«ترکیه هرگز مانند ایران اسلامی نخواهد شد»
۱۳۹۰ خرداد ۲۳, دوشنبه
روز یکشنبه (۱۲ ژوئن / ۲۲ خرداد) بیش از ۵۰ میلیون واجد شرایط در ترکیه برای انتخاب۵۵۰ نماینده مجلس آرای خود را به صندوق‌‌های رأی ریختند. در این دور از انتخابات ۱۵ حزب سیاسی شرکت کردند. حدود هفت هزار و پانصد کاندیدای احزاب مختلف و ۲۰۳ کاندیدای مستقل به رقابت پرداختند.
مردم ترکیه تابه‌حال ۲۴ مرتبه در انتخابات پارلمانی شرکت کرده‌اند و اینبار بیش از هر زمان دیگر درباره‌ی سرنوشت‌ساز بودن این انتخابات سخن می‌رفت. اما آن پیروزی چشمگیری که در آستانه‌ی انتخابات برای حزب حاکم "عدالت و توسعه" پیس‌بینی می‌کردند، اشتباه از آب درآمد.
«انتخاباتی آزاد، ولی ناعادلانه»
محمد مشتاق، کارشناس امور ترکیه و ایران که شاهد برگزاری انتخابات پارلمانی ترکیه در دوره‌های پیش نیز بوده به این پرسش دویچه‌وله که آیا این انتخابات آزاد و دمکراتیک برگزار شد، می‌گوید: «انتخابات در ترکیه یک انتخابات دمکراتیک است، ولی درباره‌ی عادلانه بودن آن بایست فکر کرد، زیرا احزابی که حد نصاب ۱۰ درصد آراء را کسب نکردند، حق ورود به پارلمان را ندارند و این به نظر من عادلانه نیست».
مشتاق در ادامه می‌افزاید: «حزب عدالت و توسعه از امکانات دولتی برای تبلیغات انتخاباتی استفاده کرد؛ یعنی از رادیو و تلویزیون گرفته تا هواپیما و یا خودرو‌های دولتی استفاده کرد. مثلا سازمان دولتی رادیو و تلویزن "تی ار تی" کاملا در خدمت حزب حاکم قرارگرفت واین مسئله هم عادلانه بودن آن را خدشه‌دار کرده است».
حضور بیش از ۳۰ نماینده کرد در پارلمان
بهاءالدین گونگور، رئیس بخش ترکی دویچه‌وله که در آستانه‌ی انتخابات برای مشاهده‌ی روند رویدادهای انتخاباتی در ترکیه بود و در روز انتخابات به آلمان بازگشت، در گفتگو با بخش فارسی دویچه وله شرکت کرد.
گونگور درباره‌ی روند انتخابات پارلمانی ترکیه خاطرنشان می‌کند: «شکی نیست که ترکیه را نمی‌توان با رژیم‌های استبدادی و دیکتاتوری مقایسه کرد. انتخابات پارلمانی در ترکیه آزاد و عادلانه است. حتی نامزدهای مستقل کردها که عملا قادر نیستند بیش از ۱۰ درصد آراء را بدست بیاورند، پس از انتخاب شدن به عنوان نامزدهای مستقل به "حزب صلح و دمکراسی" کردها می‌پیوندند. بنابراین حتی در این عرصه هم عدالت نوعی رعایت شده است».
مقایسه وضعیت ترکیه با ایران
رئیس بخش ترکی دویچه وله وضعیت ترکیه را با وضعیت ایران مقایسه می‌کند و چنین نتیجه می‌گیرد: «در صورت تغییر قانون اساسی، اردوغان، نخست‌وزیر ترکیه بیشتر به ولادمیرپوتین، نخست وزیر روسیه شبیه خواهد بود. حزب حاکم عدالت و توسعه حتا اگر تغییرات عمده‌ای هم در قانون اساسی انجام دهد، هیچوقت ترکیه تبدیل به ایران نخواهد شد».
این کارشناس همچنین در ادامه تاکید می‌کند که ما در منطقه شاهد حضور کشور دومی مثل ایران نخواهیم بود. وی دلیل می‌آورد که ترکیه به جمهوری مدرنی تبدیل شده و مردم آن می‌دانند چه خطری سرنوشت این جمهوری را تهدید می‌کند.
«اردوغان و احمدی‌نژاد دوست باقی می‌مانند»
بهاءالدین گونگور، رئیس بخش ترکی دویچه وله معتقد است که انتخابات پارلمانی تاثیر خوبی بر روابط اردوغان و احمدی نژاد خواهد گذاشت. به‌نظر وی، اردوغان و احمدی‌نژاد دوست هم هستند و تنشی بین تهران و آنکارا وجود ندارد و پس از انتخابات نیز در رابطه با مناسبات ایران و ترکیه هیچگونه تغییری بوجود نخواهد آمد.
محمد مشتاق کارشناس ایران و ترکیه روند انتخابات پارلمانی ترکیه را با انتخابات مجلس ایران مقایسه می‌کند و می‌گوید: «در ترکیه احزاب آزادند. در ایران این آزادی وجود ندارد. ایران یک کشور دیکتاتوری است و کسی حق ندارد مثلا ولایت فقیه را مورد انتقاد قرار دهد. ترکیه را می‌توانید با آلمان و یا فرانسه مقایسه کنید نه با کشورهایی مثل سوریه و ایران».
«پیش‌بینی تحلیل گران اشتباه بود؟»
پیش‌بینی تحلیل‌گران براین بود که اگر در انتخابات پارلمانی اینبار حزب حاکم عدالت و توسعه آرای بیشتری کسب کند انتخابات سرنوشت‌سازی برای این کشور خواهد بود و ترکیه از سیستم پارلمانی به سیستم ریاست جمهوری تغییر خواهد یافت.
گفته می‌شد که در ۱۳ ژوئن ما شاهد ظهور ترکیه دیگری خواهیم بود. اما حزب عدالت و توسعه، حزب حاکم اردوغان، به اهداف پیش روی خود نرسید و به آن میزان از آرای پارلمانی دست نیافت که بتواند این تغییر بنیادین را انجام دهد.
محمد مشتاق می‌گوید که حزب حاکم موفق به تغییر اساسی در نظام سکولار ترکیه نخواهد شد. زیرا همه‌ی مردم ترکیه موافق این حزب نیستند. وی همچنین یادآور می‌شود: «اردوغان پیش از انتخابات در گفتگو با "سی ان ان ترک" گفته بود که طرفدار تغییر است و در آستانه‌ی انتخابات کابینه دولت را کوچک‌تر کرد و شش تن از وزیران را کم کرد. ما شاهد این تغییرات پیش از انتخابات بودیم و این تغییرات پس از انتخابات نیز ادامه خواهد یافت».
ترکیه مدلی برای کشورهای اسلامی؟
آیا ترکیه می‌تواند برای کشورهای عربی الگو باشد؟ محمد مشتاق در پاسخ به این پرسش می‌گوید: «ترکیه را نه تنها برای کشورهای عربی، بلکه برای تمامی کشورهای اسلامی می‌توان الگو و مدل قرار داد. آمریکا و غرب نیز می‌خواهند دمکراسی ترکیه، نظام ترکیه برای دیگر کشورهای اسلامی دنیا نمونه و مدل قراربگیرد».
بهاءالدین گونگور، نظر دیگری دارد. وی مخالف به‌کارگیری اصطلاح "کشور اسلامی ترکیه" است. به‌نظر او ترکیه بیشتر یک کشور مدرن و سکولار است.
رئیس بخش ترکی دویچه‌وله در این رابطه می‌افزاید: «اهالی ترکیه مسلمان هستند، اما ترکیه کشوری اسلامی مثل کشورهای عربی نیست. به‌نظر من ترکیه فقط جمهوری ترکیه است نه ترکیه اسلامی. من تردید دارم که کشورهای عربی ساختار نظامی را که در ظرف ۸۰ سال گذشته در ترکیه بوجود آمده را بپذیرند. بر خلاف ترکیه در کشورهای عربی نظام‌های دیکتاتوری و استبدادی حاکم شده که اکنون سرکوب خونینی در برخی از این کشورها ادامه دارد».
پس از انتخابات چه خواهد شد؟
به‌نظر تحلیل‌گران ترک، در صحنه سیاسی این کشور تغییرات عمده‌ای در چینش مهره‌ها نشده و سیاست‌های راهبردی جاری ترکیه در چهارسال آینده نیز ادامه خواهد یافت.
به‌رغم آن اردوغان در سخنرانی خود پس از پیروزی حزبش در آنکارا اعلام کرد که میزان رأی مردم ترکیه به حزبش به معنای پیام تغییرقانون اساسی نیز هست.
کارشناسانی که با دویچه‌وله صحت کردند هم تاکید دارند، مسائلی چون اصلاح قانون اساسی، مسئله کردها، عضویت ترکیه در اتحادیه‌ی اروپا مسائلی هستند که حزب عدالت و توسعه، حزب حاکم اردوغان به تنهایی قادر به حل آنها نخواهد بود و این حزب بایستی باب مذاکره را با دو حزب اپوزسیون و ۳۵ نماینده‌ی کرد در پارلمان جدید ترکیه بگشاید.
اما گفتمان حزب حاکم با اپوزیسیون نیز خود آزمایش جدیدی برای حاکمان ترکیه از جمله اردوغان است که به قول بسیاری از تحلیل‌گران برای کسب قدرت ریاست جمهوری در دوره بعدی تلاش می‌کند.
طاهر شیرمحمدی
تحریریه: داود خدابخش