«حرکت اصلاحی یا اصلاح حرکت؟»
۱۳۸۵ خرداد ۲, سه‌شنبه
بسیاری از شخصیتهای و فعالات اصلاح‌طلب به سخنرانی و بیان دیدگاههای خود در مورد دوران هشت ساله‌ی پس از خرداد ۷۶ پرداختند. در برررسی دوران اصلاحات گفت گوها و مقاله‌های متعددی نیز در رسانه‌ها منتشر شده است.
۹ سال پس از دوم خرداد ۱۳۷۶ و روی کار آمدن خاتمی و همکارانش که به سردمداران جنبش اصلاحات معروف شدند در صحنه‌ی سیاست ایران چیز چندانی از حضور آنان به چشم نمی‌خورد. از اصلاح‌طلبان در مجلس هفتم اقلیت کوچکی مانده که متهمش می‌کنند برای مطرح کردن خود بحث استیضاح هیات رئیسه را پیش می‌کشد «که بدان وسیله از انفعال و واماندگی خارج شده و به هواداران خود بگویند ما هستیم و خیلی هم نمردیم.» [کوچک‌زاده نماینده آبادگر مجلس، روزنامه کارگزاران، چهارشنبه ۳ خرداد] و سیاستمداران و فعالانی که در بزرگداشت این جنبش تلاش کردند بر دستاوردهای دوم خرداد تاکید کنند. بزرگترین گردهمایی شخصیتهای دوم خردادی را عصر سه شنبه «شاخه‌ی جوانان حوزه‌ی جنوب تهران جبهه‌ی مشارکت» زیر عنوان «دوم خرداد: بدون خاتمی» و با شعار «حرکت اصلاحی یا اصلاح حرکت» در سالن اجتماعات این جبهه برگزار کرد. در این نشست محسن امین زاده، مجید انصارى، مرتضى حاجى، فاطمه راكعى، عبدالله رمضان زاده، زهرا شجاعى، على شكورى راد، محمود شمس الواعظین، سعید شیركوند، حسین مرعشى، على اكبر موسوى خوئینى، لطف الله میثمى، بهزاد نبوى و اكبر گنجى سخن گفتند و از مصطفى معین به پاس حضور در انتخابات ریاست جمهورى نهم تقدیر شد.
در روزها و ماههای گذشته، پس از ناکامی در انتخابات مجلس، شورای شهر و ریاست جمهوری آنچه از زبان اصلاح طلبان بیش از همه چیز شنیده می‌شود ضرورت بازنگری، و یافتن علتهایی است که جنبشی با بیست میلیون رای را چنین به حاشیه رانده است.
در نشست سه شنبه و در مطبوعات بسیاری از طرفداران و فعالان اصلاحات به اظهار نظر در مورد چند و چون این جنبش و علل ناکامی آن پرداخته‌اند. احمد پورنجاتی با اشاره به داستان ۲۴ ساعت در خواب و بیداری صمد بهرنگی می‌نویسد «وزیران خاتمی در حاشیه نماز جمعه كتك خورده بودند، قتل‌های زنجیره‌ای رخ داده بود، نایب‌رئیس شورای شهر ترور شده بود و مطبوعات دوم خردادی به گونه‌ای فله‌ای جوانمرگ شده بودند اما فصل خواب و بیداری دوم خرداد انگار فصل امیدواری و بردباری برای رسیدن به اسباب‌بازی‌های ویترین مغازه‌ای بود كه روبروی ما قرار داشت.» او معتقد است «اگر این ضیافت ناتمام مانده است [...] باید روزی، روزگاری دوباره زنده‌اش كرد.» [اعتماد ملی، ۲ خرداد]
عصر سه شنبه مجید انصاری، عضو مجمع روحانیون مبارز و عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام به عدم انعکاس توفیقهای اقتصادی دولت خاتمی اشاره کرد و گفت«یكی از علل این عدم انعكاس، عملكرد رسانه‌های مخالف خاتمی و رسانه‌های رقیب از جمله رسانه‌ی ملی بود.» مجید انصاری در پایان سخنان خود تذکر داد كه «برخی از دستاوردهای دوران اصلاحات امروز در معرض خطر است. به عنوان یك دلسوز به مسوولان و دولتمردان هشدار می‌دهم كه این‌گونه برای مصارف روزمره، حساب ذخیره ارزی را مورد دستبرد قرار ندهند. امروز بسیاری از زمینه‌های بین‌المللی برای سرمایه‌گذاری خارجی با سیاست‌هایی كه اعمال می‌شود با تردید مواجه است.»
بهزاد نبوی معتقد است اصلاحات شکست نخورده و تنها پس از ۸ سال تداوم با انتخابات ریاست جمهوری «در ۳ تیر ۸۴ برای یك دوره در درون حاكمیت متوقف شد.» او البته به ناکام مانده «حرکت اصلاحی» اشاره می‌کند و متذکر می‌شود «از عوامل بیرونی این ناكامی مقابله بخش مهم و با قدرت حاكمیت با جریان اصلاحی» بود. او که تندروی و کندروی را از عوامل درونی ناکامی اصلاحات ارزیابی می‌کند اعتقاد دارد «حركت اصلاحات در سال ۷۶ آمادگی كسب و حفظ قدرت را نداشت، نتیجه این مشكلات رویگردانی تدریجی لشكریان اصلاحات یعنی مردم به دلیل مقابله‌های بیرونی و ضعفهای درونی بود.»
نبوی به تناقضهای آن دوران نیز اشاره کرده و می‌گوید «خاتمی در مجلس می‌گفت زنده باد مخالف من، اما بعدازظهر همان روز سران ملی مذهبی و نهضت آزادی را به اتهام براندازی دستگیر میكردند این منجر به ناامیدی شد.»
غلامحسین کرباسچی، شهردار سابق، محمد رضا تاجیک، مشاور ارشد خاتمی و ابراهیم یزدی نیز درباره دوران اصلاحات در گفتگویی با سایت خبری روز شرکت کردند که بخشهایی از آن در روزنامه شرق منعکس شده است. کرباسچی می‌گوید «آقاى خاتمى با این دید نیامده بود كه برنده انتخابات است، بیشتر به این دلیل آمده بود كه حرف‌هاى تازه‌اى را در جامعه مطرح كند. به همین دلیل ایشان از قبل برنامه منسجمى براى اداره كشور و تشكیل دولت نداشت و این مشكلات زیادى را موجب شد.» او همچنین معتقد است «بى تجربگى و ناپختگى همه ما ضعف بزرگ اصلاحات بود.»
ابراهیم یزدی هم یکی از دلایل عدم توفیق اصلاح‌طلبان را در مقایسه‌ی مصدق و خاتمی نشان می‌دهد که اولی در هر حال رهبری جنبش ملی را بر عهده‌گرفته بود اما «آقاى خاتمى رئیس جمهورى اصلاح طلب بود ولى هیچ گاه براى خودش نقش لیدرى جنبش اصلاحى را قائل نشد. یا نمى خواست یا نمى توانست یا اعتقاد نداشت.»
محمد رضا تاجیک در این باره که خاتمی و تیم همراه او چقدر خواستار اصلاحات و تغییر بودند می‌گوید «تیمى كه اطراف آقاى خاتمى جمع شده بود بیشتر شبیه یك طیف بود تا یك خط مشخص و گروه مشخص.» و اضافه می‌کند «بسیارى از آنها هم اصلاً اراده كار اصلاحى نداشتند. آنها تلاش كردند خود را در درون جبهه اصلاحات خودى جلوه دهند ولى در عمل نقش مانع را در برابر جنبش اصلاحى بازى كردند.» [شرق، ۳ خرداد]
در نشست عصر سه شنبه رییس مركز مشاركت زنان دولت خاتمی زهرا شجاعی از فعالیتهای آن دوران سخن گفت. او معتقد است «در امر زنان به تمامی حوزه‌هایی كه مربوط به زنان بود از جمله مساله اشتغال و آموزش پرداختیم و خود را در یك مساله خاص محدود نكردیم» و دولت جدید را نکوهش می‌کند که زن را تنها در خانواده خلاصه می‌کند و «در طول هشت ماهی كه از عمر دولت جدید می‌گذرد بودجه امور زنان به یك سوم كاهش پیدا كرده.»
موسوی خوئینی نیز در این نشست اظهار داشت «این‌كه گفته شود دوم خرداد هیچ‌گونه دستاوردی نداشت ظالمانه است.» او «عدم سازماندهی و مدیریت ضعیف را یكی از آسیب‌های اصلاح‌طلبان» می‌خواند و می‌افزاید «یكی دیگر از آسیب‌های اصلاحات این بود كه بسیاری از گروه‌هایی كه خود را اصلاح‌طلب می‌دانستند حاضر نبودند بار این حركت را به دوش بگیرند و قبول نمی‌كردند در این زمینه به اندازه‌ی كافی از خود مایه و هزینه بگذارند. لذا هزینه‌ها تنها به دوش گروه‌هایی خاص مثل دانشجویان افتاد ...»
خاتمی خود در روزهای پایانی ریاست جمهوری‌اش در پاسخ خبرنگاری که از میزان توفیق او در پایبندی به وعده‌ها پرسیده بود گفت «قطعا خیلی چیزها می‌خواستم که نشد.» و به این ترتیب در نظر بسیاری این پرسش همچنان باقی است که آیا آنچه در دوران خاتمی گذشت حرکتی اصلاحی بود یا حرکتی محتاج اصلاح؟
جبهه‌ی مشارکت به عنوان بزرگترین تجمع اصلاح‌طلبان جنبش در حالی خود را برای شرکت در دو انتخابات شوراها و مجلس خبرگان آماده می‌کند که هنوز اجازه‌ی انتشار ارگان رسمی خود را دریافت نکرده است. محمد رضا خاتمی دبیرکل جبهه مشارکت، پس از ماهها که از تقاضا و رد درخواست انتشار ارگان جبهه می‌گذرد در آستانه‌ی دوم خرداد به صفار هرندی وزیر ارشاد نامه می‌نویسد که «به باور ما هیچ علت قانونی و توجیه حقوقی برای عدم صدور پروانه ارگان» این جبهه وجود ندارد.
سعید شریعتی عضو شورای مركزی جبهه‌ی مشاركت پیش از این اعلام کرده بود که «سه سال پیش تقاضای انتشار روزنامه‌ی ایرانیان به عنوان ارگان مطبوعاتی این حزب» را ارئه داده‌اند. همچنین در پاییز سال گذشته نیز نامه‌ای برای یادآوری این تقاضا به وزیر ارشاد نوشته شده. روز ۱۷ اردیبهشت خبرگزاری آفتاب گزارش داد که علاالدین ظهوریان مدیرکل مطبوعات داخلی وزارت ارشاد و دبیر هیات نظارت بر مطبوعات اعلام کرد «درخواست حزب مشارکت برای صدور مجوز روزنامه ایرانیان از سوی این هیات، رد شده است.» به گفته‌ی ظهوریان این تقاضا تنها با یک رای موافق از مجموع هفت رای اعظای هیات نظارت برخوردار بوده است.
و در آستانه‌ی سالروز دوم خرداد خاتمی نیز اسباب کشی کرد. یک هفته‌ی پیش خاتمی که استفاده از اتاق کارش در کاخ سعد آباد با مشکل روبرو شده بود پیشنهاد سید حسن خمینی را پذیرفت و به ایسنا گفت که «برخی ملاقات‌هایم را در یكی از ساختمان‌های دفتر حضرت امام(ره) انجام می‌دهم.» به نوشته‌ی محمد ابطحی معاون سابق خاتمی «در پی ارسال نامه‌هایی از ریاست‌جمهوری مبنی بر نیاز واحد تشریفات ریاست‌جمهوری به ساختمان همراهان و استفاده از آن در ساعاتی كه رییس‌جمهور سابق برنامه‌ای ندارد، خاتمی كه از ابتدا بر تخلیه این ساختمان اصرار داشت، دیگر به این ساختمان نرفته است.» [ایسنا، ۲۵ اردیبهشت]
بهزاد کشمیری‌پور، گزارشگر صدای آلمان در تهران