توانخواهى و توانبخشى در اروپا
۱۳۸۲ آذر ۲۷, پنجشنبه
تساوى حقوق، استقلال عمل و شركت فعال، شعارهايى هستند كه در سرلوحه كار دست اندركاران توانخواهان و توانبخشى قرار داشته و دارند. اما كارنامه اين دست اندركاران در سال گذشته چندان درخشان به نظر نمى‌آيد. هرچه دامنه برگزارى نشست‌ها، طرح‌ها، پيشنهادها و تبليغات گسترده‌تر و متعددتر بوده است، از نتاىج عملى خبر چشمگيرى در دست نيست.
نمونه‌اى مى‌آوريم: در سال ۱۹۹۴ بندى به اصول قانون اساسى آلمان افزوده شد كه طى آن به صراحت، به تساوى حقوق توانخواهان با ديگر افراد جامعه اشاره شده است. در دسامبر سال ۱۹۹۶سران كشورهاى عضو اتحاديه اروپا در شوراىعالى وزيران، بيانيه اى انتشار دادند و در آن دولت‌هاى متبوع‌شان را موظف ساختند كه گام‌هاى مشخص و موثرى در راه ايجاد تساوى حقوق توانخواهان و رفع هرگونه تبعيض ميان افراد گوناگون در اجتماع بردارند.
اواخر سال ۲۰۰۰ در پى كنفرانس سران اتحاديه در جنوب فرانسه، دستور كارى براى رفع نيازمندي‌هاى اجتماعى توانخواهان تنظيم شد و همانجا بود كه سال ۲۰۰۳ سال ويژه توانبخشى و توانخواهان در پهنه اروپا نامگذارى و تعيين گرديد. كميسيون اروپا با همين هدف، بودجه ویژه‌ای در اختيار صندوق تامين فعاليت‌هاى اجتماعى و برنامه موسوم به تساوى حقوق EQUAL درفاصله سال هاى ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۶ گذاشت.
فعاليت‌هاى اين دو نهاد بايد منجر به جذب بيشتر توانخواهان در بازار كار و شناساندن توانايي‌هاى آنان به سازمان‌هاى رسمى و بخش خصوصى مى‌شد. اما حتى در مرحله قانونى و بخشنامه‌اى هم دست اندركاران به نتايج چشمگيرى در سال ۲۰۰۳ نرسيدند. كشورهاى عضو اتحاديه مي‌بايست تا پايان سال جارى ميلادى قانون ويژه رفع تبعيض از توانخواهان را به تصويب مي‌رساندند.
در حالى كه در كشورهاى اسكانديناوى كه عضو اتحاديه نيستند اين قانون سال‌هاست اجرا مي‌شود، در پهنه اتحاديه اروپا هيچ كشورى قانون ويژه‌اى عليه کسانی ندارد که مرتکب تبعيض و تضييق در مورد توانخواهان می‌شوند. طبيعى است كه وضع و تصويب قوانين پيشرفته به خودى خود هيچ مشكلى را از پيش پاى توانخواهان برنمي‌دارد و تبليغ مثبت نيز به تنهايى كافى نيست.
تنها يك ششم از كل ۶ ميليون توانخواه در آلمان جذب بازار كار شده‌اند، با اينكه قانون در اين كشور شركت‌ها و ادارات را ملزم به استخدام اين گروه از افراد جامعه كرده است. هر موسسه‌اى كه كمتر از پنج درصد شاغلان آن از توانخواهان باشند، بايد سالانه عوارض ويژه‌اى به عنوان ماليات فوق‌العاده بپردازد. ولى بسيارى از موسسات حتى اداره هاى دولتى به جاى استخدام توانخواهان به پرداخت اين عوارض گردن مي‌نهند.
نماينده توانخواهان در ايالت نورد راين وستفالن JAN HERBIG معتقد است، كسانى كه در امر تساوى حقوق توانخواهان با ديگران، كوتاهى ميكنند، از ياد برده‌اند كه تنها ۵٪ از توانخواهان معلول مادرزاد هستند و بقيه در كوران زندگى دچار نقص عضو مى‌شوند. مسئله‌اى كه ممكن است براى هركسى پيش آيد.
نارسايى ديگرى كه آگاهان مشكلات توانخواهان همواره به آن اشاره ميكنند، وجود كمبودهاى جدى در زندگى روزمره توانخواهان است. براى نمونه تازه در سال ۲۰۰۷ قرار است طبق قانون اتوبوس‌ها و قطارها به پله‌هاى ويژه‌اى مجهز شوند تا دارندگان صندلي‌هاى چرخدار مستقلا بتوانند سوار و پياده شوند.
هنوز كمتر اداره دولتى داراى آسانسور و پلكان ويژه معلولان است و بندرت مي‌شود چراغ‌هاى راهنمايى را پيدا كرد كه توسط صدا نابيناها را متوجه سبزى و قرمزى چراغ كند. اين نمونه‌ها اهميت سال ويژه توانخواهان را بيشتر و مشخص‌تر روشن مي‌كند و نشان ميدهد كه چرا آگاهان به مسائل توانخواهى، از هيچ كوششى براى آشكار ساختن مشكلات اين طيف فروگذار نمي‌كنند.
عيب آن جمله بگفتى، هنرش نيز بگوى
در سال جارى پروژه‌هاى عملى نيز تا اندازه‌اى آغاز شده يا تقويت شده‌اند. براى نمونه در شهر كوچك راينسبرگ در نزديكى برلین كه از گردشگاه‌ها و آسايشگاه‌هاى برجسته آلمان بشمار مي‌آيد، يك مهمانسرا با ۱۸۰ اتاق ساخته شده كه از همه امكانات و وسايل راحتى براى توانخواهان برخوردار است. هيچ معلولى در اين مهمانسرا براى انجام كارهاى روزمره و حركت در آنجا به كمك غير نيازمند نيست.
علاوه بر اين در نمايشگاه ويژه معلولان كه در ماه اكتبر در دوسلدرف برگزار شد، دستاوردهاى فنى نوينى به نمايش گذاشته شده بود كه شگفتى معلول و غير معلول را برمى‌انگيخت. يك نمونه برجسته از اين دستاوردها جهت ياب‌هاى مدرنى بود كه به يارى ماهواره‌ها نابينا را قادر مي‌سازد با فشار دادن يك كليد، نقطه جغرافياى خود را در محل‌هاى ناشناس با ذكر نام خيابانى كه شخص در آنجا است، تعيين كند. در محل ديگرى از آن نمايشگاه دستگاهى مشاهده می‌شد كه تصاوير ساده كامپيوترى را براى نابينايان و كم بينايان برجسته مي‌كرد.
در زمينه فرهنگى نيز اقدامات عملى متعددى در كشورهاى اروپايى به انجام رسيده است. از سال جارى طرح AUDIO DESCRIPTION بطور جدى گسترش يافته است. طبق اين طرح يك تراك از فيلم‌هاى سينمايى و تلويزيونى كه بر روى چند تراك ضبط شده‌اند، به توصيف سمعى اشخاص و اتفاقات در فيلم اختصاص داده مي‌شود و نابينايان از اين طريق مي‌توانند بدون پرسش از غير، از چند و چون فيلم آگاه شوند و مستقلا فيلم تماشا كنند. از اين جالب‌تر، به رسميت شناختن زبان اشاره ناشنوايان و ناگوياها است كه به آنها امكان ميدهد در محافل و مراكز رسمى براى انجام كار خود، حق تعيين مترجم داشته باشند.
با همه اين احوال بررسى اقدامات انجام شده نشان ميدهد كه دست اندركاران و سياست‌گذاران اتحاديه اروپا در جهت رفاه و رفع تبعيض از توانخواهان، بيشتر گام‌هاى تئوريك برداشته‌اند و هنوز جاى طرح‌هاى عملى و اقدامات مشخص و ملموس تا اندازه زيادى خالى است. اگر براى نمونه دولت‌ها توانخواهان را در بدست آوردن و بهره‌گيرى از دستاوردهاى تكنيكى گرانقيمت، پشتيبانى كنند، گام موثرى در راه رفاه آنان برداشته‌اند.
در زمينه فرهنگى، تبليغى و نظرى، دست اندركاران بايد در رفع پيشداورى‌هاى مردم نسبت به توانخواهان بكوشند. هنوز بيشتر مردم خط نابينايان را با يك زبان اشتباه ميكنند و گمان مي‌برند اين خط بين‌المللى است. بسيارى از موانعى كه سر راه توانخواهان قرار دارند، در اذهان مردم نقش بسته‌اند. آيا به اين موضوع توجه داشته ايد كه ونوس مظهر زيبايى در جهان بدنى است بدون دست و پا؟ چگونه است كه وقتى ما به چنين پديده‌اى در زندگى واقعى خود روبرو ميشويم توان برخورد عادى با آن را نداريم؟