ترکیه: تحریم سازمان ملل آری، تحریم آمریکا خیر!

حجم مبادلات تجاری ايران و ترکيه در سال۲۰۱۰ حدود ۱۱ ميليارد دلار بود. در مقایسه با سال ۲۰۰۹ این رقم تا دو برابر افزایش داشت. حال بر اساس آمار ۳ ماهه‌ی نخست سال ۲۰۱۱ سطح مبادلات تجاری تا ۱۵ میلیارد دلار در سال پیش‌بینی می‌شود. مقام‌های دو کشورعلاقمند هستند که سقف مبادلات تجاری تا ۴ سال دیگر به ۳۰ میلیارد دلار برسد. اما گسترش مناسبات تجاری ترکیه با ایران با تحریم‌های یک‌جانبه‌ی اتحادیه اروپا و آمریکا علیه ایران مغایر است.

کارشناسانی که با دویچه‌وله صحبت کردند، گفتند که دولت ترکیه به شرکت‌های خصوصی و بانک‌ها اجازه می‌دهد "با پذیرش مسئولیت پیامدهای ناشی از تبادلات تجاری با ایران" به فعالیت‌های خود ادامه دهند. کارشناسان همچنین این را "سیاست جدید" ترکیه در قبال ایران ارزیابی می‌کنند.

هشدار آمريکا به ترکيه در مورد تحريم‌های ايران

جلال‌الدین یاوز، از "مرکز تحقیقات استراتژیک بین‌المللی" ترکیه، (ترکسا)" می‌گوید که آمریکا بیم دارد ترکیه با ایران به صورت غیرقانونی معاملات را ادامه دهد.

ديويد کوهن، مقام ارشد وزارت خزانه‌داری ايالات متحده به مقام‌های دولتی و بانکی ترکيه هشدارداد که با مؤسسات مالی تحريم شده‌ی ايرانی، معامله نکنند و بانک‌های بين‌المللی طرف معامله با ايران در خطر قطع ارتباط با سيستم مالی آمريکا قرار دارند.

کارشناس "ترکسام" می‌گوید، ترکیه و آمریکا پیرامون تحریم ایران اختلاف نظر دارند اما ترکيه تعهد کرده است که از تحريم‌های بين‌المللی پيروی کند. آقای یاوز تاکید می‌کند که ترکیه هم مثل چین، روسیه و حتی برخی از کشورهای اروپایی مخالف اعمال تحریم‌های یکجانبه آمریکا و اروپا علیه ایران است.

تعطیلی "بانک ملت" در ترکیه ؟

به نظرمحمد مشتاق، کارشناس امور ایران و ترکیه، در فعالیت بانکی ایران از جمله "بانک ملت" در استانبول و آنکارا اختلال به وجود آمده است.

مشتاق به دویچه‌وله می‌گوید: «ترکیه بر این باور است که تحریم اقتصادی نتیجه‌ای نخواهد داد و تلاش می‌کند مسائل ایران با غرب از طریق دیپلماسی حل شود. ترکیه پذیرفته است که مفاد قطعنامه‌ی ۱۹۲۹ را رعایت کند. در نتیجه بانک‌های ترکیه فعالیت‌های تجاری با ایران را قطع کردند. حتی بانک ملت ایران که در استانبول و آنکارا شعبه دارند نیز عملا کارهای تجاری خود را تعطیل کرده‌اند».

بازی‌های تجاری اروپا و آمریکا با ایران

محمد مشتاق در ادامه اشاره می‌کند که دولت‌های اروپایی و آمریکا هم از طریق "شرکت‌های سوم و چهارم" معاملات تجاری خود را با ایران ادامه می‌دهند.

وی در این رابطه تاکید می‌کند: «ایران نیازهای خود را تنها از طریق ترکیه برآورده نمی‌کند و از طریق شرکت‌های سوم و چهارم نیز این نیازها برآورده می‌شوند و اینها فقط "بازی‌های تجاری" است».

به نظر این کارشناس آن بانک‌های ترکیه که سهام آن دست خارجیان از جمله لبنانی‌ها، بلژیکی‌ها و یا انگلیسی‌هاست، سپرده‌های بانکی ایرانیان را قبول نمی‌کنند. اما بانک‌های خود ترکیه سپرده‌های آن عده از ایرانیانی که اقامت ترکیه را دارند، می‌پذیرند و ایرانیان سهم عمده‌ای در سپرده‌های بانکی ترکیه دارند. علاوه بر این تعداد شرکت‌هایی که توسط ایرانیان در ترکیه افتتاح شدند نیز در ماه‌های اخیربیشتر شده است.

مسافرت دو میلیون ایرانی به ترکیه

بر اساس آمار اتاق بازرگانی استانبول، ایران بیشترین شرکت‌های کاری را در این شهر دایر کرده است. در سال ۲۰۱۰ حدود یک چهارم از شرکت‌های تاسیس شده خارجی در ترکیه شرکت‌های ایرانی بود‌‌ه‌اند و ایران اینک به لحاظ تعداد شرکت‌های تاسیس شده در ترکیه، مقام نخست را دارد.

فرزین توکلیان، دبیرمحلی دفتر وزارتخانه‌ی فرهنگ و توریسم ترکیه در تهران، در گفتگویی با دویچه وله می‌گوید: «ایرانیان برای سفر به ترکیه نیازی به دریافت ویزا ندارند و تعداد مسافرین ایرانی به ترکیه امسال به ۲ میلیون نفر خواهد رسید».

کارشناسان صنعت جهانگردی پیش‌بینی می‌کنند که تعداد گردشگران ایرانی پس از توریست‌های آلمانی امسال در رده دوم در ترکیه قرار بگیرد.

"ترکیه زیر بار فشار آمریکا نخواهد رفت"

همزمان با گسترش مبادلات تجاری ترکیه با ایران، فشار غرب به ترکیه نیز از افزایش می‌یابد. محمد مشتاق به دویچه وله در این رابطه می‌گوید: «ترکیه کشور همسایه و دوست ایران است و همسایه‌ها در مواقع ضروری به همدیگر کمک می‌کنند. من معتقدم که ایران و ترکیه مناسبات خودشان را باید ادامه دهند و آمریکا هم از آن سوی اقیانوس حق دخالت در این امور را ندارد. من تاکید می‌کنم که ترکیه جز موارد حساس از جمله ادامه‌ی فعالیت‌های هسته‌ای و تسلیحاتی که همه دنیا به آن حساس هستند، بایستی به مبادلات تجارتی خود با ایران ادامه دهد».

"مسئولیت معامله با ایران با خود شرکت‌هاست"

به عقید‌ه‌ی عارف کسگین، تحلیل‌گر و مدیر بخش خاورمیانه "مرکز استراتژیک در آنکارا" ترکیه تحریم‌هایی را که سازمان ملل اعمال کرده رعایت می‌کند. اما به قول این کارشناس هم این کشور تمایلی به اجرای تحریم‌های اتحادیه اروپا و آمریکا علیه ایران را ندارد.

در ادامه‌ی فشارها از سوی غرب و اروپا، مدتی است که ترکیه عقب‌نشینی کرده و در این رابطه سیاست جدیدی اتخاذ کرده است. او می‌افزاید: «ترکیه ارتباط تجاری و بازرگانی و اقتصادی را محول کرده به خود شرکت‌های ترکیه. این یک موضع‌گیری جدیدی‌ست از طرف ترکیه. به شرکتهایی که می‌خواهند در ایران سرمایه‌گذاری کنند تمامی موارد مربوط به تحریم‌ها توضیح داده می‌شود که فعالیت و سرمایه‌گذاری آنها در ایران می‌تواند بر فعالیت‌های اقتصادی آنها در ارتباط با آمریکا و اروپا تاثیر بگذارد. ترکیه از چندی پیش مسئولیت مستقیم سیاسی آن را دیگر نمی‌پذیرد».

خروج شرکت‌های ترکیه از ایران

اما سرمایه‌گذاری شرکت‌های ترکیه در ایران به نظر آقای کسگین با مشکلاتی روبرو شده است و تا کنون به خروج برخی شرکت‌ها از جمله "اولکر"، "تپه هولدینگ" "ترک سل" و "توپراژ" انجامیده. وی نتیجه می‌گیرد که این مسائل در سرمایه‌گذاری و تبادلات تجاری این کشور با ایران تاثیرات منفی گذاشته است.

آقای کسگین درباره‌ی فعالیت‌های بانکی ایران و ترکیه هم چنین توضیح می‌دهد: «پس از اعمال تحریم‌ها در فعالیت‌های بانکی ایران در اروپا و دوبی، اختلالاتی به وجود آمد و ایران اکنون قصد دارد این فعالیت‌ها را از طریق ترکیه انجام دهد. ترکیه هم تمایل دارد سرمایه‌های ایران را جذب ترکیه بکند».

ترکیه به نظر این کارشناس حتی قصد دارد جایگزین دوبی بشود. وی اصافه می‌کند: «ترکیه در رابطه با فعالیت‌های بانکی ایران هیچگونه محدودیتی ایجاد نکرده است. اما بانک‌های ترکیه مثل "آک بانک" و یا "فیکراتی" قصد ندارند ارتباط خود را با سیستم بانکی اروپا و آمریکا قطع کنند. به همین خاطر است که بانک‌های ترکیه بسیار با احتیاط عمل می‌کنند».

"ترکیه آمریکا را به ایران ترجیح می‌دهد"

به نظر کارشناسان ترک از جمله عارف کسگین ازمرکز استراتژیک در آنکارا، افزایش مبادلات تجاری ترکیه با ایران به معنای مقابله با غرب نیست. در این رابطه ترکیه سیاستی عملگرایانه دارد و اگر ضرر و زیانی در این رابطه ببیند، عقب‌نشینی خواهد کرد.

به نظر آقای کسگین ترکیه نمی‌خواهد آمریکا و اروپا را از دست بدهد. اگراین کشور در مقابل یک انتخاب بین همسایه‌اش ایران و متحدش آمریکا قرار بگیرد، حتما آمریکا را ترجیح خواهد داد. کسگین اما تاکید می‌کند که ترکیه فعلا در مقابل چنین انتخابی قرارنگرفته است.

فراز و نشیب‌های‌های مناسبات اقتصادی و سیاسی ترکیه با ایران به فشاری‌های آمریکا و اتحادیه اروپا وهمچنین به سودهای اقتصادی شرکت‌ها و بانک‌های این کشور در ایران بستگی داشته است. در عین حال کارشناسانی که با دویچه وله صحبت کردند بر این باورند که نهایتا ترکیه مجبور خواهد شد تعامل با غرب را بپذیرد و جانب متحدین خود در ناتو و اتحادیه اروپا را بگیرد.

طاهر شیرمحمدی

تحریریه: علی امینی