جوانان، اينترنت و سايت «اورکات» در ايران
۱۳۸۳ بهمن ۱۳, سه‌شنبه
در ايران هيچ چيز عجيب نيست. مردم آموخته‌اند انتظار هر چيزى را داشته باشند و يادگرفته‌اند خود را با هر شرايطى تطبيق دهند. ربع قرن زندگى دوگانه، رياکارى را جزيى از هنجارهاى اجتماعى و بعضا شرط جان به‌در بردن از مهلکه و ادامه‌ى جيات کرده و به همه آموخته تا در خانه و بيرون زندگي‌هاى متفاوتى داشته باشند. مردم و به‌ويژه جوانان به ضرورت يادگرفته‌اند که قوانين نوشته و نانوشته را دور بزنند؛ در مواجهه با هر قانونى که منعى را بر آنها تحميل مى‌کند مقاومت کنند و پيش از هر چيز راههاى بي‌اثر کردنش را بيابند.
وجود ارگانهاى موازى تصميم‌گيرى و نهادهايى که خارج از چارچوب قوانين مي‌کوشند پسند يا مصلحتى را به مردم تحميل کنند و نامعقولى برخى محدوديتها، اغلب موجب پديدآمدن قوانينى متضاد مي‌شود که شهروندان را به آنها اعتمادى نيست.
آنچه امروز مجاز است ممکن است فردا ممنوع باشد و آنچه در گوشه‌اى از اين مملکت جرم است چه بسا در جايى ديگر امرى بديهى تلقى شود. از منع موسيقى پاپ تا برگزارى کنسرتهاى گروههايى که نسخه بدلهاى موسيقى بعضا مبتذل لس‌آنجلس هستند، و از ممنوعيت ويدئو تا بازار گرم و پررونق فيلم و موسيقى، همه نمونه‌اى از اتفاقاتى هستند که شهروندان ايران در دو دهه‌ى گذشته بارها تجربه کرده‌اند. امروزه از طرفى در شهرستانهاى پرت و دور نيز آلونکى به «کافى‌نت» بدل شده و از سوى ديگر دسترسى به بسيارى از سايتها نه تنها ممنوع است که مي‌تواند به محاکمه و مجازات نيز بيانجامد. و در ادامه ى همين تناقضهاست که دستگيرى و محاکمه‌ى وبلاگ‌نويسان پاى مقامات بلندپايه‌ى حکومت و حتا رئيس جمهور را نيز به ميان کشيده است.
در حاليکه بسيار از تفريحات از جوانان دريغ مى‌شود يا بسيارى از آنها خلوت خانه را امن‌تر مى‌يابند دنياى مجازى اينترنت ظاهرا جهانى بي‌خطر‌تر و آسودتر عرضه مي‌کند. چنين است که چت کردن و رجوع به سايتهايى مانند «اورکات» orkut رونقى بسيار دارد. سايت «اورکات» از زير مجموعه‌هاى ماشين جستجوى «گوگل» است که از مدتى پيش تلاش دارد فعاليتهاى خود را گسترش دهد و مخاطبان بيشترى جذب کند.
ايرانيان در ميان کاربران اينترنتى و به ويژه در استفاده از امکاناتى مانند وبلاگ‌نويسى يا حضور در سايتهايى مانند «اورکات» هميشه در بالاترين رده‌ها قرار دارند. جوانان ايرانى رتبه‌ى سوم وبلاگ‌نويسى را به خود اختصاص داده‌اند و در ميان اعضاى «اورکات» نيز تعداشان چشمگير است. ايرانيها، نصف آمريکاييها و دو برابر هنديها، با شش درصد رتبه‌ى سوم در ميان اعضا «اورکات» را از آن خود کرده‌اند. اين رقم البته از آمار رسمى اين سايت به دست مي‌آيد و شامل ايرانيانى که محل اقامت خود را خارج از کشور ذکر کرده‌اند نمى‌شود.
در حالى که نيمى از اعضاى «اورکات» را جوانان بين ۱۸ تا ۲۵ سال تشکيل مي‌دهند و در مجموع زير سي‌ساله‌ها اکثريت قريب به اتفاق کاربران اين سايت مي‌باشند، در ايران استفاده از اين سايت همه اقشار جامعه را دربرمي‌گيرد. در ميان ايرانيان عضو «اورکات» از همه‌ى گروههاى سنى و اجتماعى مي‌توان نمايندگانى ياقت؛ از ورزشکار و هنرپيشه‌ى سينما گرفته تا سياستمدار و کانديد رياست جمهورى. در کنار محمدعلى ابطحى معاون سابق رئيس جمهور که وبلاگ‌نويس فعالى نيز هست محمد کروبى، رئيس پيشين مجلس شوراى اسلامى و کانديداى رياست جمهورى، نيز در «اورکات» صفحه‌اى دارد که در آن جوانان را به راى دادن به خود تشويق مي‌کند.
اخيرا صفحه‌هايى نيز به نام ديگر شخصيتهاى سياسى و مذهبى و از جمله علي‌اکبر هاشمى رفسنجانى درست شده است. از آنجا که در «اورکات» مى‌توان به هر نامى صفحه‌اى ساخت مشخص نيست که آيا همه‌ى اين صفحه‌ها به وسيله‌ى خود اين افراد يا به خواست آنها درست شده يا خير. اما هر چه هست استفده از سايتهايى که هنوز ممنوع بودن يا نبودنش مشخص نيست توسط مقامات مسئول و رييس جمهورهاى احتمالى آينده اتفاقى است که جز در ايران تصورش ساده نيست.
اوايل بهمن ماه بر سر بسته يا فيلترشدن سايتهاى پرشين بلاگ و اورکات اختلاف‌نظرهايى ميان دولت و قوه قضاييه به وجود آمده بود. دادستانى تهران در پى اعتراض دولت به بسته شدن اين سايتها اعلام کرد که «راسا اقدام به بستن سايتهايى که محتوايى ضد دين، الحادى و ضداخلاقى دارند مى‌پردازد» در همين ارتباط رضا پارسا دبير انجمن صنفى شرکتهاى اينترنتى اعلام کرده بود که سايتهاى يادشده «براساس استنباط شرکت هاى عرضه کننده خدمات اينترنتى فيلتر شده بودند» و نمايندگان قوه قضاييه نه به صورت مشخص بلکه «به صورت کلى تذکراتى درباره برخى سايتها داده‌اند» در همين حال، احمد معتمدى، وزير ارتباطات ايران در گفتگو با ايسنا، خبرگزارى دانشجويان ايران، گفته بود «ظاهرا فيلترينگ برخى سايت ها از طرف دستگاه قضايى و راسا صورت گرفته است».
مسدود کردن سايتها در ايران با تصميم کميته‌اى تحت نظارت شوراى عالى انقلاب فرهنگى صورت مى گيرد و مجرى تصميمات اين کميته نيز شرکت مخابرات است که ناظر بر فعاليت شرکتهاى عرضه کننده خدمات اينترنتى (ISP) است. اما چنين به نظر مي‌رسد که مقامات قوه‌ى قضاييه نيز به‌صورت شفاهى فيلتر کردن برخى از سايتها را از اين شرکتها خواسته بوده‌اند.
در حالى که مقامات مسئول خبر رفع «فيلترينگ» سايت «اورکات» را مى‌دهند هنوز بسيارى از شرکتهاى عرضه‌کننده خدمات اينترنتى، يا راسا و يا بر مبناى توصيه‌هاى شفاهى، اقدام به بستن اين سايت کرده‌اند. چنين است که اين روزها هرجا چند جوان به هم مي‌رسند يکى از حرفها چگونگى دسترسى به سايتهاى ممنوع و توصيه‌ها و ترفندهايى است که به وسيله‌ى آن بتوان از سد فيلترها گذشت تا اين بازى موش و گربه همچنان ادامه يابد.
بهزاد کشميرى‌پور، گزارشگر صداى آلمان در تهران