دعوای اردوغان و گولن بر سر چیست؟
۱۳۹۵ مرداد ۲۶, سه‌شنبه
آمار دقیقی از تعداد مدارس، آموزشگاه‌ها و موسسات مالی گولن در خود ترکیه و دیگر نقاط جهان وجود ندارد. در منابع مختلف فعالیت مدارس و موسسات گولن در بیش از ۹۰ کشور گزارش شده است. تعداد این مدارس بویژه در کشورهای مسلمان عمدتا سنی مذهب، بیشتر از دیگر نقاط دنیاست.
پس از کودتای نافرجام در ترکیه در ۱۵ ژوئیه (۲۵ تیر) مدارس و موسسات مالی و رسانه‌ای گولن در داخل ترکیه ممنوع شد. در خارج از ترکیه نیز برخی از کشورها از جمله تانزانیا، بلغارستان، عراق و آذربایجان بنا به درخواست ترکیه، جلوی فعالیت "گولنیست‌ها" را گرفتند.
بیشتر بخوانید: گولن، رقیب اصلی اردوغان کیست و چه می‌خواهد؟
به گفته دکتر افشار سلیمانی، کارشناس روابط بین‌الملل و سفیر سابق ایران در باکو، تنش موجود میان رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه و فتح‌الله گولن سابقه‌ای دیرینه دارد و گولن که سابقه زندانی شدن هم دارد، توانسته در زمان تورگوت اوزال پا بگیرد.
سلیمانی در گفت‌و‌گو با دویچه‌وله توضیح می‌دهد: «جنبش گولن حداقل در ۱۲ کشور ازجمله در آسیای میانه، قفقاز و کشورهای اسلامی و همچنین در آفریقا نفوذ دارد. جنبش جماعت گولن و یا "خدمت" در خود ترکیه توانست در ساختارهای مختلف اقتصادی، سیاسی، پلیس و قوه قضائیه و رسانه‌ای نفوذ پیدا کند. اردوغان بعد از ماجرای افشاگری فساد مالی "دولت موازی" را طرح کرد. بین اردوغان و گولن تضاد دیدگاه و منافع پیدا شد و باعث حساسیت‌های بیشتری در ترکیه شد.»
آیا دعوای گولن و اردوغان ریشه‌ای هست؟
سفیر سابق ایران که با سیاست‌های ترکیه در منطقه آشنایی دارد و در این باره مقالات زیادی از او در رسانه‌های منطقه منتشر شده، می‌افزاید: «دیدگاه‌ها به مرور زمان بر اساس مولفه قدرت قابل تحلیل هستند. اردوغان و گولن همراه و دوست همدیگر بودند و در پیشرفت حزب عدالت و توسعه هم آقای گولن نقش داشته است. الآن هم در داخل این حزب طیف طرفدار گولن را تصفیه می‌کنند. یعنی اینها را می‌توان از مولفه قدرت دید ولی تضاد دیدگاهی هم دارند.»
بیشتر بخوانید: اردوغان: آمریکا باید بین ترکیه و گولن یکی را انتخاب کند
به گفته سلیمانی، نگرش‌های آقای اردوغان بیشتر "اخوان‌المسلمینی" است و رویکردش در عرصه‌های مختلف با رویکردهای گولن متفاوت است. در بحث شیوه اسلام‌گرایی در ترکیه هم اردوغان و گولن دیدگاه‌های متفاوتی دارند و در بحث علوی‌ها، کردها، ملییون و کمالیست‌ها هم به مرور زمان دیدگاه‌های متفاوتی پیدا کردند.
مخالفت با تعطیلی مدارس گولن در آسیای میانه و قفقاز
سلیمانی می‌گوید: «برآورد دقیقی در آمارگیری‌ها در خود ترکیه و خارج انجام نگرفته ولی در بررسی‌هایی که شده حدود ۱۵ درصد در ترکیه جنبش گولن هواخواه دارد.»
به گفته این دیپلمات در کشورهای دیگر مجموعا این جنبش ۸ تا ۱۰ میلیون هوادار دارد. بخشی از اینها در آسیای میانه از جمله قزاقستان و قرقیزستان هستند. در تاجیکستان برای فعالیت این گروه زیاد اجازه داده نشده است.
سلیمانی می‌گوید: «اردوغان در آخرین دیدارش با نظربایف، از رئیس جمهور قزاقستان خواست کمی به این مسئله توجه کند. ایشان فقط گفتند که بررسی خواهیم کرد. رئیس جمهور قرقیزستان حتی گفت که مسئله داخلی این کشور است. ولی در آذربایجان از دسامبر ۲۰۱۳ با سفرهای اردوغان به آذربایجان این مدارس بسته شدند.»
تنش اردوغان و گولن به کجا کشیده خواهد شد؟
سفیر سابق ایران در باکو خاطرنشان می‌کند: «تجربه تاریخی نشان داده است اندیشه‌ای که در طول زمان بوجود آمده و در نهادهای مختلف وارد شده و میان مردم نفوذ داشته باشد را نمی‌توان به لحاظ فیزیکی حذف کرد. وقتی یک حرکتی صورت گرفته اگر از طریق اندیشه وارد مردم شده باشد، باید از طریق اندیشه هم حذف کرد.»
کارشناسان مقیم ترکیه که سال‌ها درباره جنبش فتح‌الله گولن پژوهش کرده‌اند در تحلیل‌های خود به این موضع اشاره می‌کنند که وی از امام جماعتی مسجد کوچکی در یک قصبه ارزروم به یک امپراتوری بزرگ دست یافته است.
دلایل حساسیت‌ها به گولن در ترکیه
عارف کسگین پژوهشگر مرکز تحقیقات استراتژیک ترکیه که با وضعیت گولنیست‌ها آشناست به دویچه‌وله می‌گوید: «جنبش گولن به عنوان یک گروه تروریستی اعلام شده و در ترکیه بسیار تضعیف شده است. اما احتمال اینکه در خارج هنوز به فعالیت‌های خود ادامه دهد، بیشتر است.»
بیشتر بخوانید: دادگاهی در استانبول حکم بازداشت فتح‌الله گولن را صادر کرد
به گفته این کارشناس، اختلاف و حساسیتی که روی فتح‌الله گولن و گروه او در ترکیه وجود دارد فقط خواست اردوغان و یا حزب عدالت و توسعه نیست. گروه‌های اجتماعی و مدنی و همچنین احزاب اپوزیسیون ترکیه و حتی مخالفین اردوغان هم جنبش گولن را قبول ندارند.
هدف اصلی گولن به گفته کسگین نفوذ در ساختار سیاسی، نظامی، قضائی و به دست گرفتن قدرت و تغییر در ساختار سکولار و لائیک ترکیه بوده است.
به باور این کارشناس، این شیوه گولن سبب شده است که حتی اپوزسیون مخالف اردوغان هم بر ضد او موضع بگیرد و به بدبینی‌ها نسبت به گولن و جنبش او در سطح جامعه ترکیه دامن بزند.
کسگین می‌افزاید: «اردوغان و گولن دوست دیرینه و قدیم نبودند. اردوغان در اصل تداوم جریان نجم‌الدین اربکان است و این جریان مورد قبول جنبش گولن نبوده است. ارتباط گولن با اردوغان پس از تاسیس حزب عدالت و توسعه و پس از به قدرت رسیدن اردوغان شدیدتر شده و پیش از آن هم ارتباط عمیق و تنگاتنگی بین آنها نبوده است، زیرا این دو جریان نسبت به یکدیگر بدیبین بودند و فاصله داشتند.»
این کارشناس می‌افزاید: «هنگامی که اردوغان به قدرت رسید به دلیل ارتباطات بین‌المللی به گولن نیاز داشت. در ساختار اداری ترکیه هم چون نفوذ چندانی نداشت، با جنبش گولن همکاری کرد. اما این جنبش بعدها به اردوغان اجازه نمی‌داد اهداف خود را اجرا کند.»
آقای کسگین اضافه می‌کند که تعداد طرفداران گولن بسیار کمتر از آن است که در رسانه‌ها عنوان می‌شود. کسگین دلیل می‌آورد زمان انتخابات ادعا شد که نفوذ گولن زیاد است و احتمال دارد که اردوغان و حزب عدالت توسعه شکست بخورد اما برخلاف این پیش‌بینی‌ها آرا اردوغان و حزبش ارتقا یافت.
بیشتر بخوانید: بازرسی ۴۴ شرکت در استانبول به اتهام حمایت از گولن
پژوهشگر مرکز تحقیقات استراتژیک ترکیه معتقد است گولن در میان نخبگان و رسانه‌ها نفوذ دارد، در قوه قضائیه، ارگان‌های امنیتی نفوذ داشت. اما در میان توده‌های مردم نفوذی ندارد و به همین خاطر است که اردوغان توانست جامعه را علیه او و گروهش برانگیزد.
کسگین درباره سرنوشت گولن و جنبش او نیز تاکید می‌کند که فعالیت جنبش گولن درخارج از ترکیه به قوت خود باقی خواهد ماند اما در داخل ترکیه بسیار تضعیف خواهد شد.