جوانان و مراسم و مناسک مذهبى در ايران
۱۳۸۳ اسفند ۹, یکشنبه
اين تغييرات را عده‌اى، و به ويژه نوگرايان مذهبى نشانه‌ى توجه جوانان به مذهب تلقى مى‌کنند و اعتقاد دارند بايد با انعطاف، مدارا و تسامح با آن برخورد کرد. اما از سوى ديگر کم نيستند آيات عظامى که معتقدند بايد بيشتر مراقب بود تا فرهنگ اصيل عزادارى و مدح مخدوش نشود.
آيت‌الله مکارم شيرازى در همين زمينه و در «همايش عاشوراييان» در مدرسه‌ى دارلشفا ضمن اشاره به اين که «نبايد در مجالس وعظ و مداحى، چراغ سبز گناه به مردم داده شود» گفت: «متأسفانه گاهى اوقات ديده مى‌شود كه آهنگ‌هاى زمان طاغوت و موسيقى‌هاى آمريكايى و لهو و فساد برروى برنامه مداحان گذاشته مى‌شود كه بايد جلوى اين مسئله را گرفت. آهنگها بايد مناسب مجالس حسينى باشد نه مجالس لهو و لعب.»
اما ظاهرا جلوى همه‌ى تغييرات را نمى‌توان سد کرد. در جمهورى‌اى که در سالهاى نخستش دست زدن نشانه‌اى از تمرد و جدا بودن از صف مسلمين محسوب و تقبيح مى‌شد امروز حتا در تلويزيون نيز مراسم مدح و وعظى به نمايش درمى‌آيد که تصور آنها در اولين سالهاى انقلاب ساده نبود.
جوانان در ربع قرن گذشته آموخته‌اند که هر چيز را تا غايت امکان به ميل و سليقه‌ى خود تغيير دهند و در مواردى حتا مسخ کنند. قضاوت اين که در اين بين کدام بخش، بيشتر هويت خود را از دست مى‌دهد کاريست دشوار و برعهده‌ى تاريخ.
در دهه‌هاى گذشته تنوع چندانى در اشعار و ملوديهاى که در ايام عزادارى و ذکرها خوانده مى‌شد وجود نداشت، اما امروز هم شعرها و آهنگها به نوعى از موسيقى بدل شده که خارج از مراسم عزادارى نيز گوش داده مى‌شود.
پيشترها شهرت مداحان و نوحه‌خوانها به زحمت از محله و تکيه‌ها فراتر مى‌رفت. اما امروز بسيارى از مداحها چهره‌هاى مشهورى هستند که مداحيها و حتا شيوه‌ى خواندنشان مورد تقليد عده‌اى ديگر قرار مى‌گيرد. همچنين برخى از نوحه‌ها مانند تصنيفهاى پاپ به نام شناخته شده‌اند؛ يکى از مشعورترين اين نو.حه‌ها «بوى سيب» است.
در حاليکه منتقدان، شيوه‌هاى جديد مداحى را مذمت مى‌کنند، رفته رفته برخى از نوحه‌ها و مدحها الهام بخش ديگرانى شده که آنها را با گروههاى موسيقى اجرا و ضبط کرده‌اند و به صورت سى دى و سى‌دى‌هاى تصويرى ـ همراه با صحنه‌هاى سينه‌زنى و عزادارى به عنوان ويدئو کليب ـ براى فروش عرضه مى‌کنند.
شامگاه روز يکشنبه در ادامه‌ى مراسم عزادارى روزهاى تاسوعا و عاشورا، مراسم «شام غريبان» برگزار شد. ظاهرا از آنجا که اين مراسم در شب برگزار مى‌شود و سينه و زنجير زدن در آن مرسوم نيست بيش از هر مراسم مذهبى ديگرى مورد توجه جوانان است. شام غريبان که با افروختن شمع به گردهمايى شبانه در بسيارى از محلات تهران مبدل شده هر سال تعداد بيشترى را به خود جلب مى‌کند.
گردهمايى جوانان در اين شب در سالهاى گذشته بارها با دخالت و مخالفت نيروهاى انتظامى روبرو بوده و در مواردى نيز به زد و خورد و آشوب کشيده شده است. در چند سال گذشته ميدان محسنى و بلوار ميرداماد به يکى از مراکز اصلى تجمع جوانان و به ويژه جوانان «بالاشهري» مبدل شده است.
يکشنبه‌شب، دوم اسفند ماه چند ده هزار دختر و پسرى که که اغلب فرزندان اين جمهورى و بيست سى ساله بودند در پياده‌روها و خيابانهاى منتهى به ميدان محسنى گرده آمده و به تماشاى کاروانهايى که با لباس مبدل و با اسب و شتر تلاش در بازسازى صحنه‌هايى از واقعه‌ى عاشورا داشتند ايستاده بودند. در پيادوروهايى که از انبوه جمعيت مملو بود به زحمت چيزى از اين کاروانها ديده مى‌شد. اما اين ازدحام نه تنها مانع از استقبال جوانان از اين مراسم نيست، بلکه انگار به يکى از جاذبه‌هاى اين شب و اين مکان نيز مبدل شده است. تجمع شبانه‌ى شام غريبان در ميدان محسنى بيشتر محملى شده براى ديدن و ديده شدن.
در اين شب، ساعتى پس از تاريک شدن هوا در حالى که خيابانهاى اصلى منتهى به ميدان از صدها متر جلوتر براى عبور ماشينها بسته شده بود، دختران و پسران جوان با لياسهاى مد روز از هر طرف به سوى ميدان سرازير و در پيادروها جمع مى‌شدند. کاروانهاى عزاداران را نيز دسته‌هاى موسيقى، از ويلون و ترمپت گرفته تا سنج و دمام همراهى مى‌کردند.
به نظر مى‌رسيد که نيروهاى انتظامى، با بهره‌گيرى از تجربه‌ى سالهاى پيش به شدت از متشنج کردن جمع پرهيز دارند. آنها گرچه حضور خود را پنهان نمى‌کردند اما جوانان را به حال خود گذاشته بودند. اين آرامش تا ساعت ده شب که ختم مراسم اعلام شد بيشتر دوام نيافت. نيروهاى انتظامى در اين ساعت سعى در متفرق کردن جوانانى داشتند که بدون توجه به پايان يافتن مراسم خيال خانه رفتن نداشتند.
يورش ماموران براى متفرق کردن جمعيت که آنها را به خيابانهاى فرعى و کوچه‌هاى اطراف هدايت مى‌کردند در مواردى باعث اضطراب و جنجال در ميان مردم شد. عده‌اى نيز هجوم سيل جمعيت را با در کردن ترقه و فشفه پر سر و صداتر مى‌کردند. شايعه بود که چند تير هوايى نيز شليک شده است.
شام غريبان نيمه‌هاى شب با متفرق شدن آشنايان جديد و قديم به پايان رسيد تا بار ديگر نشان دهد که ساز پروردگان اين جمهورى هميشه به ميل اهالى قدرت کوک نمى‌شود.