درگذشت چسلاو ميلوش شاعر لهستانى

اينكه ميلوش در سال ۱۹۱۱ در ويلنيوس پايتخت ليتوانى زاده شده، آنگاه اهميت پيدا مى كند كه بدانيم در آن زمان ليتوانى به روسيه ى تزارى تعلق داشته، در ميان دو جنگ جهانى كشورى مستقل بوده، و در سال ۱۹۴۰، اينبار، به يكى از ايالتهاى شوروى سابق تبديل شده است، امرى كه تا سال ۱۹۹۰ تا استقلال مجدد ليتوانى ادامه داشت. چسلاو ميلوش در سال ۱۹۵۱ تبعيد را برگزيد و تمام اينها گويى با شخصيت و شعر جهان وطن او پيوندى ناگسستنى دارند.

ميلوش به زبانهاى انگليسى، روسى، فرانسوى، يونانى و عبرى تسلط داشت و كتاب «مزامير» عهد عتيق را از عبرى به لهستانى ترجمه كرد. مدتها در دانشگاه كاليفرنيا به تدريس زبان و ادبيات اسلاو پرداخت، اما هيچگاه نقش معلمى در او به جايى نرسيد كه در درجه اول جستجوگر نباشد. ريتم سنگين، هوشمندانه، طنزآلود، متواضع و روشنفكرانه ى شعرها و ديگر نوشته هايش همواره با نگاهى عميق به سنتهاى ادبى همراه بودند.

در شعر چسلاو ميلوش، ما بيش از هر چيز با جوهر شعر رو به رو هستيم تا با جلوه ى آن. و دقيقا به همين دليل است كه اگر با ترجمه اى از شعر او به زبانى ديگر مواجه شويم، كه ارزشهاى بومى سبك شناسانه ى شعر را هم منتقل نكرده باشد، باز هم به قول يوسيف برودسكى شاعر فقيد روس و دوست دوران زندگى ميلوش به “ذهنى سخت و دقيق و چنان نيرومند و پرجاذبه” برخواهيم خورد كه “نظيرش را تنها در كاراكترهاى كتاب مقدس به ويژه ايوب مى توان يافت”.

هنگام خواندن ميلوش، با وجود حجم بالاى آثار او، در مى يابيم كه او بيش از آن سخن براى گفتن داشت كه چندان در بند فرمهاى محيرالعقول نمايى باشد كه بخصوص در قرن بيستم خودنمايى مى كردند. يافتن فرمهاى شعرى چسلاو ميلوش دانشى مى خواهد كه بتواند عناصر پنهان در شعر او را كه از كتاب مقدس آغاز مى شوند، از يونان مى گذرند و در هزارتوهاى دنياى مدرن به دنبال آن تكرار جاودانه مى گردند دريابد. ميلوش حرف بسيار داشت اما بس اندك گفت. شايد شعر «چنان اندك» او تواضع هوشمندانه و روشنفكرانه اش را، همهنگام با انديشه پيشگفته پيوند دهد:

“من بس اندك گفتم. / روزها كوتاهند. / روزها كوتاهند. / شبها./ سالها.
من بس اندك گفتم، / چنين مهلتى نداشتم.”

شنبه گذشته، با مرگ چسلاو ميلوش، جهان شاعر و روشنفكرى را از دست داد كه به گفته يوسيف برودسكى “يكى از بزرگترين شاعران دوران ما و شايد بزرگترين آنها” بود.

بهنام باوندپور