رفسنجانی، به سوی کدام سرنوشت؟

تبریک جبهه مشارکت

جبهه مشارکت در پیامی انتخاب هاشمی رفسنجانی به ریاست مجلس خبرگان را تبریک گفت. این اولین حزبی بود که دست به این کار زد. جبهه مشارکت در این پیام اظهار امیدواری کرده است که ریاست رفسنجانی در این مجلس به اصلاح امور و نظارت بیشتر بر ارکان قانونی تحت نظرش بیانجامد.

آذر منصوری معاون سیاسی دبیرکل جبهه مشارکت معتقد است که این انتخاب می‌تواند اثرات جدی در تحولات خارجی و داخلی ایران بگذارد. به گفته او اولین انتظار جبهه مشارکت از آقای رفسنجانی اصلاح آیین‌نامه‌ی خود مجلس خبرگان، شفاف‌شدن شرح وظایف و اختیارات خبرگان و شیوه‌ی بررسی صلاحیت‌های نامزدهای انتخاب، برای تایید یا رد صلاحیت‌ها است:

"انتظار دیگر ما علنی‌بودن جلسات خبرگان هست و شفافیت مباحثی که در مجلس خبرگان مطرح می‌شود. تاکنون اتفاقی که افتاده و همانطور که ما شاهد بودیم، مؤید این نکته‌ی مهم نبوده است. کمیسیونهایی که در مجلس خبرگان وجود دارند: این کمیسیونها به بازتعریف جدی نیاز دارند و در واقع نحوه نظارت و انتشار اسنادی که مرتبط هست با شرح وظایف این کمیسیونها و شرح وظایف مجلس خبرگان، اینها به‌گونه‌ای باید تعریف شود که این بررسی‌ها و این نوع نظارت و شیوه‌ی نظارت در اختیار عموم هم قرار بگیرد. اینکه ما بتوانیم شاهد شکل‌گیری زمینه‌های گسترده‌تری برای مشارکت بیشتر نمایندگان خبرگان در حوزه‌ی تصمیم‌گیری باشیم که بهرشکل در شرح وظایف و اختیارات خبرگان هست."

انتظار ایستادگی در برابر اقتدارگرایان

یک انتظار دیگر جبهه مشارکت از هاشمی رفسنجانی هم این است که در برابر اقتدارگرایان بایستد و از دموکراسی دفاع کند. اما رابطه رفسنجانی با خود اصلاح طلبان چگونه است، در مقاطعی این رابطه از هم گسست، آن‌هم به دلیل انتقادات سخت اصلاح طلبان از او. آیا در دور جدید هاشمی رفسنجانی مانند مهدی کروبی مرزهای خود را با بخشی از اصلاح طلبان پررنگ تر می‌کند، یا راه جلب حمایت آنها و حمایت از آنها را در پیش می‌گیرد؟

آذر منصوری در این مورد می‌گوید: "خب توقعی که در شرایط فعلی کمپین اصلاح‌طلبان از آقای هاشمی دارند، با توجه به موقعیتی که ایشان دارند، این نیست که به‌طور صددرصد برای کمپین اصلاح‌طلبان ایشان تعریف بشوند. و خب اصلاح‌طلبان با توجه به مشی اصلاح‌طلبانه‌شان وظیفه‌ی خودشان می‌دانند که در هر شرایطی نسبت به مسایلی که ممکن هست در رابطه با و به لحاظ چه موقعیت داخلی و چه به لحاظ مسایلی خارجی به خطر بیندازد، موضع مشخص خودشان را داشته باشند."

به نظر خانم منصوری در مواضع ‌آقای رفسنجانی تغییراتی به وجود ‌آمده است:

" این تغییر مواضع و این دفاع آقای هاشمی از انتخابات آزاد و دموکراسی و حضور چشمگیرتر احزاب در فرایند دموکراسی در کشور، این پیش‌زمینه را ایجاد می‌کند که ایشان به‌طور جدیتری با توجه به اهدافی که اصلاح‌طلبان دارند در این مسیر حرکت بکنند."

انتظارهای بیجا

ولی محسن سازگارا تحلیل گرسیاسی، روزنامه نگار و از بنیانگذاران سپاه پاسداران بر این نظراست که انتظار مانورهای بزرگ از او، درافتادنش با رهبری و جلو پیشگام آزادی شدن، انتظاری دور از واقع است:

"فکر نمی‌کنم آقای رفسنجانی در مجلس خبرگان بخواهد حرکت عجیب و غریبی بکند. منظورم این است که از اختیارات مجلس خبرگان استفاده بکند و بخواهد که رهبر را تغییر بدهند. زیرا پیشینه‌ی آقای رفسنجانی هم چنین چیزی را نشان نمی‌دهد و تا بحال ما ندیدیم که در بازی قدرت ایشان یک چنین حرکت رادیکالی را بخواهد بکند و دست به حرکت تندی بخواهد بزند که طبیعتا باید نسبت به بازخواست از رهبر و نهایتا هم کنارگذاشتن او باشد."

مرد شماره دو

نسبت به عملکرد هاشمی رفسنجانی چه در دوره ی ریاست مجلس و چه در دوره‌ی ریاست جمهوری و چه در سالیان اخیر اظهار نظرهای متفاوتی می‌شود. برخی او را وزنه تعادل درتقابل های سیاسی جامعه میدانند. اما این تعادل را در کجا باید جستجو کرد؟ عده ای او را رهبر تنش زدایی درروابط خارجی، اجرای سیاست خصوصی سازی، و تلاش برای اصلاح ساختار اقتصاد نفتی ایران میدانند، اما منتقدانش به یادها می‌آوردند که دوران ریاست جمهوری وی دوران سرکوب سیاسی و فساد اقتصادی است. به نظر محسن سازگارا بایستی به هاشمی رفسنجانی از هر دو دید نگریست:

"انتقادات جدی‌ای را می‌شود وارد کرد و این انتقادات فقط از جانب آقای احمدی‌نژاد و دوستانشان نیست، بلکه از جانب به‌خصوص مخالفین نظام هم هست که آقای رفسنجانی را مسئول تمام ترورهای جمهوری اسلامی و تمام سرکوبهایی می‌دانند که انجام شده است. ولی به نظر من آقای رفسنجانی بیش از هر چیز باید کارنامه‌ی سیاسی‌اش را کارنامه‌ سیاسی‌ای دانست که گاهی فاقد نوآوری‌ها و ابتکارات یک رجل سیاسی طراز اول بوده و بیشتر می‌شود گفت چه در دوره‌ی آقای خمینی و چه در دوره‌ی آقای خامنه‌ای آقای رفسنجانی را باید یک مرد شماره‌ دو خوب دانست که بیشتر دنبال کرده است مسایل را، دنبال یک نفری که در راس مملکت بود."

بسوی کدام سرنوشت؟

از بیژن حکمت، تحلیل گرسیاسی مقیم پاریس این سوال می‌پرسیم، رفسنجانی بسوی کدام سرنوشت می‌رود؟ وی می‌گوید:

"آقای رفسنجانی مسلما اگر مشکلی برای ولایت فقیه، یعنی آقای خامنه‌ای پیش بیاید، کاندید بلاواسطه‌ی ولایت فقیه در آینده‌ی ایران خواهد بود. ولی اینکه چه سیاستی در پیش بگیرد و در این دوره‌ی بازی با اتحادهای جدیدی که در پیش دارد چه نقشی ایفا بکند، این قابل سوال هست."

به نظر بیژن حکمت رفسنجانی در سیاست خارجی مسلما تاثیرگذار خواهد بود و در اینکه سلامت انتخابات هم تضمین بشود، کوشش خواهد کرد البته فقط در حد خودی‌ها! بیژن حکمت ادامه می‌دهد:

" نکته‌ی سوم به نظر من یکمقداری این فضای افراطی که در ایران بوجود آمده است، کوشش خواهد کرد که تعدیل بکند. حالا تا چه اندازه مجلس خبرگان را در جهت نظارت و فعالیت‌های رهبری فعال بکند، به نظر من یکی از اهرمهایی‌ست که در دستش هست که می‌تواند احتمالا، برای اینکه بهرحال همه کسانی که به او رای داده‌اند حتما در همه‌ی این گامها با او همقدم نخواهند بود. ولی یکی از اهرمهایی‌ست که در دستش هست برای اینکه فشار بیشتری بیاورد و در معاملات و گفتگوهایش در بالا بهرحال از آن استفاده بکند."

فاقد نقشی تعیین‌کننده

با ابوالحسن بنی‌صدر اولین رییس جمهور ایران تماس می‌گیریم که رفسنجانی نیز در عزل او نقش داشته است. از او می‌خواهیم که بدون نگاه به گذشته نظرش را درمورد نقش رفسنجانی در آتیه نزدیک ایران بدهد. پاسخ می‌دهد:

" با توجه به نیروهایی که در رژیم هستند، گمان من این نیست که موقعیت ایشان تقویت شده باشد، به ترتیبی که بتواند یک نقش تعیین‌کننده‌ای ایفا بکند. به‌خصوص که بنابر اطلاعات حاصل بن‌بستی که آقای خامنه‌ای خودش را در آن می‌بیند، یکی از دو راهکار را بیشتر باقی نگذاشته است: یا رفتن به طرف نظامی‌کردن بازهم بیشتر رژیم، یا بازکردن فضا. از لحاظ اینکه نظامی‌تر بکنند وضعیت کشور را، آقای خامنه‌ای را در وضعی قرار می‌دهد که شاه سابق با حکومت ازهاری پیدا کرده بود. در این وضعیت ایشان چه می‌توانند بکنند؟ مثلا می‌تواند در آن مجلس رهبر عوض کند یا تهدید کند مقام رهبر را، که نمی‌تواند. ترتیب آن مجلس این امکان را به او نمی‌دهد، بر فرض اینکه خود او بخواهد."

بنی صدر نتیجه می‌گیرد که رفسنجانی در خبرگان نقشی ندارد. و این مقام حتی دست‌وپای او را جمع‌تر هم می‌کند. و اگر بخواهد از طریق مردم عمل بکند؟ آنگاه:

"اولین سؤالی که از او می‌کنند این است که خب، برای این تحول، این مقام ریاست مجلس خبرگان را از چه روی پذیرفت. مردمی که وقتی این رژیم را دیدند که در چنین موقعیتی‌ست که مجبور شده است فضا را باز بکند، خب می‌دانید که، توقعاتشان بیشتر می‌شود. بنابراین دینامیک خود تحرک اجتماعی سبب می‌شود که از ایشان عبور شود."

از جنتی که بهتر است!

به سراغ اعظم طالقانی دبیر جامعه زنان مسلمان می‌رویم. یکی از چهره هایی که زمانی منتقد هاشمی رفسنجانی و مجلس خبرگان بود. او به سادگی می‌گوید:

"وقتی نسبت به آقای جنتی می‌سنجیم که کارش فقط در ارتباط با رد صلاحیت هر کس‌ست که مثل خود ایشان فکر نمی‌کند، خب دیگر آقای هاشمی جای شکر دارد."