حدود آزادى رسانه هاى گروهي، نقش سياست و اخلاق بر آنها

�پوش نهاد و دست ستمگران را باز گذارد؟ آيا بديل ديگرى در اين رابطه وجود ندارد؟

در سال ۱۹۸۵ ميلادى، سازمان گزارشگران بدون مرز در فرانسه، براى حمايت ازآزادى بيان و حقوق خبرنگاران سراسر جهان تاسيس شد. يكى از موارد بسيار مهمى كه در دستور كار اين سازمان قرار دارد، جلوگيرى از سانسور و تشويق اظهار نظر آزاد، بدور از هر گونه دلهره است. اما مسئله سانسور را مى توان از دو بعد كاملا متفاوت بررسى كرد. آيا بايد با سانسور از هر نوع آن مقابله كرد و موافق آزادى مطلق بود؟ آيامى توان هر تصوير شنيعى را به نمايش گذارد؟ آيا نمايش دادن اعدام انسان ها در ملاء عام، محكوم و يا حتى بى گناه، تاثيرى بسيار منفى در روحيه مردم نمى گذارد؟ آيا بايد تصوير عراقىِ شكنجه شده در زندان ابوغريبِ بغداد را توسط نظاميان آمريكايى و انگليسى نمايش داد؟ اسيرى كه كيسه اى بر سر دارد و پوتين شكنجه گر به سرش مى خورد، و ادرار نظامى بر سر و صورتش مى پاشد. و يا اين كه بايد اين گونه تصاوير را سانسور كرد و به اين ترتيب بر اين جنايات سرپوش نهاد و دست ستمگران را باز گذارد؟ آيا بديل ديگرى در اين رابطه وجود ندارد؟

راس هر ساعت، اخبار شبكه تلويزيونى الجزيره شروع مى شود. اين مهم ترين شبكه خبرى جهان عرب است. همه روزه تازه ترين خبرها به همراه تصويراز صحنه هاى جنگ و درگيرى در عراق در اين شبكه تلويزيونى به نمايش در مى آيد. بيشتر خبرها با نوشته اى توضيحى همراه است كه در بالاى صفحه، در سمت راست قرار گرفته و متن آن چنين است: “ويژه شبكه تلويزيونى الجزيره.” از جمله ى اين خبرها، كشته شدن چهار مامور امنيتى آمريكا در عراق بود كه جنجال برانگيز گشت. بر صفحه اين تلويزيون نشان داده شد كه چگونه چهار نظامى آمريكايى در عراق به قتل مى رسند، اجساد آنها آتش زده مى شود، مورد بى حرمتى قرار مى گيرد و در انتها از پلى آويزان مى گردد. و همين مسئله، بحث بر سر حدود آزادى رسانه هاى گروهي، نقش سياست و اخلاق بر آنها و حدود اختياراتشان را، يك بار ديگر بر سر زبان ها انداخت.

آنچه مشخص است اين است كه اخبار بسيارى از طرف قدرت هاى بزرگ دنيا سانسور مى شوند. دولتمردان نمى خواهند مردم متوجه اهداف آنها گردند و تحت تاثير عاطفى قرار گيرند. در مقابل بسيارى خبرها، از طرف گروه هاى كوچك در اختيار رسانه هاى مختلف قرار مى گيرند و اين رسانه ها نيز، به خاطر منافع خود به پخش آنها مبادرت مى كنند. و بحث در باره ى نشان دادن و يا ندادن اين گزارش ها و دلايل اخلاقى موجود در هر مورد، همچنان ادامه دارد. تصويرهاى شنيع شكنجه و اذيت و آزار اسراى عراقى توسط ماموران آمريكايى و انگليسى از جمله در زندان مخوف ابوغريب، كه پس از ماه ها سانسور سرانجام به روزنامه ها و تلويزيون هاى سراسر جهان راه يافت، حكايت از اين معضل سردرگم دارد.

شبكه تلويزيونى الجزيره، اولين فرستنده اى بود كه صحنه ى كشته شدن سربازان آمريكايى را نشان داد. رئيس بخش قاهره اين فرستنده، حسين غبدالراني، موافقِ به نمايش گذاردن چنين تصاويرى بر صحنه تلويزيون است. او مى گويد: “ اين ويدئو رو به ما دادن، شما خودتون ژورناليست هستين و مى دونين كه وقتى چنين خبر مهمى مى رسه ، بايد پخشش كرد.”
رئيس بخش قاهره ى فرستنده الجزيره سپس با تاكيد مى گويد:
“ما هميشه به اين نكته توجه مى كنيم كه كارمون انسانى باشه. يك نكته براى ما خيلى با اهميته. ما اجازه سانسور خبرى رو نمى ديم. ما خبرهاى گوناگونى پخش مى كنيم. همونطور كه گفتم ، بايد واقعيت ها رو به مردم گفت. در ضمن، ما براى مردم كار مى كنيم و وقتى اونا اين جورى خوششون مى ياد و از ما اين شيوه خبرى و چنين تصويرهايى مى خوان، خب ما هم نشونشون مى ديم. ببينيد، بيننده هاى ما حدود ۴۰ ميليون نفرند. اونا از ما توقع دارن كه واقعيت ها رو نشون بديم. كسانى هم كه اين ويدئوها رو در اختيار ما قرار مى ديدن، خوب مى دونن كه مردم خواهان ديدن اين صحنه ها هستن. اما در چارچوب اين سياست كلي، سعى مى كنيم تا اونجا كه ممكنه اعمال خشونت آميز رو كمتر نشون بديم. ”

پاتريك لِكلرك Patrik Leclerq خبرنگار سابق شبكه اول تلويزيون سراسرى آلمان در خاورميانه، و رئيس بخش خارجى منطقه جنوب غرب آلمان، در تلويزيون دولتى اين كشور، در مورد اين كه چه تصويرهايى را مى توان نشان داد و چه تصويرهايى را نبايد به نمايش گذارد، تجربه ى فراوانى دارد. او مى داند كه همه روزه اين بحث در ميان مسئولان شبكه هاى تلويزيونى درمى گيرد كه با تصاويرى از اين گونه چه كنند. پاتريك لِكلرك و مسئولان شبكه اول تلويزيون سراسرى آلمان اما، سياستشان با سياستِ تلويزيون الجزيره كاملا متفاوت است. او در اين مورد مى گويد:
“قطعا خبرنگاراى ما هم، از سراسر جهان، چنين تصويرهايى برامون مى فرستند، اما ما همه روزه ، با ديدن دوباره و دوباره ى اين فيلم ها، بحث هايى طولانى با همكارامون به راه ميندازيم كه آيا ميشه اونها رو نشون داد و يا اين كه به نمايش گذاردنشون صحيح نيست.”

حسين عبدالراني، در جواب اين سوال كه مرز اخلاقى براى پخش مطالب تلويزيونى چيست، با تعجب مى گويد: “البته بايد بگم كه ما استانداردهاى جهانى رو دقيقا رعايت مى كنيم. در اين مورد ما هيچ تفاوتى با فرستنده هاى خبرى ديگه، مثل سى ان ان و يا فرستنده هاى آلمانى نداريم. البته اينطور هم نيست كه ما هر مطلبى رو نشون بديم. نه، به ما تا به حال ويدئوهاى بسيارى با تصويرهايى شديدا دردناك، در مورد مثلا اسارت ژاپنى ها در عراق رسيده، ولى ما به همين علتى كه گفتيد نشونشون نداديم. اين مشخص مى كنه كه ما توجه زيادى مى كنيم به اين كه چه مطلبى در برنامه ها گنجونده بشه و چه مطلبى رو نبايد نشون داد. همون طور كه گفتم، ما استانداردهاى بين المللى رو دقيقا رعايت مى كنيم.”

سخنان حسين عبدالراني، رئيس بخش قاهره فرستنده الجزيره، در بسيارى موارد صحيح است. الجزيره تصويرهاى تكان دهنده اى در اختيار دارد، كه نشان نمى دهد و به همين جهت حتى در موردهايى به خود سانسورى دست مى زند. مثلا اين فرستنده، صحنه دردناك شليك تيرخلاص و كشته شدن اسير ايتاليايى را در عراق در اختيار داشت، اما آن را نشان نداد.

مقامات آمريكايىِ درگير جنگ در عراق، مسئولان شبكه تلويزيونى الجزيره را به شدت متهم مى كنند كه برنامه هاى ضدآمريكاييِ يك طرفه و غيراخلاقى پخش مى كند. آنها نشان دادن تصويرهاى طولانى جنگ در عراق را به صورتى بسيار طولانى و خسته كننده مناسب نمى دانند. حسين عبدالراني، به شدت اين اتهام آمريكائيان را در يك جانبه نگرى شبكه الجزيره رد مى كند و بر اين نظر است كه الجزيره فقط به پخش حقايق مى پردازد و هيچگونه جانبدارى در پخش گزارشات خود ندارد.

بر صفحه تلويزيون عربى الجزيره مى توان به همراه موسيقيِ متن در زمينه برنامه ها، علاوه بر اخبار روزانه، بحث هاى سياسى و رپورتاژهايى در مورد درگيرى هاى عراق، دنبال كرد. در اين تلويزيون مى توان تصوير سربازان آمريكائى را ديد كه به مراقبت از تاسيسات نظامى مشغولند، بالگردهايى را ديد كه مواضع خود را به آتش بسته اند، جت هايى را ديد كه به سرعت براى بمباران مناطق مختلف در حركتند. و اجساد غيرنظاميان و نظاميان را در كنار مناطق مسكونى ديد.

جورج دبليو بوش، رئيس جمهور آمريكا، نيز فرستنده تلويزيونى الجزيره را نمى پسندد. بوش اما بيشتر رسانه هاى گروهي، حتى آنهايى را كه در آمريكا فعاليت مى كنند، متهم به يك جانبه نگرى مى كند. او خود گفته است كه روزنامه اى نمى خواند و اطلاعات ضرورى را از مشاوران خود دريافت مى كند. بنابراين به هيچ وجه تعجب آور نيست اگر بوش بر حقايق سرپوش گذارد و آگاهانه جلوى بسيارى از واقعيت ها را بگيرد و تا آنجا كه ممكن است خبررسانى رسانه ها را، بخصوص در مورد درگيرى ها در عراق با اشكال مواجه سازد.