تعيين شهريه براى دانشگاههاى آلمان
۱۳۸۳ بهمن ۲۰, سه‌شنبه
سالها پيش انيشتن گفته بود، ”دانشگاهها محل تلنبار كودند كه اگر فرصتى پيش آيد، از ميان اين كودها گياهى باارزش مىرويد.“ امسال را سال انيشتن نامگذارى كرده‌اند، و در اين سال، صد سال پس از تئورى تلنبار كود او، قرار است كه سيستم دانشگاهى در آلمان تغيير كند.
روزگارى دانشگاههاى آلمان از شهرتى خاص برخوردار بودند. براى هر خارجى، تحصيل در آلمان از جايگاهى ويژه برخوردار بود. امروز اما همان دانشگاهها نيازمند پولند. آنهم پولى هنگفت. چيزى حدود ۳ ميليارد يورو براى بازسازى بناها، خريد كتاب و بهينه‌سازى سيستم آموزشى نياز است. همين عوامل سبب شده كه ديوان عالى آلمان دانشگاهها را مجاز به دريافت شهريه تحصيلى كند. اما آيا دريافت شهريه تغييرى در بهبود سيستم آموزشى ايجاد خواهد كرد؟
آشكار است كه دريافت شهريه سبب رقابت ميان دانشگاهها مىشود. دانشجو موظف به پرداخت شهريه است و اين امر تمايل دانشگاه در جذب دانشجوى بيشتر را افزايش مى‌دهد. اما براى جذب دانشجوى بيشتر بايد امكانات بهترى نيز ارائه دهد. ديگر به استادى كه كار تحقيقاتيش را به سر و كله زدن با دانشجو ترجيح مى‌دهد، نمىشود بسنده كرد. ديگر زمان آن گذشته است كه اساتيد دانشگاهى با جملات انديشمندانه در مجلات و كتابها، نردبان ترقى را بالا روند، بلكه وقت آن است كه نشان دهند چگونه دانشجوى انديشمند مى‌پرورانند.
مشخصا حكم دادگاه عالى آلمان تغييرى در دانشگاههاى اين كشور ايجاد خواهد كرد و شايد نقطه عطفى در سياست آموزشى آلمان باشد. حالا ديگر دانشجو مشترىايست كه پول مى پردازد و انتظار دريافت كالاى مناسب دارد.
در دهه ۱۹۶۰ شهريه دانشگاهى از سيستم آموزش عالى در آلمان برچيده شد. به اين منظور كه موانع اجتماعى در ورود به دانشگاهها از ميان برداشته شود. ويلى براند كه آنزمان صدر اعظم آلمان بود، هدف ”آموزش رايگان براى همه“ را در پيش داشت. اما آيا چنين هدفى پيش برده شد؟ آيا فرزندان خانوادههايى كه از اقشار پايين جامعه بودند، از شانس آموزشى مشابه با فرزندان اقشار پردرآمد برخوردار شدند؟
در جواب بايد گفت، آلمان از معدود كشورهاييست كه در آن اصل و نسب اجتماعى در امكان آموزشى نقشى ويژه دارد. اما در مرحله اول اين دانشگاهها نيستند كه در ايجاد اين معضل مقصرند، بلكه مشكل از آنجا سرچشمه مى‌گيرد كه در اين كشور در مقايسه با كشورهاى ديگر، آموزش ابتدايى از اهميتى ويژه برخوردار نيست. در بعضى موارد خانوادههاى آلمانى، مجبور به پرداخت شهريه هنگفتى براى كودكستان و مهد كودك مى‌باشند. بدين ترتيب خانواده‌اى كه از درآمد بالا برخوردار نيست امكان پرداخت چنين هزينه‌هايى را هم ندارد و به قولى ”سنگ اول چون نهاد استاد كج، تا ثريا ميرود ديوار كج“. نابرابرى اجتماعى از همين جا آغاز مىشود.
در رابطه با پرداخت شهريه دانشگاهى هم بايد اين مسئله را مد نظر داشت. نبايد سيستم به سمتى سوق داده شود كه آموزش عالى همچون زمان گذشته به طبقه اعيان و اشراف اختصاص يابد. البته مبلغ ۵۰۰ يورو براى هر ترم، هزينه بالايى نيست كه مانع تحصيل اقشار كم‌درآمد در آلمان شود. اما با وجود اين مىتوان كشورهايى همچون استراليا را الگو قرار داد. در اين كشور دانشجويان كم درآمد اين امكان را دارند كه هزينه تحصيل خود را سالها بعد بپردازند. يعنى پس از پايان تحصيلات و هنگامى كه از درآمد كافى برخوردار شدند. اطريش نيز از سه سال پيش براى هر ترم دانشگاهى شهريه‌اى معادل ۷۰۰ يورو تعيين كرده است و جالب اينجاست كه در اين سالها تعداد دانشجويان در اين كشور افزايش داشته است.
به هر حال اميد است كه شهريه دريافتى در خود سيستم و صرف بهينه سازى آموزش عالى شود.