حجاب خوب، حجاب بد

حجاب خوب کدام است و حجاب بد کدام؟ این پرسشی است که از ۲۷ سال پیش مطرح شده و هنوز هیچ‌کس پاسخ روشنی برای آن ندارد. اوایل انقلاب که تعدادی از زنان برای آزادی پوشش جلوی نخست‌وزیری تظاهرات می‌کردند عده‌ای با شعار «یا روسری یا توسری» ظاهرا پوشیاندن موها و بعدا به تن کردن مانتو را حجاب می‌دانستند اما مسئولان هرجا توانسته‌اند نشان داده‌اند که چادر و مقعنه را به عنوان «حجاب خوب» ترجیح می‌دهند. تا همین اواخر پوشیدن چادر در دانشگاههای آزاد الزامی بود، در مدارس حتا پوشیدن جوراب سفید منع می‌شد و رنگهای مجاز برای مانتو به چند رنگ محدود بود. بر کسی نیز پوشیده نیست که «چادری» بودن اگر علنا و صریحا شرط استخدام در ادارات دولتی نیست، شانس متقاضی را بیشتر می‌کند. پوشش زنان از آنجا رنگ یک «معضل اجتماعی» به خود گرفت که از طرفی مسئولان بر سر تعریف حجاب خوب و بد با هم به توافق نمی‌رسند و از سوی دیگر «حجاب خوب» خیلی وقتها در عمل غیر قابل استفاده است. پوشیدن چادر و مقنعه در گرمای ۴۵ درجه همانقدر دشوار و بعضا ناممکن است که برای انجام بعضی شغل‌ها دست و پاگیر.

تناقض در مسائل مربوط به حجاب هر روز در مثالهای بیشماری قابل مشاهده است؛ در سریالهای تلویزیونی گاهی زنان در خانه و حتا موقع خواب نیز روسری از سر بر نمی‌دارند اما در سریالهای خارجی زنان بدون روسری نمایش داده می‌شوند. در همین حال ضمن این که پوشش اسلامی را برای زنان فیلمها نمی‌توان اجباری کرد و آن را با این توجیه که نامسلمانند می‌پذیرند زنان خارجی که به عنوان توریست به ایران می‌آیند ملزم به پوشیدن روسری هستند! طی ۲۷ سال گذشته گاهی و در بعضی از مکان‌های عمومی، مانند سینما و تاتر زنان و مردان را از هم جدا می‌کنند اما زمانی دیگر در مکانهای مشابهی مانع کنار هم نشستن آنها نمی‌شوند. اجبارهایی، مانند جدا کردن زن و شوهری که با هم به سینما رفته‌اند یا سوار مترو و اتوبوس می‌شوند گاهی وضعیتی پردردسر و بعضا مضحک به وجود می‌آورد.

کارشناسان آسیب‌های اجتماعی یکی از پیامدهای اجبارهای غیرعملی را رواج اخلاق دوگانه، ریاکاری و تظاهر در جامعه می‌دانند و معتقدند نامشخص بودن مرز بایدها و نبایدها مردم را واداشته که خود را همواره در مرز ممنوعیت‌ها احساس کنند تا در صورت امکان پا را از آن فراتر نهند. در این میان زنان و دختران نیز که برخلاف دیگر جوامع اسلامی، هر روز نقش بیشتری در زندگی اجتماعی برعهده‌می‌گیرند، مسئله‌ی حجاب را به امکانی برای رویارویی با تبعیض و اعتراض بدل کرده است.

در کمتر جامعه‌ای پوشش و آراستن ظاهر، به اندازه‌ی ایران اسلامی، مشغله‌ی زنان و دختران و اخیرا حتا پسران است. از لاکهای ناخن با شکلهای مختلف و رنگهای غریب گرفته تا جورابهای لنگه به لنگه، از تصویر گیس بافته روی روسری تا فکل‌های رنگی، از مانتوهای چسبان با زیپهای کج یا چاکهای فراوان تا شلوارهایی که به تناسب موقعیت کوتاه و بلند می‌شوند... اینها همه تلاشهایی است که هر انگیزه‌ای داشته باشد حتما یک نتیجه مشخص نیز خواهد داشت: دشوار کردن تعریف «حجاب خوب و حجاب بد».

بحث «بدحجابی» و تلاش برای ارائه‌ی الگوی «حجاب خوب» یکی از مشغله‌های برخی از نمایندگان مجلس هفتم است. [بنا به نوشته‌ی روزنامه‌ی اعتماد، ۱۷ مهرماه ۸۴، و به نقل از خبرگزاری ایلنا] عضو کمیسیون اجتماعی مجلس، مرتضی فضل علی می‌گوید: «بدحجابی موجب مزاحمت برای خانواده‌ها و ناقض امنیت اجتماعی است زیرا حضور زنان و دختران نیمه‌عریان در سطح جامعه نظم اجتماعی و فرهنگی را به‌هم می‌زند.» این نماینده «شیوع بدحجابی را حرکتی اعتراضی یا سازمان‌دهی شده برای مقابله با نظام» می‌داند.

اما این زنان و دختران «نیمه عریان» باید چگونه پوشیده باشند و چه پوششی را باید به عنوان «حجاب خوب» تبلیغ یا اجبار کرد تا، «بدحجابی» وسیله‌ی اعتراض به نظام نشود؟ ظاهرا مسئولان نیز متوجه شده‌اند که اجبار چادر و مقنعه به عنوان «حجاب خوب» ممکن نیست. و به همین دلیل از سال گذشته بحثی در مجلس و بسیاری دیگر از نهادهای حکومت پیرامون طراحی «لباس ملی ایرانیان» آغاز شده است. پس از اشاره‌ی رهبر جمهوری اسلامی، در تیرماه سال گذشته، درمورد ضرورت جلوگیری از نابسامانیهای فرهنگی و ساماندهی پوشش شهروندان [برای ايجاد تنوع در لباس نبايد از مدلهای غربی تقليد کرد بلکه می‌توان با ارائه الگوهای بومی و ايرانی و طراحی" لباس ملی ايرانيان" اين نياز را تامين کرد.] ابتدا گروه مشاوران جوان شهردار، محمود احمدی‌نژاد، خبر تدارک برگزاری جشنواره‌ی طراحی لبای ملی را اعلام کردند و سپس مرکز پژوهشهای مجلس نیز زمینه‌ی ارائه‌ی طرحی برای ساماندهی مد و لباس را آغاز کرد. این طرحها که به وسیله‌ی چند نهاد دیگر نیز پیگیری شد هنوز به نتیجه‌ی مشخصی نرسیده است.

در تبصره‌ی ماده ۶۳۸ قانون مجازات اسلامی برای زنانی که بدون «حجاب شرعی» در «معابر و انظار عمومی» ظاهر شوند مجازاتهایی پیش‌بینی شده اما تعریف دقیق پوشش شرعی هنوز روشن نیست. دادستان کل کشور برخورد با بدحجابی را وظیفه‌ی پلیس و نیروی انتظامی می‌داند و نیروی انتظامی منتظر تصویب طرح مجلس است تا الگویی برای تشخیص حجاب بد و خوب مشخص شود.

گرچه پوشش مسئله‌ی هر روز مردم است موضوع حجاب و «بدحجابی» هر از گاهی و به مناسبتی موضوع روز می‌شود و بحثهای داغی به همراه می‌آورد که با گذشت زمان دوباره فراموش شود. تانستان و فصل گرما همواره بازار بحث «بدحجابی» را داغتر می‌کند. آغاز سال تحصیلی نیز از ایامی است که به مناسبت آن این موضوع دوباره مطرح می‌شود. به گزارش خبرگزاری مهر، امسال با گشایش دانشگاهها معاونت فرهنگی دانشگاههای آزاد اسلامی واحد تهران در بخشنامه‌ای هشدار داد که «نسبت به امر بد حجابی و عدم پوشش مناسب برخورد خواهد کرد.» با روی کار آمدن دولت جدید بحث حجاب و بد حجابی نیز دوباره مطرح شد اما بحثهای مربوط به تشکیل کابینه و به ویژه مسئله‌ی مذاکرات هسته‌ای این موضوع را هعمچون بسیاری موضوعهای دیگر به حاشیه راند تا تعریف حجاب خوب و بد همچنان ناروشن بماند. آنچه در این سالها تقریبا برای همه روشن شده این نکته است که به گفته‌ی عضو کمیسیون اجتماعی مجلس، مرتضی فیض‌علی، «کارهای مقطعی همیشه با شکست مواجه می‌شود.» و برخوردهایی که در این ۲۷ سال با مسئله‌ی حجاب صورت گرفته اغلب تدابیر و تصمیمهایی مقطعی بوده‌اند.

بهزاد کشمیری‌پور، گزارشگر صدای آلمان در تهران