‌های درگیر، با اعتراض به شهرداری تهران خواستار توقف عملیات ساختمانی شدند.
این درخواست که از سوی گروههای تاتری و بسیاری از هنرمندان نیز حمایت می‌شد عاقبت منجر به تشکیل کمیته‌ای ویژه برای رسیدگی به این مسئله در شورای شهر تهران شد. با این همه عملیات ساختمانی تعطیل نشد و در آذر ماه برای بار دوم بخشی از دیوار جنوبی تئاتر شهر فروریخت. با بالاگرفتن خطر تخریب کامل بنای تئاتر شهر و اعتراضها، و با تغییراتی که در اداره‌ی شهرداری تهران به وجود آمد بالاخره قرار شد بر اساس طرحی که از سوی مرکز هنرهای نمایشی پیشنهاد شده بود این مجموعه به مرکزی برای اجرای نمایشهای آیینی و سنتی بدل شود.
به هر تقدیر و چنین که پیداست ساخت و ساز در کنار تئاتر شهر همچنان ادامه دارد و تالار قشقایی هنوز غیرقابل استفاده مانده. در خرداد ماه سال ۱۳۸۳ نیز تالار قشقایی و سالن خانه‌ی خورشید دچار آتش سوزی شدند که ظاهرا علتش کهنگی و فرسودگی سیم‌های برق بوده است. اما در آن حادثه نیز کارهای ساختمانی در کنار تئاتر شهر در افزایش خرابی بی‌تاثیر نبود. آن زمان ماشینهای آتش نشانی به دلیل غیرقابل عبور بودن پارکینگ مجاور تئاتر بسیار دیر به محل حادثه رسیدند. تئاتر شهر گذشته از این حوادث تغییرات بسیاری را نیز در شیوه‌ی مدیریت و مدیران تجربه کرد که تا روزهای پایانی سال ادامه داشت.
در ایران جشنواره‌های متفاوتی برای تئاتر برگزار می‌شود که لااقل سه‌تای آنها قرار است جشنواره‌هایی فراگیر و بعضا بین‌المللی باشند؛ جشنواره‌ی تئاتر عروسکی، جشنواره تئاتر آیینی سنتی که هر دو سال یکبار و جشنواره تئاتر فجر که هر سال در بهمن ماه برگزار می‌شوند.
سال پیش قرار بود این سه جشنواره در جشن تئاتر ادغام شوند. حتا برای بخشهای مختلف این جشن دبیرانی نیز انتخاب شدند و فراخوانی برای شرکت بخشهای سه‌گانه‌ی آن منتشر شد. اما با تغییر مدیریت مرکز هنرهای نمایشی این ماجرا نیز منتفی شد. همچنین در نیمه‌های سال با تغییراتی که در وزارت ارشاد و فرهنگ اسلامی ایجاد شد مرکز هنرهای نمایشی به اداره كل هنرهای نمایش تنزل یافت. هنوز تاثیر این تغییر موقعیت اداری چندان آشکار نیست اما همین که مدیران و بسیاری از دست‌اندرکاران به رغم سربرگهای رسمی وزارت ارشاد این مجموعه را هنوز «مرکز» می‌خوانند حکایت از نارضایتی دارد.
سال ۸۴ سال تغییر در روند برگزاری جشنواره‌ی تئاتر فجر نیز بود. بیست و چهارمین دوره‌ی این جشنواره به صورت غیر رقابتی برگزار شد و بیشتر مروری بر آثار نمایشی ماههای قبل بود. این جشنواره که مثل هر سال با جابه‌جایی برنامه‌ها و گروه‌ها، تعویق و تاخیر در زمان اجراها و ناهماهنگیهای بسیاری همراه بود به نظر بسیاری از کارشناسان در مجموع انتظارات اهل تئاتر را برآورده نکرد. از این گذشته نظارت و بررسی آثار عرضه شده به جشنواره نیز افزایش یافته بود.
سال ۸۴ سال وعده‌های خوش هم بود؛ با تغییر شهردار تهران و معاون فرهنگی هنری شهرداری قرار است سالنهای جدیدی احداث شود و برخی فرهنگسراها برای اجرای نمایش آماده شوند. همچنین مسئولان که هنوز در نگه‌داری از تئاتر شهر مانده‌اند خبر از طرح احداث تئاتر شهر شماره ۲ را می‌دهند. بودجه‌ی تئاتر نیز ظاهرا دو برابر می‌شود. با این همه سیاستهای تازه‌ی دولت و وزارت ارشاد مایه‌ی نگرانی اهل تئاتر است و تغییر و تحولاتی که به ویژه در نیمه‌ی دوم سال گذشته به وجود آمد حکایت از سردرگمی مسئولان برای تدوین سیاستی روشن و کارآمد در ارتباط با تئاتر کشور دارد.
بهزاد کشمیری‌پور، گزارشگر صدای آلمان در تهران