دوم آوریل؛ روز کتاب‌های «بندانگشتی»
۱۳۹۰ فروردین ۱۳, شنبه
دو قرن است که افسانه‌‌های نویسنده‌ی دانمارکی، هانس کریستین آندرسن، همدم جدایی‌ناپذیر اکثر کودکان و نوجوانان نسل‌های مختلف در سراسر جهان بوده است، ولی تازه از سال ۱۹۶۷، روزی به نام او نامگذاری شده است؛ دوم آوریل. هانس کریستین آندرسن در سال ۱۸۰۵ در این روز به دنیا آمد و ۷۰ سال بعد، وقتی چشم از جهان فرو می‌بست، عنوان افتخارآمیز "پدر ادبیات کودکان و نوجوانان" را یدک می‌کشید.
"بندانگشتی" مدرن
امروزه هرچند "هاری پوتر"، جای "بندانگشتی" کریستین آندرسن را در زندگی کتاب‌خوانان نوجوان گرفته، با این حال در روز دوم آوریل، به نام و یاد او، در سراسر جهان "جشن خوانش" برگزار می‌شود. برپایی این جشن، تنها با یک هدف صورت می‌گیرد: تبلیغ و ترویج "ادبیات کودکان و نوجوانان" و تشویق این گروه به خواندن. این کارزار بین‌المللی، هرچند سود مالی کلانی به جیب انتشاراتی‌ها و دست‌اندرکاران نشر و بازار کتاب سرازیر می‌کند، ولی از سویی دیگر به ارتقاء سطح فرهنگی و معنوی جامعه نیز یار می‌رساند.
تفاوت‌های جنسیتی کتابخوانی
پژوهشی که به تازگی در آلمان انتشار یافته، نشان می‌دهد که شمار کتاب‌خوانان مونث نسبت به تعداد علاقمندان به مطالعه از جنس مخالف آنان بیشتر است. کریستینه کرانتس، یکی از کارشناسان امور نشر و پژوهش، دلیل این امر را در تربیت و طرز تلقی نوجوانان مذکر از مقوله‌ی خواندن می‌داند. او می‌گوید: «پسرها از بچگی یاد می‌گیرند که خواندن "کار زن‌هاست". در تجربه هم می‌بینند که تنها مادر، مادر بزرگ، معلم زن کودکستان و دبستان آنان دائم در حال مطالعه هستند. این است که فکر می‌کنند، کتاب خواندن "در شأن" پسرها نیست و "سرگرمی‌ای زنانه" است. از آن گذشته از علاقه پسرها، به خواندن یک بار بین هشت و نُه سالگی و یک بار در حدود ۱۲ سالگی، کاسته می‌شود.»
کریستینه کرانتس، دلیل این امر را "نیاز به داشتن سرمشق‌های مردانه" از سوی نوجوانان مذکر می‌داند. به همین دلیل، نویسندگان این نوع ادبیات می‌کو‌شند، در داستان‌هایی که برای کودکان ۷ و ۸ ساله بازگو می‌کنند به هر عنوان شده، حضور قهرمانی مذکر را هم منظور کنند، تا نوجوانان این جنس، علاقه به مطالعه را از دست ندهند. کرانتس می‌گوید که برای تشویق نوجوانان مذکر به خواندن، طرح‌های متعددی به اجرا درآمده است. این کارشناس می‌افزاید که قهرمان‌هایی «چون هاری پوتر، در این مورد خیلی کمک کرده‌اند. پسرها عاشق داستان‌های غیرواقعی هستند. کتاب‌های چندجلدی یا داستان‌هایی که به طورسریال نوشته می‌شوند، برای تشویق آنان به خواندن بسیار مؤثرند. چون هم موضوع داستان برایشان آشناست، هم قهرمانان آن را می‌شناسند. از این جهت لازم نیست، وقت زیادی برای وارد شدن به حیطه‌ی داستان صرف کنند.»
نوع کتاب‌های مورد مطالعه‌ی دخترها و پسرها، نیز یکسان نیست. در حال حاضر پسرها به کتاب‌های "آموزشی و راهنما" علاقه‌ی زیادی نشان می‌دهند. کرانتس در این رابطه می‌گوید: «کتاب‌هایی که جزئیات یک موضوع یا شئی را به‌طور کامل توضیح داده باشند، بین پسرها بیشتر طرفدار دارد، مثل خودروهای آتش‌نشانی چگونه کار می‌کنند یا چند نوع دیناسور در جهان وجود دارد.» تکنیکی شدن مطالعه، به افزایش علاقه‌ی جوانان به مطالعه، چه پسر و چه دختر، کمک کرده است.
کتاب‌های پرفروش
در حال حاضر کتاب‌های "خاطرات"، "کمیک" و رمان‌های گرافیکی از پر فروش‌ترین کتاب‌های کودکان و نوجوانان محسوب می‌شود. اگر کتابی دو مورد از این سه شناسه را دارا باشد، به‌طور قطع در فهرست کتاب‌های پرفروش قرار می‌گیرد.
کتاب نویسنده‌ی آمریکایی جف کینی (Jeff Kinney)، با عنوان "دفترچه‌‌ی خاطرات جرج" از جمله‌ی این کتاب‌هاست. در حال حاضر جلد پنجم این "دفترچه" به بازار آمده است. جف کینی، که پیش از نویسندگی طراح بازی‌های کامپیوتری بوده، ژانر کتاب خود را "رمان کمیک" می‌خواند. او در این کتاب، داستان دوران کودکی و مسائلی که با پدر، مادر، دوستان و مسئولان مدرسه‌ی خود داشته است، بازگو می‌کند.
ایون هوفمن، یکی از کارشناسان کتاب انتشاراتی "شنایدربوخ"، در رابطه با "رمان کمیک" می‌گوید: «قهرمانان این ژانر که با چند خط طراحی شده‌اند و با طنزی گزنده با واقعیت‌ها روبرو می‌شوند، خیلی مورد توجه خوانندگان نوجوان پسر قرار می‌گیرند.»
خوانندگان نوجوان دختر نیز به این ژانر علاقه نشان داده‌اند، هر چند که این گروه از کتاب‌خوانان، بیشتر از تماشای کمیک و کارتون، خواندن متن‌های طولانی و طنزآلود را می‌پسندند. کاترینا گورینگ، ناشر کتاب‌های کودکان و نوجوانان معتقد است که راز فروش موفقیت‌آمیز کتاب‌های "خاطرات"، در "مخفی‌‌بودن" داستان‌های آن هاست. او می‌گوید: «دفترچه‌های خاطرات، مسائل شخصی نویسندگان را با خوانندگان آن‌ها در میان می‌گذارد. اصولاً بشر همیشه علاقمند بوده، سر از رازهای دیگران دربیاورد.»
FF/MM