روزشمار برلیناله (۱): فیلم‌هایی که نباید از دست داد!
۱۳۹۰ بهمن ۲۱, جمعه
در بخش اصلی یا مسابقه جشنواره ۲۳ فیلم به نمایش درمی‌آید که برخی از آنها "غیررقابتی" هستند و تنها ۱۸ فیلم بر سر خرس‌های طلایی و نقره‌ای رقابت می‌کنند. بیشتر فیلم‌های این بخش ناشناخته هستند.
جشنواره امیدوار است بتواند در میان فیلمسازان کمابیش ناشناس، استعدادهایی بزرگ کشف کند. کشف بزرگ پارسال فیلم "جدایی نادر از سیمین" به کارگردانی اصغر فرهادی بود، که جوایز بزرگ جشنواره را از آن خود کرد و اکنون برای دریافت دو اسکار نامزد شده است.
فیلم افتتاحیه این دوره برلیناله، اثری پرشکوه و تاریخی است به نام "بدرود ملکه‌ی من" از بنوا ژاکو، که به رویدادهای انقلاب کبیر فرانسه در سال ۱۷۸۹ می‌پردازد. اهمیت فیلم در آن است که بر پایه اثری پژوهشی است و از دید و زبان خدمه کاخ ورسای روایت می‌شود. در این فیلم دیان کروگر، بازیگر آلمانی هالیوود نقش ملکه ماری آنتوانت را ایفا کرده است.
فیلم دیگری که در بخش "غیررقابتی" به روی پرده می‌رود، فیلم آمریکایی "بسیار بلند و سخت نزدیک" است به کارگردانی استیون دالدری. فیلم بر پایه رمانی معروف ساخته شده است و در آن دو هنرپیشه سرشناس بازی دارند: تام هنکس و ماکس فون سیدو.
در بخش مسابقه در کنار فیلمسازان نسبتا تازه‌کار، دو فیلمساز کهنه‌کار هم هستند: برادران تاویانی که نزدیک ۴۰ سال است با هم فیلم می‌سازند و کارهایی برجسته در کارنامه خود دارند. آنها فیلم سینمایی "سزار باید بمیرد" را به برلیناله آورده‌اند که نوعی "تئاتر فیلمی" است. گروهی از زندانیان یک بازداشتگاه تراژدی "جولیوس سزار" اثر شکسپیر را به اجرا می‌گذارند.
از ویژگی‌های این دوره برلیناله، حضور چشمگیر سینمای آلمان است. از کشور برلیناله، سه فیلم در بخش مسابقه شرکت دارند که به ویژه یکی از آنها با تم سیاسی، توجه‌انگیز است: فیلم سینمایی "باربارا" به کارگردانی کریستیان پتسولد. در این فیلم نینا هوس در نقش یک خانم پزشک آلمان شرقی ایفای نقش می‌کند که قصد دارد از "قلمرو سوسیالیسم" به "غرب" فرار کند.
بسیاری از فیلم‌های جشنواره، حول مضامین سیاسی می‌گردند، که دستکم در یک مورد توجه‌انگیز است: فیلم "اسیر" ساخته بریانت مندوزا، سینماگر فیلیپینی که فیلم را با کادر فرانسوی و بازی ایزابل هوپر، بازیگر نامی فرانسوی ساخته است. این فیلم سرگذشت چند اروپایی است که در جزیره‌ای سیاحتی توسط گروهی از مسلمانان افراطی به گروگان گرفته می‌شوند و سرنوشتی تلخ پیدا می‌کنند.
"پانوراما"
در دو بخش "پانوراما" و "فوروم"، معمولا فیلم‌های جالبی به نمایش درمی‌آیند که به دلایل گوناگون به بخش رقابتی جشنواره راه نیافته‌اند.
فیلم "دریا در سپیده دم" آخرین ساخته فولکر شلوندورف، سینماگر باسابقه آلمانی، محصولی مشترک با فرانسه است. شلوندورف سینما را در فرانسه شناخته و به این کشور علاقه‌مند است. فیلم او به دوران اشغال فرانسه در زمان جنگ جهانی دوم می‌پردازد. فیلم در سال ۱۹۴۱ در بازداشتگاهی در جنوب فرانسه شروع می‌شود. بیشتر اسیران بازداشتگاه مبارزان کمونیست هستند که به خاطر مبارزه با اشغالگران نازی بازداشت شده‌اند.
شخصیت اصلی فیلم گی موکه است، یکی از چهره‌های برجسته و نامی "نهضت مقاومت". ماجرای فیلم از اینجا شروع می‌شود که گی موکه، جوانی هفده ساله، باید در کنار عده زیادی از مبارزان "نهضت مقاومت" به تلافی قتل فرمانده آلمانی شهر نانت، کشته شود.
فیلم فرانسوی "این زنها" ساخته مالگوسکا ژومانووا را نیز می‌توان در لیست فیلم‌های دیدنی قرار داد، دستکم به خاطر بازی ژولیت بینوش، که حالا به‌ویژه پس از بردن جایزه جشنواره کن به خاطر فیلم کیارستمی، ستاره بزرگ سینمای فرانسه است.
در بخش "پانوراما" فیلمی نیز از تونی گتلیف، سینماگر فرانسوی به نمایش درمی‌آید. فیلم آخر این سینماگر مترقی مستندی است درباره جنبش "اشغال" در آمریکای امروز.
در بخش "پانوراما" همچنین چند فیلم در برنامه هست که به جنبش‌های انقلابی "بهار عربی" می‌پردازند.
نمایش‌های ویژه
در بخش "نمایش‌های ویژه برلیناله" چند فیلم باارزش به نمایش درمی‌آید که نباید از آنها غفلت کرد.
این دوره جشنواره از مریل استریپ، بازیگر نامی هالیوود، ستایش می‌کند. مریل استریپ، جایزه خرس طلایی افتخاری را برای کارنامه هنری خود در ۱۴ ژانویه دریافت کرد. از او هفت فیلم در جشنواره امسال به نمایش درمی‌آید، که از بهترین کارهای او هستند.
در این بخش فیلم "صف مرگ" به نمایش درمی‌آید، آخرین ساخته ورنر هرتسوگ، کارگردان باسابقه "سینمای مدرن آلمان". آخرین اثر هرتسوگ فیلمی مستند درباره محکومان به مرگ در ایالات متحده است.
باز در همین بخش فیلم "از سرزمین خون و عسل" اولین فیلم ساخته آنجلینا جولی است. ستاره نامی هالیوود برای نخستین بار به کارگردانی فیلم دست زده است. فیلم داستانی عاشقانه از درگیری‌های خونین یوگسلاوی (سابق) را روایت می‌کند. آنجلینا جولی این فیلم را در صربستان و با عوامل صرب فیلمبرداری کرده است.
برلیناله طی برنامه "مرور بر آثار" شمار زیادی از فیلم‌های کلاسیک سینمای آلمان را نمایش می‌دهد:
امسال صدمین سال پایه‌گذاری "بابلزبرگ"، استودیوی بزرگ و افسانه‌ای برلین است که در آن سینمای برجسته "جمهوری وایمار" شکل گرفت. در این برنامه برخی از فیلم‌های برجسته پیشاهنگان سینمای آلمان مانند یوزف فون اشترنبرگ، مورناو و فریتس لانگ به نمایش درمی‌آیند.
"کارخانه رؤیاسازی سرخ"
صنعت سینمای آلمان در شکوفایی سینمای انقلابی "اتحاد شوروی" (سابق) نقش برجسته‌ای داشت که کمتر شناخته شده است.
چند سال پس از پیروزی انقلاب سوسیالیستی اکتبر به رهبری لنین، سینماگران چپ‌گرای آلمان که از "کشور شوراها" پشتیبانی می‌کردند، به تأسیس شرکتی مشترک به نام "مشربپوم" همت گماشتند. این شرکت شوروی - آلمانی از سال ۱۹۲۲ تا نیمه دهه ۱۹۳۰ فعالیت داشت و در تهیه ده‌ها فیلم ارزشمند مشارکت کرد.
در آلمان یکی از روشنفکران کمونیست به نام ویلی مونزنبرگ شرکتی تأسیس کرد که از سویی فیلم‌های "اتحاد شوروی" (سابق) را در آلمان پخش می‌کرد و از سوی دیگر با ارسال فیلم خام و تجهیزات فیلمبرداری به شوروی، به سینماگران روس کمک کرد فیلم بسازند. در بیشتر این فیلم‌ها درونمایه‌های اجتماعی و انقلابی با تکنیک پویای "مکتب سینمای شوروی" آمیخته شده است.
با افول "جمهوری وایمار" و قدرت‌گیری نازی‌ها در آلمان، دفاتر "شرکت سینمایی مشربپوم" در برلین مورد حمله عناصر فاشیست قرار گرفت. از آن سو با تحکیم دیکتاتوری استالین، سینمای پیشرو "اتحاد شوروی" سرکوب شد. در این میان بسیاری از سینماگران آلمانی که به "شوروی انقلابی" پناه برده بودند، در تصفیه‌های خونین "ناپدید" شدند.
برلیناله با نمایش حدود ۴۰ فیلم سینمایی برجسته، یاد این همکاری هنری را زنده می‌دارد. در این برنامه چند فیلم از وزولود پودوفکین و سرگئی آیزن‌شتاین، دو سینماگر برجسته شوروی به نمایش درمی‌آید. به ویژه باید از نسخه تازه و تمیزی از فیلم "اکتبر" (محصول ۱۹۲۸ به کارگردانی آیزن‌شتاین) یاد کرد. در کنار آن می‌توان به تماشای فیلم‌هایی نشست که از آزمون‌های جسورانه‌ی سینماگران آوانگارد روس نشان دارند، مانند ژیگا ورتوف و لو کولشوف.
جای ایران
امسال سینمای ایران تنها با یک فیلم در بخش "فوروم" حضور دارد: در "پذیرایی ساده" ساخته مانی حقیقی، خود کارگردان به اتفاق ترانه علیدوستی بازی دارند. این فیلم در طول جشنواره ۵ بار به روی پرده می‌رود. "پذیرایی ساده" مضمونی اجتماعی دارد و فیلمی است درباره نیکوکاری و کمک به محرومان و مستمندان که می‌تواند جوانبی پیچیده داشته باشد.
از ایران دو فیلم کوتاه نیز به نمایش درمی‌آید: فیلمی به نام "کنفرانس پرندگان" ساخته آذین فیض‌آبادی و فیلم دیگری به نام "فالگوش"، که مستندی است به کارگردانی محمدرضا فرزاد. این فیلمساز سال گذشته نیز فیلمی در برلیناله داشت.
علی امینی
تحریریه: داود خدابخش