تقاضای عضویت ایران در شورای امنیت

از چندی پیش، بحث تقاضای ایران برای عضویت غیردائم در شورای امنیت سازمان ملل مطرح شد. منوچهر متکی وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، در تیرماه سال جاری اعلام کرد: «ایران به دنبال کسب کرسی شورای امنیت پس از اتمام زمان عضویت دوساله اندونزی، در ۳۱ دسامبر است».

با توجه به اینکه ایران تا به حال به سه قطعنامه‌ی صادرشده توسط شورای امنیت عمل نکرده، امکان پذیرش درخواست ایران برای عضویت در این شورا تا چه حد است؟ آیا درخواست ایران به معنای درخواست یک متخلف از دستورات شورای امنیت برای عضویت در این شورا نیست؟

عضویت پس از ۵۰ سال

درخواست جمهوری اسلامی برای عضویت در سازمان ملل بلافاصله ازسوی دولت آمریکا با مخالفت روبرو شد. سلمای خلیل‌زاد، نماینده ایالات متحده آمریکا در سازمان ملل، در واکنش به این درخواست ایران گفت: «برای کشوری که تحت تحریم است و درخواست‌های جامعه بین‌المللی را تمکین نمی‌کند، بسیار شگفت‌آور است که حتی به عضویت در شورای امنیت فکر بکند. این امر برای ایران در شرایط فعلی، فوق‌العاده عجیب و غریب است».

بر خلاف نظر خلیل‌زاد، «منیر اکرم» سفیر پاکستان در سازمان ملل، این درخواست ایران را بسیار طبیعی و منصفانه خواند و اظهار داشت: «ایران از ۵۰ سال پیش تا کنون عضو شورای امنیت نبوده است. بر اساس انصاف و قاعده چرخش عضویت، این شانس و حق مشروع آنهاست».

ایران تا به حال تنها در سال‌های ۱۹۵۵ و ۱۹۵۶ میلادی، ۱۳۳۴ و ۱۳۳۵ هجری شمسی، عضو غیردائم شورای امنیت سازمان ملل بوده است.

با طرح دوباره این درخواست از سوی ایران، یکبار دیگر نگاه ناظران به امکان عضویت ایران در شورای امنیت سازمان ملل معطوف شد.

امکان پذیرش تقاضا بسیار ضعیف است

اکثر تحلیلگران سیاسی بر این باورند که به دلیل موقعیت کنونی ایران و تصویب سه قطعنامه در شورای امنیت سازمان ملل علیه این کشور، امکان پذیرش درخواست ایران برای عضویت غیردایم در این شورا بسیار ضعیف است.

حسین باقرزاده، تحلیلگر سیاسی مقیم لندن، ایران را یک متخلف از دستورات شورای امنیت می‌داند و به همین دلیل، امکان پذیرش عضویت او را در این شورا نزدیک به صفر قلمداد می‌کند: «خود ایران تا به حال سه مرتبه از طرف شورای امنیت قطعنامه علیه‌اش صادر شده و ایران تا به حال به این قطعنامه ها توجه نکرده و بنابراین متخلف در برابر شورای امنیت است. بنابراین انتخاب ایران به عضویت در شورای امنیت به نظر من بسیار بعید است و تقریبا می‌شود گفت غیرممکن است».

قاسم شعله‌سعدی، متخصص حقوق بین‌الملل، این درخواست ایران را در شرایط کنونی نوعی فرار به جلو و فرافکنی توصیف کرده و می‌گوید: «در شرایط امروز این درخواست ایران را نوعی فرار به جلو هم می‌شود تلقی کرد و عرض اندامی در صحنه بین‌المللی و اینکه بخواهد با این شیوه به روی مبارک نیاورد که چه مشکلاتی دارد و این را نوعی فرافکنی هم می‌شود تلقی کرد».

شعله‌سعدی معتقد است اگر این درخواست در زمان ریاست‌جمهوری آقای خاتمی مطرح شده بود، احتمال پذیرش آن از سوی جامعه جهانی بسیار بیشتر بود: «اگر زمان آقای خاتمی بود، با توجه به اینکه ایران در صحنه بین‌المللی و به خصوص در خود سازمان ملل یک اعتبار ویژه‌ای کسب کرده بود و دنیا امیدوار بودند که اصلاح‌طلبان ایران هم در درون اقدامات اصلاح‌طلبانه‌ی خوبی انجام دهند و هم در سیاست خارجی‌شان به هر حال خط مشی تنش‌زدایی را اتخاذ بکنند با آن امیدها آن موقع شانس ایران برای کسب آرا برای عضویت در شورای امنیت قطعا بیشتر بود. شرایط امروز متاسفانه شرایط خوبی نیست شاید هم اگر ایران در پروژه اتمی یک مقدار کوتاه بیاید و امتیاز دهد این زمینه را برای مساعدت در آنجا هم برایش فراهم بکند».

رقابتی نابرابر

اما دکتر منصور فرهنگ، تحلیلگر سیاسی مقیم واشنگتن، عدم پذیرش درخواست ایران برای عضویت در شورای امنیت را از منظر دیگری نگاه می‌کند. قاره آسیا دو عضو غیر دایم در شورای امنیت دارد که در حال حاضر اندونزی و ویتنام هستند. دوره عضویت اندونزی در دسامبر سال جاری میلادی پایان می‌گیرد. برای جانشینی اندونزی، ژاپن و ایران آمادگی خود را اعلام کرده‌اند.

دکتر فرهنگ به این نکته اشاره می‌کند که رقابت ایران با ژاپن برای عضویت در شورای امنیت، رقابتی نابرابر است و از این رو احتمال پذیرش درخواست ایران بسیار ضعیف است: «از آنجا که وضع ژاپن در بین اعضای سازمان ملل متحد خیلی بهتر از ایران است، به نظر من بعید به نظر می‌رسد که ایران بتواند در این رقابت برنده شود. توجه داشته باشیم که ژاپن بزرگترین کمک‌کننده به برنامه‌های عمرانی سازمان ملل متحد است و به طور کلی نقش ژاپن در کمک به سازمان ملل متحد و تاثیر آن بر کشورهای آسیایی قابل مقایسه با ایران نیست بنابراین یک رقابت نابرابری است که ایران شانس قابل توجهی برای برنده شدن در آن ندارد».

منوچهر متکی، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، در اجلاس اخیر وزرای خارجه کشورهای غیرمتعهد، از این کشورها خواست که از عضویت ایران در شورای امنیت طرفداری کنند، تا این کشور بتواند با عضویت در این شورا، تحول مثبتی در عملکرد آن به وجود آورد.

دکتر منصور فرهنگ احتمال پشتیبانی یکدست کشورهای عضو جنبش عدم تعهد از ایران را نیز بعید دانسته و معتقد است این کشورها بعد از دوران جنگ سرد هیچ‌گاه مانند یک بلوک متحد عمل نکرده‌اند: «کشورهای غیرمتعهد هیچ‌وقت به عنوان یک بلوک متحد در سازمان ملل رأی نداده‌اند والبته این همکاری آنها در دوران جنگ سرد قوی‌تر بود برای اینکه مواضع مشابهی در رقابت‌ها و تقابلات بین دو قطب جهانی می‌گرفتند ولی بعد از جنگ سرد، اگرچه هنوز اسم این تشکیلات باقی مانده، ولی مواضع و رأی‌دادن این کشورها در شورای امنیت، هیچ ارتباطی به عضویت آنها در این بلوک ندارد. بنابراین این می‌تواند یک تلاشی از جانب ایران باشد چون به هر حال در بین اعضای غیرمتعهد حامیانی می‌تواند داشته باشد ولی هیچ وقت نمی‌تواند تشکیلات غیرمتعهدها را به عنوان یک بلوک رأی‌دهنده به خودش جلب بکند».

هدف از عضویت چیست؟

اما در صورت پذیرش درخواست ایران برای عضویت در شورای امنیت، آیا تغییری در روابط بین‌المللی ایران به وجود خواهد آمد؟

اکثر تحلیلگران بر این باورند که عضویت در شورای امنیت، بیشتر یک حالت تبلیغی و پرستیژی برای ایران خواهد داشت و نمی‌تواند مشکلات کنونی ایران با جامعه بین‌الملل را تحت‌الشعاع قرار دهد.

حسین باقرزاده در این مورد چنین می‌گوید: «من فکر نمی‌کنم که تأثیر دیگری در روابط ایران با کشورهای غربی بگذارد به خصوص که می‌دانید کشورهای غربی مانند امریکا و اتحادیه اروپا مشغول اعمال تحریم‌هایی هستند که از تحریم‌های شورای امنیت جلوتر است. بنابراین صرف نظر از اینکه شورای امنیت چه رأیی بدهد و چه تحریم‌هایی را اعمال بکند من فکر می‌کنم که امریکا و کشورهای اروپایی فشار خودشان را ادامه خواهند داد. بنابراین عضویت ایران در شورای امنیت هم من فکر نمی‌کنم که تأثیری در روابط ایران با این کشورها بگذارد».

دکتر منصور فرهنگ نیز معتقد است، تا زمانی که تنش‌های موجود در روابط ایران با غرب، به خصوص آمریکا، حل نشود، عضویت یا عدم عضویت ایران در شورای امنیت نمی‌تواند کمکی به بهبود روابط کند.

شورای امنیت (UNSC) یکی از ارگان‌های سازمان ملل است که وظیفه پاسداری از امنیت و صلح بین‌المللی را بر عهده دارد. این شورا دارای ۱۵ عضو است که پنج عضو آن دایمی و دارای حق وتو هستند. اعضای دایمی شورای امنیت عبارتند از آمریکا، انگلستان، روسیه، چین و فرانسه. ده عضو غیردائم شورای امنیت، به صورت دوره‌ای و از طریق رأی‌گیری در مجمع عمومی سازمان ملل، برای مدت دو سال انتخاب می‌شوند.