1. پرش به گزارش
  2. پرش به منوی اصلی
  3. پرش به دیگر صفحات دویچه وله

رابطه ایران و ترکیه در گرو "مذاکره مستقیم با آمریکاست"

۱۳۹۵ اسفند ۳, سه‌شنبه

چرخش ترکیه به سمت رقبای منطقه‌ای ایران، جمهوری اسلامی را با انزوایی بی‌سابقه روبرو کرده است. سفیر پیشین ایران در جمهوری ‌آذربایجان می‌گوید برای خروج از انزوا باید با آمریکا وارد مذاکره مستقیم شد. 

https://p.dw.com/p/2Y0rU
Russland Treffen zwischen Russland, Iran und Türkei in Moskau
عکس: picture-alliance/AP Photo/P. Golovkin

با ورود دونالد ترامپ به کاخ سفید، "فصل تازه‌ای" از مناسبات ترکیه با ایالات متحده آمریکا آغاز شده است. این را بینالی ییلدریم، نخست وزیر ترکیه روز دوشنبه (۲ اسفند/۲۰ فوریه) گفت؛ یک روز پس از آن که مولود چاووش‌اوغلو، وزیر خارجه ترکیه در کنفرانس مونیخ ایران را به "مداخله‌گری" و"ترویج فرقه‌گرایی" در منطقه متهم کرد.

بیشتر بخوانید:واکنش شدید ترکیه به اظهارات سخنگوی وزارت خارجه ایران

روابط میان ترکیه و آمریکا که در اواخر دوره باراک اوباما به سردی گرایيده بود، اکنون ظاهرا وارد ماه عسلی گرم شده است و ترکیه بار دیگر جایگاه خود به عنوان یکی از مهم‌ترین اعضای ناتو در خاورمیانه را به رخ همسایگانش می‌کشد: سوریه، عراق، ایران.

سه کشوری که هیچ‌کدام همسایگانی "عادی" نیستند. وضع ایران در این میان اما با دو کشور دیگر به کلی متفاوت است. ایران رقیبی جدی و در عین حال و شریک تجاری مهمی برای ترکیه است.

ایران می‌گوید انتظار چرخشی ۱۸۰ درجه‌ای و مواضعی چنین خصمانه‌ از سوی ترکیه را نداشته ‌است، آن‌هم به‌رغم حمایت بی چون و چرایی که پس از کودتای نافرجام در این کشور از آن کرد. به این "حمایت" می‌توان مناسبات اقتصادی گسترده دو کشور را نیزافزود که با همه تنش‌ها یک روز هم قطع نشده است.

به موازات بالا گرفتن تنش‌های لفظی میان دو کشور، محمدابراهیم طاهریان فرد، سفیر جمهوری اسلامی ایران در آنکارا از تلاش برای افزایش حجم مبادلات بانکی و  اقتصادی با ترکیه سخن گفته و به یک میلیون و ششصدهزار گردشگر ایرانی که سالانه به ترکیه می‌روند اشاره کرده است. 

این درحالی است که روابط در سطح سفارتخانه‌های دو کشور تحت تاثیر مواضع اخیر رجب‌ طیب اردوغان در سفر اخیرش به سه کشور عرب منطقه و حرف‌های مولود چاووش اوغلوست.

"جبهه متحد" عربستان و اسرائیل علیه ایران در کنفرانس امنیتی مونیخ

تفاوت تنش‌های امروز و دیروز میان ترکیه و ایران

رئیس جمهوری ترکیه در جریان سفر به عربستان به صراحت گفته بود: «ما نمی‌خواهیم شاهد تجزیه سوریه باشیم. اما شما می‌دانید کسانی هستند که هم در سوریه و هم در عراق به دنبال استفاده از شکاف‌های فرقه‌ای هستند.»

سخنانی که باعث شد زخمی کهنه سر باز کند که عمق آن با "عمق نفوذ منطقه‌ای ایران" در سوریه، لبنان، عراق و یمن نسبت مستقیم دارد.

بیشتر بخوانید:"جنگ لفظی" ایران و ترکیه بر سر استقرار صلح در سوریه

البته این اولین بار نیست که مناسبات ایران و ترکیه به سردی می‌گراید. تنور خصومت میان دو کشور سال‌هاست که در حال سرد و گرم شدن است.

چهار سال پیش زمانی که رجب‌طیب اردوغان هنوز نخست وزیر ترکیه بود در سخنانی تند ایران را به "عدم صداقت" متهم کرد و گفت بود که این کشور "در حال از دست دادن وجهه بین‌المللی‌اش است". این واکنشی بود که ترکیه در سال ۱۳۹۱ و در واکنش به مخالفت هیات مذاکره کننده دولت محمود احمدی‌نژاد برای برگزاری مذاکرات هسته‌ای نشان داد.

اما وضعیت امروز ایران بسیار دشوارتر است و این را رهبری ایران نیز به خوبی می‌داند. میان آن دوره و وضعیت کنونی یک تفاوت اساسی رخ داده است. اکنون دیگر نه باراک اوباما رئیس جمهور و نه جان کری وزیر خارجه ایالات متحده آمریکاست.

به همین دلیل نیز دشوار بتوان باور کرد که با آمدن دونالد ترامپ، ایران انتظار چرخشی آشکار از سوی ترکیه و نزدیکی هرچه بیشتر آن به عربستان سعودی و اسرائیل را نداشته است. اما به‌رغم آگاهی مقام‌های سیاسی ایران به این چرخش، آیا ایران نسخه‌ای برای کاستن از تنش دارد؟ آیا این کشور جز انتقاد از مواضع ترکیه، دست به اقدام دیگری هم می‌تواند بزند؟

بیشتر بخوانید: تشکیل "ناتوی عربی" علیه ایران؛ پاسخ ترامپ به چالش‌های خاورمیانه

کارشناسان ایرانی چه می‌گویند؟

ایران، ترکیه و عربستان سعودی، درگیر تنش‌های سیاسی و مشکلات اقتصادی‌اند. ایران توانسته با کمک روسیه از سقوط بشار اسد جلوگیری کند، نفوذی قوی در عراق دارد و از این تصور هم بدش نمی‌آید که نفوذش در یمن از آنچه واقعا هست، بیشتر تخمین زده شود. با این همه وضع اقتصادی جمهوری اسلامی نسبت به رقبایش وخیم‌تر و جبهه‌ای که در مقابل آن متحد شده است، قوی‌تر است.

آمریکا به صراحت می‌گوید مادام که ایران رویه خود را تغییر نداده، آن را زیر فشارهای اقتصادی و سیاسی بیشتری خواهد گذارد. ترکیه هم‌زمان با فاصله گرفتن از ایران دست به تلاش‌هایی برای بهبود مناسبات با عراق زده است. گو این‌که این نزدیکی شکننده است و به منافع نه چندان همگن این کشور با دولت مرکزی عراق و کردهای آن گره خورده است.

در سوریه نیز ترکیه به دنبال ایجاد یک منطقه "امن" در شمال سوریه است و امیدوار است که با حمایت آمریکا بتواند به هدف خود برسد.

"آفتاب یزد" روز سه‌شنبه (۲۱ فوریه/۳ اسفند) با دو کارشناس مسائل ترکیه درباره "چرایی مواضع ضدایرانی ترکیه" گفت‌وگو کرده و پرسیده که علت تغییر مسیر ترکیه چیست؟

سیامک کاکایی، یکی از این کارشناسان می‌گوید: «رابطه ایران و ترکیه رابطه پایداری است و در زمینه اقتصادی نیز دو کشور همواره رابطه بسیار خوبی با یکدیگر داشته‌اند. اما هجمه اخیر ترکیه نشان می‌دهد ترکیه در حال تعریف وجوه جدیدی از اهداف بین‌المللی خود است که این کشور را در مقابل ایران قرار می‌دهد. به نظر می‌رسد دیدارهای اخیر اردوغان از کشورهای خلیج‌فارس به معنای یک جبهه‌بندی نوین علیه ایران است.»

او سیاست فعلی ترکیه را ناشی از نگرانی این کشور نسبت به قدرت گرفتن ایران در خاورمیانه می‌داند و معتقد است که ترکیه بر میزان تحرکات خود در عراق و سوریه افزوده است و مقابله این کشور با ایران به دلیل ورود ترکیه به یک موضع چالشی در منطقه است.

امیر احمدی کارشناس دیگری است که یکی از دلایل چرخش سیاست ترکیه و نزدیکی این کشور به عربستان را ناشی از مواضع ضد ایرانی ترامپ می‌داند. او معتقد است که این کشورها قصد دارند از فرصت به دست آمده استفاده کنند. این کارشناس نیز به تلاش ترکیه برای ایجاد یک منطقه حائل در شمال سوریه اشاره می‌کند.

ولی او به یک نکته دیگر نیز توجه می‌دهد و می‌گوید: « با نزدیکی ایام انتخابات در ایران، تضعیف دولت روحانی چه در بحث برجام و چه در بحث سایر مسائل، خیلی جدی‌تر مطرح می‌شود و همین حمله‌های داخلی به دولت باعث شده، دولت‌های خارجی با شدت بیشتری علیه ایران صحبت کنند. به هر حال مسائل بسیاری در حوزه بین‌الملل وجود دارد که ما نتوانستیم از عهده آن بربیاییم و وقتی که رسانه‌ها، در احزاب و بین شخصیت‌ها‌ی داخل کشور، عزم تضعیف دولت را دارند این موضوع باعث می‌شود تا دولت‌های خارجی تصور کنند در کشور مشکلاتی وجود دارد و از همین رو کشورهایی مثل ترکیه شمشیرشان را علیه ایران از رو می‌کشند و یا راحت‌تر علیه ایران اعلام جبهه می‌کنند.»

تکلیف ایران با "شمشیرهای از رو بسته شده" چیست‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌؟

جناح تندرو حکومت ایران پاسخ خود را دارد؛ بر واکنش متقابل، آزمایش‌های موشکی بیشتر و کوتاه نیامدن پافشاری می‌کند. این که این جناح تا کجا روی چنین سیاستی بایستاد جای سوال است.  

اما نظرهای دیگری هم در این میان شنیده می‌شوند. افشار سلیمانی، سفیر پیشین ایران در جمهوری آذربایجان در گفتوگو با "رویداد۲۴" از عدم مذاکره مستقیم با آمریکا انتقاد می‌کند و می‌گوید: « تا به امروز چندینبار به همین دلیل آسیب دیدهایم، زیرا از روی اجبار و بحث رویکردها با وجود آنکه دیگر کشورها مستقیم با آمریکا وارد مذاکره میشوند، تمام تخم‌مرغ‌ها را در سبد روسیه چیدهایم و در کنار آن با کشورهایی که مشکل آفرین و غیرقابل اعتماد هستند، مماشات به خرج دادهایم.»

سفیر سابق ایران معتقد است که "دوست و دشمن ثابت نیست"، بلکه این "منافع ملی هر کشوری است که ثابت است". به همین دلیل نیز کشورهایی مانند ترکیه براساس منافع خود قدم بر میدارند و برای دستیابی به اهدافشان در میان کشورهای دنیا یارگیری میکنند.

او بر این نظر است که ایران چارهای جز باز گذاشتن درها به روی تمام کشورها ندارد و نمیتواند تا ابد با فلان کشور در قطع رابطه و با فلان کشور دوست و برادر باشد.

اسدالله اطهری نیز در روزنامه اعتماد نوشته است: «كشورهايی همچون تركيه و عربستان و همچنين رژيم صهونيستی درصدد پيدا كردن بهانه‌ای از ايران و از كاه، كوه ساختن هستند و به همين خاطر ما نيز نبايد بهانه‌ای به دست آن‌ها بدهيم تا توجهات به سمت ايران جلب بشود. از سويی، ضروری است دستگاه ديپلماسی بيش از پيش گفت‌وگوهای خود را با كشوری همچون تركيه افزايش دهد. بی‌ترديد اين گفت‌وگوها می‌تواند ثمربخش باشد و مانع از تندروی ترک‌ها عليه ايران بشود.»

بیشتر بخوانید:آیا ایران در مذاکرات روسیه با ترکیه بر سر سوریه فراموش شد؟

 

مریم انصاری روزنامه‌نگار