حفظ حقوق بشر در دوران جنگ

حين جنگ اخير، سازمان عفو بين‌الملل با انتشار گزارش‌ها و اطلاعيه‌هاى مطبوعاتى متعدد، سعى كرد كه افكار عمومى را به حساسيت وضعيت جنگ در خاورميانه روشن تر كند. بارها بطور رسمى خواستار آتش بس و رعايت حقوق بشر در جنگ شد. بطور مثال، در فراخوانى به تمامى اعضاى خود، كه بيش از يك ميليون و هشتصد هزار نفر در ۱۵۰ كشور ميباشند، اعلام كرد كه نامه‌اى به مسئولين حزب الله لبنان و اسراييل بنويسند و خواستار رعايت حقوق غيرنظاميان و حفظ مناطق غير نظامى شوند. پترا شونينگ، هماهنگ كننده سازمان عفو بين الملل در اسراييل و فلسطين معتقد است كه اقدامات براى حفظ و رعايت حقوق بشر در زمان جنگ، بايد از قبل صورت گيرد:

"بسيار مهم است كه قبل از اينكه درگيرى يا جنگى پيش بيايد، يعنى در مرحله بحران، آداب و اصول حقوق بشر ياد داده شود. بايد مردم را از حقوق شان مطلع و آنها را آماده كرد كه بدانند معناى حقوق بشر واقعا چيست؟ اگر حتا آنها سرباز هستند، بايد بدانند كه چه كارهايى را مجاز هستند و چه كارهايى را مجاز نيستند كه انجام بدهند. مهم ترين چيز در اصول حقوق بشر بين‌المللى اين است كه در يك درگيرى حتما اشخاص غيرنظامى مصون نگه داشته شوند. و به هيچ عنوان چه اشخاص و چه اماكن غيرنظامى نبايد مورد حمله قرار بگيرند."

يكى ديگر از فعاليت‌هاى سازمان عفو بين‌الملل، ارسال دو گروه كارشناس حقوق بشر به مدت يك هفته در زمان جنگ، به كشور لبنان و اسراييل بود. هدف آنها از طرفى تهيه گزارشى از موارد نقض حقوق غيرنظاميان در اين جنگ و از طرف ديگر پيدا كردن راهى براى رعايت حقوق آنها و حفظ مناطق غير نظامى بود. يكى از مواردى كه ذكر شده، استفاده از سلاح‌ها و مهماتى است كه حزب الله و ارتش اسراييل در بمبارانها بكار برده‌اند. با اينكه تسليحات حزب الله لبنان به مراتب ضعيف‌تر از ارتش اسراييل بوده، اما طبق گزارش آقاى خاويار سونيگا، كارشناس سازمان عفو بين الملل، استفاده از موشك‌هاى كاتيوشا در جنگ بر خلاف كنوانسيون ژنو است. ساختار اين موشكها طورى است كه جان غير نظاميان را نيز در خطر قرار ميدهد:

"بايد در نظر بگيريد كه با اينكه موشك‌هاى كاتيوشا، موشك‌هاى تقريبا كوچكى هستند، اما بسيارى از آنها در كلاهك‌شان ساچمه‌هاى آهنى كوچكى دارند كه ميتوانند خسارت هاى بسيارى ايجاد كنند. مثلا كلاهك موشك كاتيوشاى سايز بزرگ، حاوى تقريبا ۴۰ هزار ساچمه است كه در زمان انفجار به همه جا و همه شخص ميتواند اصابت كند و باعث مرگ حتى غيرنظاميان شود. پناهگاه‌هاى زيادى در اسراييل ساخته شده‌اند كه مردم در صورت لزوم پناه ميگيرند. زمانى كه موشكى از لبنان پرتاب ميشد و آژيرها به صدا در مى‌آمدند، بعضى اوقات مردم فقط چيزى بين، ۳۰ تا ۵۰ ثانيه فرصت داشتند كه خودشان را به پناه گاه ها يا جاى امنى برسانند. خوب، چون خيلى‌ها نمى‌توانستند به جاى امنى بروند، كشته ميشدند. اما مسئله اينجاست كه ساچمه‌ها ميتوانند در هر جايى و هر زمانى به شما اصابت كنند و باعث مرگتان شوند."

گروه ديگر كارشناسان به سرپرستى خانم دوناتلا روورا، از بيروت و بخصوص از جنوب لبنان در زمان جنگ بازديد كردند. برخلاف اسراييل، در اين مناطق نه تنها پناهگاه‌هاى عمومى براى غير نظاميان وجود نداشت، بلكه حتى آژير خطرى هم قبل از حمله اسراييل و بمباران به گوش نميرسيده. طبق گزارش روزنامه Kurier در اسراييل، تعداد قربانيان حدود ۱۵۰ تن بوده كه تقريبا ۲۵ ٪ آنها غيرنظامى بودند. در حالى كه در لبنان تقريبا هزار و يكصد نفر كشته شدند كه حدود ۹۰ درصد شان غيرنظامى بودند. آيا فقدان پناهگاه و آژيرخطر باعث كشته شدن چندين برابر مردم در لبنان شده است؟ دوناتلا روورا، كارشناس سازمان عفو بين الملل در خاورميانه، نظر ديگرى در اين مورد دارد:

"نوع سلاحها و مهماتى كه در اختيار ارتش اسراييل قرار دارد، كاملا از درجه ديگرى است. ارتش اسراييل از تسليحات دقيق ليزرى استفاده كرده كه قادر بوده ساختمانى را از بالا مورد اصابت قرار بدهد، چندين طبقه را خراب كند و در زيرزمين يعنى جايى كه مردم پناه گرفته بودند، منفجر شود. بخاطر همين، نميدانم كه آيا حتا اگر پناهگاههايى هم موجود بودند، فرق زيادى ميكرد. چون ما موارد مختلفى را ديديم كه در مكان هايى كه مردم فكر ميكردند، تقريبا امن هستند، پناه گرفته بودند و به هر صورت كشته شده بودند. منظورم اين است كه بطور واضح، اسراييل سلاح هاى فوق العاده بهترى در اختيار دارد."

بسيارى از جاده ها و اماكن عمومى و غير نظامى چه در اسراييل و چه در لبنان مورد حمله قرار گرفته و ويران شده اند. طبق گزارش شوراى توسعه و بازسازى لبنان (CDR) تقريبا ۶۳۰ كيلومتر جاده و خيابان ديگر قابل عبور و مرور نيستند. ۲۵ پمپ بنزين، ۷۷ پل وبيش از ۷ هزار خانه و ۹۰۰ موسسه اقتصادى خصوصى در بمبارانها از بين رفته اند. به گفته پترا شونينگ، هماهنگ كننده سازمان عفو بين الملل در اسراييل و فلسطين، اين جنايت هاى جنگى كاملا بر خلاف كنوانسيون ژنو صورت گرفته است:

"بايد از قبل در نظر گرفت كه بناها و زيرساخت هاى غيرنظامى مورد حمله قرار نگيرند و ويران نشوند. همچنين ايستگاه هاى برق رسانى، پل ها و جاده هاى اصلى كه مردم بتوانند در صورت لزوم فرار كنند، نبايد مورد حمله نظامى قرار بگيرند.به هيچ عنوان نبايد چيزى مانع كار مددكارها و كاركنان نهادهاى خيريه بشود. مؤسسه ها، بناها و اماكنى كه براى زندگى روزمره مردم كاملا ضرورى هستند، به هيچ عنوان نبايد مورد حمله قرار بگيرند، مانند، سوپرماركتها و پمپ بنزين ها. اما در اين جنگ، اين اتفاق صورت گرفت."

يكى از مشكلات مهم زمان جنگ و پس از آن، مشكلات روحى روانى شديدى است كه بازماندگان با آن روبرو هستند. در اسراييل، از همان اوايل جنگ اخير، به علت پيشرفته بودن سيستم كمك رسانى، روان درمانى شهروندان شروع شده. در بيمارستان بسيار مدرن گاليله در شهر نهاريا از ۱۳۰۰ بيمار بسترى شده، ۶۵ ٪ آنها بيماران روحى روانى هستند. اما در لبنان، به نظر دوناتلا روورا، كارشناس سازمان عفو بين الملل در خاورميانه، كارهاى ديگر در اولويت قرار دارند:

"در وهله اول بايد براى مردم مكان امن، غذا، دارو و آب آشاميدنى فراهم شود. در ضمن بايد آوارها را جمع كرد كه اين كار سختى است. چون ويرانى و خرابى عظيمى صورت گرفته است. به علاوه در بعضى از مناطق، مانند جنوب لبنان هزاران بمب و مهمات خنثى نشده وجود دارد كه اسراييل در حين جنگ پرتاب كرده است و اين مناطق بايد از مهمات كاملا پاك شوند. مسئله مهم ديگر، بازسازى جاده هاى اصلى و پل ها است كه براى كمك رسانى، حمل و نقل دارو، پوشاك و مصالح ساختمانى ضرورى ميباشد. بسيارى از آنها در بمبارانها كاملا ويران شده اند. در حال حاضر فقط جاده هاى فرعى قابل عبور و مرور هستند كه به هيچ وجه براى عبور كاميون و يا وسايل نقليه با بار سنگين مناسب نيستند."

كارشناسان سازمان عفو بين الملل بعد از يك هفته بازديشان از مناطق جنگ زده، گزارشى ۱۲ صفحه اى به انتشار رساندند. اهداف مهم آنها از اين گزارش، اين بوده است كه تشخيص داده شود كه آيا در جنگ اخير، دوطرف درگير، جنايت جنگى مرتكب شده اند و تا چه حد رعايت حقوق بشر را كرده اند. پترا شونينگ در مورد پيامد و عواقب جنايت هاى جنگى ميگويد:

"در واقع بايد مسئولين و مسببين نقض حقوق بشر به دادگاه بين المللى معرفى شوند و مورد بازخواست قرار بگيرند. اما سئوال اينجاست كه آيا واقعا چنين چيزى اتفاق مى افتد؟ چون تا كنون سازمان عفو بين الملل بارها موارد نقض حقوق بشر را، چه در ميان فلسطينى ها و اسراييلى ها و چه در مناطق ديگر، تشخيص و تذكر داده. اما مسببين و مسئولين بازخواست يا مجازات نشده اند. با وجود اين، بايد به آنها تذكر داده شود و بايد درخواست حضور مسببين نقض حقوق بشر در برابر دادگاه بين المللى كرد."