«تغيير رژيم» بدون جنگ و از راه تحولِ تدريجی

بسيار پرهزينه خواهد بود و معلوم هم نيست که نتيجهء مطلوب را بدهد. اين کارشناس عقيده دارد يک سياست تدريجیِ «بده بستان سياسی» و فشارهای ديپلماتيک، حتا اگر چند دهه به درازا بکشد، سرانجام از طريق تحول تدريجی باعث زوال يا سقوط اين دو دشمن آمريکا خواهد شد.

«شورای روابط خارجه» (Council on Foreign Relations) يکی از مهمترين ستادهای فکریِ محافظه کارانِ آمريکايی است. رييسِ کنونیِ شورا، آقای ريچارد هاس (Richard Haass) در آخرين شمارهء نشريهء آن در بارهء محدوديت های سياستِ «تغيير رژيم» در خاورميانه مطلبی نوشته که در آن استدلال می کند برای عقب راندن و سرانجام شکست دولت های متخاصم، آمريکا تاکنون دو راه را دنبال کرده: يکی سياست کابينهء روزولت که در آلمان و ژاپن پياده شد. يعنی نه تنها عقب راندن آنها در صحنهء نبرد بلکه ادامهء جنگ تا اشغال نظامی و بيرون راندنِ دولت های آنها و سپس بازسازیِ کاملِ رژيم و کشور. اين سياستی بود با هزينهء کلان و درگيریِ کامل در امور داخلی کشورهای شکست خورده. کابينهء بوش در عراق چنين سياستی را پی گرفت. راه دوم آن است که در سالهای جنگ سرد در قبال اتحاد شوروی اجرا شد. اين سياستی است که از مقابلهء رويارو پرهيز می کند و از طريق «بده بستان» و چانه زنی در مذاکراتِ پيچيده و پايان ناپذير، دشمن را عقب نگه می دارد تا سرانجام در موقعيت مساعد و شايد پس از چندين دهه مانورهای ديپلماتيک و اقتصادی، اين دولت های متخاصم خود از درون ازهم بپاشند.

آقای هاس توصيه می کند که با ايران و کرهء شمالی، که به احتمال زياد در سالهای آينده با حفظ رژيم های فعلی شان تبديل به قدرت های هسته ای خواهند شد، بايد به طريق جنگ سرد رفتار کرد. به جای «تغيير رژيم» بايد از «تحول تدريجیِ رژيم» (regime evolution) صحبت کرد که ممکن است چند دهه طول بکشد. بايد از راديو، تلويزيون و اينترنت استفادهء استراتژيک کرد و ايران را به عضويتِ «سازمانِ تجارت جهانی» (WTO) درآورد و آنرا وادار به پذيرش رفورم های اقتصادی کرد، رفورم هايی که در حقيقت امر سياسی هستند. کمک مستقيم به نهاد های غيردولتیِ جامعهء مدنی و دادن امتياز به دولت در قبالِ آزادی های مدنی و اقتصادی و کم کردن تهديدهای خارجی اش نيز از وجوه اين سياست است.

کسانی که هنوز از راه حل نظامی دفاع می کنند از جمله حمله های هوايیِ پيشگيرانه به مناطق نظامی و استراتژيک را در نظر دارند. آقای هاس می نويسد بمباران های دقيقِ هوايی هميشه به اطلاعات امنيتیِ زمينی متکی است و با توجه به اينکه برنامه های هسته ای به شدت مخفی و زير زمينی هستند، به دست آوردن اطلاعات جاسوسیِ دقيق کار ناممکنی است.

حفظ چنين توازنی و قبول ايران و کرهءشمالی به عنوان قدرت های هسته ای، کاملن خالی از ريسک نيست. به عقيدهء رييس شورای روابط خارجه، در واکنش به چنين توازن خطرناکی، به احتمال زياد کرهء جنوبی و ژاپن نيز به سمت هسته ای شدن خواهند رفت. در خاورميانه نيز چه بسا مصر، عربستان سعودی، سوريه و حتا عراق در دهه های آينده همين راه را دنبال کنند. اين شرايط، بهايی است که آمريکا بايد بپردازد، اما بهايی به مراتب کمتر از اشغال های نظامی و کشورسازی های پرهزينه. تهديدهای نظامی هم هراز چندگاه می تواند برای جلوگيری از سياستِ فروش يا پخشِ تروريستیِ سلاحهای تخريبِ جمعی به کار رود اما در کنار سياستی که قلبِ آن را ديپلماسی تشکيل می دهد. ديدگاهای آقای ريچارد هاس، که از سال ۲۰۰۱ تا ۲۰۰۳ مدير دفترِ برنامه ريزی سياسی در وزارتِ خارجهء دولت بوش بود، نشان می دهد که محافظه کاران نزديک به کابينهء جورج بوش درقبال ايران يک نظر واحد ندارند.

عبدىکلانتری - نيويورک