تاجیکستان بیست سال فراز و نشیب استقلال

تاجیکستان هفت میلیون و دویست هزار نفر جمعیت دارد. بیش از هشتاد درصد اهالی آن تاجیک و پانزده درصد آن ازبک هستند. سایر اقلیت‌های قومی از جمله روس‌ها و ترکمن‌ها نیز در این کشور زندگی می‌کنند. پس از استقلال تاجیکستان در سال ۱۳۷۰ (۱۹۹۱ میلادی)، جنگ داخلی پنج ساله بین دولت تحت حمایت روسیه و مخالفان اسلام‌گرا درگرفت. در این جنگ، بیش از ۵۰ هزار نفر کشته و حدود۷۰۰ هزار نفر بی‌خانمان شدند.

در سال۱۳۷۶ با وساطت سازمان ملل متحد، پیمان صلح به امضای دو طرف رسید. گرچه جنگ پایان یافت اما یاد روزهای تلخ جنگ هنوز در اذهان مردم و رهبران سیاسی تاجیک زنده‌است. عبدالله نوری، رهبر حزب نهضت اسلامی، مدتی پیش از درگذشت خود، در مصاحبه با بخش فارسی دویچه وله، درباره تاثیر جنگ گفته بود: «سرنوشت مردم و رویدادهای مهم کشور پس از پایان جنگ نیز تحت شعاع آن قرار گرفته است».

زبان فارسی، خط سیریلیک روسی

زبان رسمی این کشور فارسی دری با گویش تاجیکی و خط آن سیریلیک است. اما بخشی از جامعه فرهنگی کشور بارها از دولت این کشور خواسته‌اند که خط خود را به خط نیاکان (فارسی) تغییر دهند.

در خیابان‌های تاجیکستان اکنون جز تابلوی سفارت جمهوری اسلامی ایران خط فارسی مشاهده نمی‌شود. به رغم آن در حال حاضر، علاوه بر دانشگاه ملی تاجیکستان، در ۲۷ مدرسه‌ی عالی این کشور در رشته‌های زبان، ادبیات، فلسفه و تاریخ خط فارسی تدریس می‌شود. دانشجویان هر هفته سه ساعت الفبای فارسی می‌آموزند.

"ایران، وطن فرهنگی تاجیک‌ها"

روابط ایران و تاجیکستان تا قبل از فروپاشی شوروی از طریق مسکو انجام می‌شد، اما پس از استقلال این کشور در سال ۱۹۹۱ ارتباطات به طور مستقیم و بدون واسطه انجام می‌گیرد. ایران نخستین کشوری است که استقلال تاجیکستان را به رسمیت شناخت و نخستین سفارتخانه را در این کشورافتتاح کرد. تاجیکستان نیز نمایندگی‌های خود را در تهران و مشهد دایر کرده است. در تارنمای سفارت تاجیکستان در تهران اشاره می‌شود که «تاجیک‌ها ایران را به عنوان وطن فرهنگی خود به حساب می‌آورند».

در سال‌های اخیر تاجیکستان تلاش کرد با نزدیک شدن به ایران و افغانستان مثلث کشورهای فارسی زبان را تشکیل دهد، اما این تلاش‌ها به جایی نرسیده است. هر سه کشور مدتهاست حتی درباره‌ی تاسیس یک تلویزیون مشترک فارسی هم به توافق عملی نرسیده‌اند.

ایران و تاجیکستان متحد منطقه‌ای

دولت تاجیکستان از مواضع و سیاست منطقه‌ای ایران حمایت کرده است. این کشور بارها خواستارعضویت ایران در سازمان منطقه‌ای "همکاری اقتصادی شانگهای" شد. تاجیکستان تابحال صریحا در مخالفت با برنامه‌ی هسته‌ای ایران موضع‌گیری نکرده است. ایران در میان شرکای اقتصادی این کشور جایگاه سوم را دارد.

بویژه روسیه از تاثیر ایران در این جمهوری بیم دارد. هم اکنون بیش از یک میلیون مهاجر کاری تاجیک در روسیه زندگی و کارمی‌کنند. بخشی از بودجه‌ی دولت این کشور نیز از طریق ارسال پول مهاجرین به تاجیکستان تامین می‌شود. نزدیکی تاجیکستان به ایران خوشایند ازبکستان هم نیست. این کشور مخالف تاسیس احداث نیروگاه‌های آبی و برقی تاجیکستان است که قرار است ایران احداث کند.

مردم تاجیک پس از دو دهه استقلال به رغم مشکلات اقتصادی فراوان، تلاش می‌کنند بیستمین سالگرد استقلال کشورشان را جشن بگیرند.

طاهر شیرمحمدی
تحریریه: عباس کوشک جلالی