درگذشت نظریه‌پرداز "برخورد تمدن‌ها"
۱۳۸۷ دی ۸, یکشنبه
بنابر اطلاع دانشگاه هاروارد، ساموئل فیلیپس هانتینگتون (Samuel Phillips Huntington) در روز ۲۴ دسامبر در جزیره‌ی مارتاز وان‌یارد در ساحل شرقی آمریکا درگذشته است. او در ۱۸ آوریل ۱۹۲۷ در نیویورک در خانواده‌ای فرهنگی متولد شده بود. در ۱۸ سالگی اولین مدرک دانشگاهیش را از دانشگاه ییل دریافت کرد. از ۱۹۴۹ به تدریس در دانشگاه نخبه‌پرور هاروارد اشتغال داشت.
نظریه‌پردازی بانفوذ و جنجال‌برانگیز
هانتیتگتون از دهه‌ی ۱۹۶۰ در محافل دانشگاهی نام‌آور بود. موضوع‌های پژوهشی او در آغاز نظریه‌ی دموکراسی و مدرنیزاسیون بودند. او در سال ۱۹۹۳ در مقاله‌ای که در نشریه‌ی "فارین افیرز" (Foreign Affairs) منتشر کرد، نظر خود را در مورد درگیری تمدن‌ها مطرح ساخت. این مقاله پرآوازه شد.
هانتینگتون بانفوذ و جنجال‌برانگیز بود. هنری روسوفسکی، استاد دانشگاه هاروارد و یکی از دوستان نزدیک هانتینگتون از وی به عنوان مهمترین چهره علوم سیاسی در ۵۰ ساله گذشته یاد کرد. وی با ستایش از همکار درگذشته‌اش به این موضوع اشاره کرد که نظرات هانتینگتون هم‌اکنون در سراسر دنیا تدریس و به بحث گذاشته می‌شوند.
حتا به نظر برخی از منتقدان، هانتیتنگتون با درایتی کم‌نظیر پس از پایان جنگ سرد با کلماتی روشن مسائلی واقعی را بیان کرده است. مشکل با او بر سر توضیح و ریشه‌یابی مسائل است، نه خود واقعیت آنها.
برژینسکی، مشاور سابق امنیتی آمریکا، درباره شخص هانتینگتون می‌گوید که وی فردی ثابت‌قدم و مقاوم بود در بحث‌ها از خود بردباری و استقامت نشان می‌داد. هانتینگتون خود بر این نظر بود، «زمانی یک دانشمند مطلب جدیدی برای گفتن ندارد، باید سکوت کند.»
نظرات هانتینگتون در مورد تصادم تمدن‌ها
هانتینگتون نظری را که در مقاله سال ۱۹۹۳ بیان کرده بود، در سال ۱۹۹۶ با تفصیل بیشتری در کتابی با عنوان "برخورد تمدن‌ها" به بحث گذاشت. این کتاب به سرعت بدل به یکی از پرفروش‌ترین کتاب‌های تخصصی شد. انتشار کتاب جنجال و بحث‌های فراوانی را برای سالهایی متمادی بدنبال داشت.
هانتینگتون این نظر را نمایندگی می‌کرد، که پس از درگیری و جنگ میان کشورها و دولت‌های ملی در قرن نوزدهم و نبرد میان ایدئولوژی‌ها در قرن بیستم، حال در قرن بیست ویکم این جنگ تمدن‌های مختلف و رویارویی آشکار آنان علیه یکدیگر است، که چهره دوران ما را رقم می‌زند. تصادم تمدن‌ها در شرایط جدید می‌تواند به جنگی آشکار میان تمدن‌ها بدل شود و جنگ جهانی آینده چنین مضمونی خواهد داشت. هانتینگتون در نظرات خود از هشت (و در برخی موارد از نه) حوزه تمدنی یاد می‌کند. ادیان مختلف رکن اساسی این تمدن‌ها را می‌سازند و آنها را بطور ماهوی از یکدیگر متمایز می‌کنند. به نظر وی در صورتی که تفاوت‌های تمدنی با قدرت آمیزش یابند و این دو در انطباق با یکدیگر عمل کنند، شرایط خطرناکی بوجود خواهد آمد. او فرهنگ‌های اسلام، هندو و چینی را در حال رشد ارزیابی می‌کرد. به نظر او رشد اقتصادی در چین و کشورهای آسیای جنوب شرقی و رشد جمعیتی در کشورهای اسلامی عوامل متزلزل کننده تمدن غربی خواهند بود. نظم بین‌المللی موجود که متاثر از تمدن غربی است از سوی این تمدن‌ها بی‌ثبات خواهد گشت.
به هانتینگتون ایراد گرفته‌اند که درکی روشنی از مفهوم کانونی نظرش که تمدن است، عرضه نکرده و تفاوتی میان "فرهنگ" و "تمدن" قایل نمی‌شود. وی خود دربرخی موارد برای تمایز تمدن‌ها مجبور به استفاده از تفاوت‌های زبانی و حتا جغرافیایی و تاریخی می‌شد. بدین خاطر دین و مذهب تنها شاخص این حوزه‌های تمدنی به حساب نمی‌آیند. از او انتقاد می‌کنند که نظراتش می‌تواند توجیهی برای جنگ علیه کشورهای اسلامی باشد. بخصوص که دو مفهوم فرهنگ و تمدن در انطباق با هشت حوزه تمدنی هانتینگتون نمی‌باشند.
"برخورد تمدن‌ها" – از جمله در درون خود آمریکا
هانیتنگتون در کتاب آخر خود به نام "ما که هستیم؟" (Who are we?) باردیگر سبب برانگیختن نظراتی جنجال برانگیز در سال ۲۰۰۴ شد. به نظر وی آمریکا به شدت در حال دگردیسی و تغییر از طریق هجوم مهاجران لاتینی تبار است. جلوگیری از این تحول اجتماعی تنها از طریق ادغام ریشه‌ای مهاجران امکان‌پذیر است. به نظر منتقدان، هانتینگتون با نظرات خود به پیشداوری و تحقیر زبانی و فرهنگی، لباسی عقلانی می‌پوشاند.
شهرت در ایران
ساموئیل هانتینگتون در ایران نیز صاحب‌نام است. محمد خاتمی، رئیس جمهور پیشین، در بیان نظرش در مورد "گفت‌و‌گوی فرهنگها" به هانتینگتون توجه ویژه‌ای داشته است. خاتمی بر آن بود در برابر نظریه‌ای که جنگ‌طلبانه تلقی می‌شود، سیاستی صلح‌دوستانه را بگذارد. نظر هانتینگتون اما عمدتا توجیهی است برای مقابله با غرب. کسانی که در کشورهای اسلامی از ضرورت تشدید ستیز با غرب سخن می‌گویند، معمولا برخی از مقدمات فکر هانتینگتون را تکرار می‌کنند.
آثار زیر، از جمله نوشته‌هایی هستند که از ساموئیل هانتینگتون به فارسی برگردانده شده‌اند:
- سامان سیاسی در جوامع دست‌خوش دگرگونی ، ترجمه، محسن ثلاثی، نشرعلم
- موج سوم دموکراسی در پایان سده ۲۰ ، ترجمه احمد شهسا، نشر روزنه
- چالشهای هویت در آمریکا ، ترجمه محمودرضا گلشن پژوه و دیگران، نشر: ابرار معاصر
- چند جهانی شدن- گوناگونی فرهنگی در جهان کنونی (همراه با پیتر برگر) ، ترجمه علی کمالی نشر روزنه.