جشنواره سینمایی برلین: مضامین حساس در مستندهای متفاوت
۱۳۸۶ بهمن ۲۵, پنجشنبه
به طور کلی می‌توان گفت در این فیلم ها چالش ها و درگیری هایی مطرح می‌شوند که به اندازه خود این جوامع عمر دارند. زخم های کهنه تنها در دوران اخیر سر باز کرده و اینک برای نخستین بار اینجا و آنجا مطرح می‌شوند و در رسانه فیلم نیز بازتاب می‌یابند.
رشته‌ای از مضامین که از دیرباز در جوامع سنتی در شمار "منهیات" و "محرمات" بودند، اینک در مرکز توجه رسانه فیلم قرار گرفته، و جالب آنکه اغلب هنرمندان و مؤلفان همین جوامع هستند که طرح این مشکلات را وظیفه خود می‌دانند. جوامع اسلامی برای مسائلی مانند همجنس گرایی یا نابرابری زنان، راه حلی سنجیده نشان نداده و گاه حتی وجود این معضلات را از بیخ و بن انکار کرده اند.
فستیوال امسال همجنس گرایی را یکی از مضامین محوری خود معرفی کرده است. در بسیاری از فیلم ها به شکل مستقیم یا تلویحی از سرنوشت تلخ همجنس گرایان در ایران سخن رفته است.
«مثل دیگران باش»
فیلم مستند «مثل دیگران باش» ساخته طناز اسحاقیان کارگردان ایرانی مقیم آمریکا به سرگذشت افراد دوجنسی در ایران پرداخته است. هم جنس گرایان در ایران با خطر مجازات اعدام روبرو هستند. برای کسانی که به هم جنسان خود گرایش دارند، تغییر جنسیت تنها راه فرار از این عقوبت است. این راه حل با یک فتوای معروف آیت الله خمینی امکان پذیر شده است.
فیلم «مثل دیگران باش» نشان می‌دهد که تغییر جنسیت تنها یک وجه ظاهری و احتمالا کم اهمیت تر مشکل است، زیرا عادت ها و سنت هایی که طی قرن ها در جامعه ریشه دوانده است، زندگی عادی و آبرومندانه را برای افراد متفاوت دشوار و حتی غیرممکن می‌کند و آنها همواره با توهین و تحقیر روبرو هستند.
«جهاد در راه عشق»
فیلم مستند «جهاد در راه عشق» ساخته پرویز شرما کارگردان پاکستانی تبار اثری مؤثر و تکان دهنده است. فیلم معضل هم جنس گرایی را در رشته ای از جوامع اسلامی از آفریقا تا خاورمیانه و هند و پاکستان دنبال می‌کند.
در جوامع اسلامی هم جنس گرایی دستکم به شکلی پنهان و غیررسمی رواج دارد و فیلم نمونه هایی از آن را نشان می‌دهد، اما نهاد دین در طول تاریخ این تمایلات را "غیرطبیعی و انحراف آمیز" و در سرکوب آنها تردیدی به خود راه نداده است. فیلم به افرادی می‌پردازد که در عین هم جنس گرایی، به عقاید دینی خود پای بند هستند.
این افراد بر پایه تفسیری باز یا بدعت گرانه از اسلام بر آن هستند که خداوند آنها را با گرایش به هم جنسان خود خلق کرده، پس نمی‌بایست آنها را از فیض و رحمت خود محروم کند.
سیمای مرکزی فیلم یک روحانی یا امام مسجدی در آفریقای جنوبی است که بر حق خود به عنوان یک هم جنس‌گرای مسلمان پافشاری می‌کند. او نماینده ی افراطی موقعیتی سخت تناقض آلود است. این مرد در واقع یک پیشوای دینی است که همه او را مسلمانی صادق و با ایمان می‌شناسند، اما او آشکارا برای حقوق هم جنس گرایان در اسلام تبلیغ می‌کند و عقیده دارد که رحمت الهی بی منتهاست و شامل تمام بندگان می‌شود.
به عقیده او پروردگار جهان که بر ظاهر و باطن آفریدگان خود آگاه است، نمی‌تواند در برابر سعادت آنها سد و مانعی ایجاد کند. پس اشکال در تفسیر شریعت اسلام است. او عقیده دارد که این مسئله یک مشکل حساس جوامع اسلامی است و شریعت باید برای آن پاسخی درست و انسانی بدهد. او راه حل را در باز کردن باب "اجتهاد" می‌داند که اسلام برای پاسخ به مشکلات تازه در نظر گرفته است.
بخشی از فیلم "جهاد در راه عشق" به سرگذشت دو زن هم جنس گرای ترک پرداخته است. هم از این فیلم و هم از فیلم مستند دیگری به نام "استانبولی دیگر" ساخته دوندو قلیچ چنین بر می‌آید که ترکیه نسبت به سایر جوامع اسلامی در برخورد با هم جنس گرایی مدارا و انعطاف بیشتری نشان می‌دهد.
بخشی از فیلم به سرگذشت تلخ چهار جوان هم جنس گرای ایرانی پرداخته است. آنها پس از تحمل مشکلات و مخاطرات فراوان از ایران خارج شده و در ترکیه در انتظار مهاجرت به کشوری غربی هستند. آنها در آینده ای نزدیک به حل مشکل باور ندارند و بر آن هستند که شاید نسل های آینده بتوانند به این معضل پاسخی شایسته بدهند.
«فوتبال با روسری»
فیلم مستند «فوتبال با روسری» ساخته داوید آسمان و آیت نجفی از سوی آلمان به فستیوال راه یافته اما مضمون محوری آن موقعیت نابسامان زن ایرانی است. فیلم با لحنی طنزآمیز بر پایداری و دلیری زنان ایرانی در دفاع از حقوق خود تاکید می‌کند. زنان جوان ایرانی را می‌بینیم که نه تنها در برابر فشارها و سختی ها عقب نمی‌نشیند، بلکه با شهامت و استواری از حقوق اولیه خود دفاع می‌کنند. دوربین تیم ملی فوتبال زنان آلمان را در سفری به تهران دنبال می‌کند. تفاوت رفتاری میان زنان دو تیم و دشواری های طاقت فرسا و مشکلات غیرقابل تصوری که زن ورزشکار ایرانی با آن روبروست، گاه چنان پوچ و بی معنی است که موقعیت های پرتنشی خلق می‌کند که سخت مؤثر است.
علاقه زنان ایرانی به فوتبال تا کنون در چند فیلم داستانی و مستند بازتاب داشته که احتمالا مشهورترین آنها فیلم سینمایی آفساید ساخته جعفر پناهی است.
علی امینی نجفی