جايزه ادبی بوشنر و بريگيته كرونائر برنده سال ۲۰۰۵ اين جايزه

جايزه بوشنر در سال ۱۹۲۳ ميلادی از طرف حكومت وقت ايالتی استان Hessen بنياد نهاده شد و تا سال ۱۹۵۱ به يكی از سرشناسان در رشته‌هاى موسيقى، نقاشى، پيكرتراشى، تئاتر يا ادبيات داده ميشد. نخستين بار اين جايزه در سال بنيان‌گذاری آن، به آهنگساز سرشناس آلمانی آرنولد مندلسون Arnold Mendelson تقديم شد كه با نام هنری Adam Karillon فعاليت ميكرد. يك سال پس از آن، جايزه به نقاش معروف وقت، آلفرد بوك Alfred Bock تعلق گرفت. از سال ۱۹۵۱ كه تغييراتی در اساسنامه بنياد جايزه بوشنر انجام گرفت، اين جايزه به يك جايزه صرفا ادبى تبديل شد و به نويسندگان و اديبان اعطا گرديد.

در اساسنامه معتبر آكادمى، در باره اين جايزه آمده است: جايزه بوشنر به شاعران و نويسندگانی اعطا ميشود كه به زبان آلمانی مى‌سرايند و مى‌نويسند، آثارشان از برجستگی ويژه ای برخوردار است و كارشان در شكل‌گيرى حيات فرهنگی آلمان، نقش شايسته ای دارد. آنچه مايه خشنودی و خرسندی افكار عمومی در آلمان بوده، اين است كه اين جايزه به جز امسال، پيش از اين هم به چند نويسنده سرشناس زن آلمانی اعطا شده بود. در اين ميان نامهای مشهور آنا سگرس، Anna Seghers ، سارا كيرش Sara Kirsch و ماری لوئيسه كاشنيتس Marie Luise Kaschnitz به چشم مى‌خورند. اهميت اين مطلب وقتی آشكار مى‌شود كه بدانيم، نويسندگان زن بسياری در آلمان هستند كه افكار عمومی سالهاست منتظر خبر دريافت چنين جايزه ای به ايشان‌اند در صورتی كه گاه همكاران كم اهميت‌تر مرد آنها جايزه ی بوشنر را دريافت كرده اند. ايلسه آيشينگر Ilse Aichinger كه از بزرگترين نويسندگان حيطه ی زبان آلمانی در اروپا است، هنوز پس از ۸۰ سال عمر پربار به چنين جايزه ای دست نيافته، در صورتی كه هم ميهن اطريشی او پتر هاندكه Peter Handke در ۳۱ سالگی اين جايزه را دريافت كرد.

پيش از آن كه به برنده امسال جايزه بوشنر بپردازيم، ببينيم كسی كه مهمترين جايزه ادبی آلمان به نام او ثبت شده، كيست؟

گئورگ بوشنر Georg Buechner در روز ۱۷ اكتبر سال ۱۸۱۳ در شهر دارمشتات آلمان زاده شد. در رشته های پزشكى، علوم طبيعى، تاريخ و فلسفه تحصيل كرد و در همان اوان جوانی به نيروهای آزاديخواه تندرو پيوست و در سال ۱۸۳۴ جامعه دفاع از حقوق بشر را بنياد نهاد. اين انقلابی و درام نويس آلمانى، در آثار برجسته ای چون، مرگ دانتون، وويتسِك، لئونس و لنا و لِنتس، حوادث تاريخی و سياسی زمان خود را در قالب درام و داستان، تصوير كرد و به تحليل آنها پرداخت. آنچه بيش از هر چيز، ذهن گئورگ بوشنر را به خود مشغول ميساخت، انقلاب كبير فرانسه و پيامدهای آن بود. نبوغ بوشنر آنگاه روشنتر می شود كه خواننده آثار وی بداند نويسنده اين آثار ماندگار، در سن ۲۴ سالگی درگذشته است.

جايزه ای كه نام گئورگ بوشنر بر آن نهاده شده، طبعا بايد به كسی تعلق گيرد كه همچون بوشنر از درگير شدن با زمان و زمانه خود نپرهيزد. بيهوده نيست كه اعطای اين جايزه، در دوره سلطه نازيها در آلمان، يعنی از سال ۱۹۳۳ تا سال ۱۹۴۵، متوقف شد، سالهايی كه درگير شدن با زمانه و آنچه در جامعه می گذشت، جرمی بزرگ به شمار ميآمد. به هر ترتيب، امسال نويسنده ای اين جايزه را دريافت ميكند كه هرگاه سخن از ادبيات زنان در آلمان در ميان باشد، نام او نيز بی گمان مطرح مى‌شود. منظور از چنين ادبياتى، تنها شعارهای رهايى‌جويی زنان و جور و ستم تاريخی‌اى كه تنها به خاطر زن بودن بر ايشان رفته نيست، بلكه بيشتر شناساندن نظرگاه زن در همه شاخه های زندگی و بيان شاعرانه آن است.

برنده امسال جايزه ادبى بوشنر، بريگيته كرونائر، در پايان سال ۱۹۴۰ در شهر صنعتی Essen زاده شد. پس از تحصيل ادبيات و علوم تربيتى، تا ۳۰ سالگی در چند دبيرستان تدريس ميكرد. در دهه ۱۹۷۰ سه كتاب از قطعه ها و داستانهای كوتاهش منتشر كرد، تا اين كه در سال ۱۹۸۰ نخستين رمانش به نام خانم مولنبك Muehlenbeck در آلونك را درآورد. اما از هنگامی كه دومين رمانش به نام ريتا مونستِر در سال ۱۹۸۳ منتشر شده است، همه ی دست اندركاران نويسندگى، او را از شخصيتهای برجسته ادبيات آلمان به شمار ميآورند.

در حالی كه كرونائر در رمان نخستين، شخصيت دو زن متفاوت را با دقت و رسايی بی سابقه ای شرح ميدهد، در كتاب ريتا مونستر، با توصيف درون يك زن، رهايى‌جويی تلويحی و ملايمی را هدف و پيام داستان خود ميسازد. اثر نامبرده، در اصل رمان بزرگى سه جلدی است كه بخشهای ديگر آن بيشتر به فلسفه شبيه‌اند و در بسياری از شاخه های داستان نويسى، سنت شكنی كرده اند. اصولاً خود كرونائر هم در زندگی عادی و ادبى‌اش، به هر قيمتی سربراه و سربزير نبوده است. چندين جايزه ادبی دريافت كرده، ولی گاهی هم كه ديدگاهش با نظرات جايزه دهندگان نميخوانده، از پذيرش جايزه، امتناع ورزيده است. از آن جمله در سال ۲۰۰۱ بود كه كرونائر جايزه شهر ماينس كه از سوی كانال دو تلويزيون سراسری آلمان اعطا ميشد را رد كرد.

كرونائر نويسنده ای است كه برای طرح مسائل و معضلات بشری احتياجی به شعارهای بزرگ و قالبهای پيچيده ندارد. او فلسفه را در جزئيات زندگی روزمره مردم به ويژه زنان ميبيند و با توصيف بجا و دلنشين اين جزئيات به تحليل و تشريح پيچيده ترين پرسشهای بشر ميپردازد. او از جهان حسيات بيش از هر چيز ديگری تاثير ميپذيرد و شايد برای همين است كه اين پديده انسانی را بهتر از هر پديده ی ديگری توصيف و تشريح ميكند. گاه آنچه به نظر ديگران روزمره و گذرا ميآيد، توجه كرونائر را بيش از مسائل به اصطلاح جدی جلب ميكند.و در پايان كار ميبينيم كه در پشت همان پديده گذرا چه پرسشهای ماندگاری نهفته اند.

اما اگرچه كرونائر به جزئيات زندگی بشری توجه ويژه ای دارد، سبك نگارش او ساده نيست. خواننده ای كه با زبان آلمانی و چم و خمهای آن آشنا نباشد و تاب خواندن صد صفحه اول هر كتاب او را نياورد، آثار اين نويسنده برجسته را كسل كننده می پندارد. بر خلاف پديده های تشريح شده در داستانهای كرونائر سبك او پيچيده و پر از استعارات و اصطلاحات زبانی و ادبی است. به جز اين، داستانهای او از نظر تكنيكهای داستان‌نويسى، سنت شكن و كم سابقه اند و گاه از واقعيات به عالم تجرد سير ميكنند. او خود زمانی گفته بود: اگر آثار من پيامی دربر داشته باشند اين است كه: بی بديل و جانشين هم نيست.