روز جهانى حمايت از حيوانات
۱۳۸۴ مهر ۱۳, چهارشنبه
ما دوست نداريم فكر كنيم كه بخشى از حيات كره زمين هستيم بلكه بيشتر معتقديم كره زمين متعلق به ماست! در نتيجه هر چه بر روى اين كره خاكى است زمانى اهميت پيدا ميكند كه به ما مربوط شود يعنى با سود و زيان دنياى آدمها در ارتباط باشد.
اينكه ما از كى دچار اين توهم شديم خيلى روشن نيست. اما روشن است كه تنها طى پنجاه سال اخير دخالت دست بشرى چنان تعادل طبيعى كره زمين را به هم زده است كه حتى لايه ازن، حافظ كره زمين با چندين ميليارد سال قدمت سوراخ شده است!!
زندگى بر روى اين كره خاكى يك اكوسيستم بزرگ است. يعنى يك رابطه زنجيروار بين همه موجودات زنده، از كوچكترين گياهان اعماق درياها تا بزرگترين جانوران خشكى. هر جاندار يك حلقه از اين زنجيره است. به سادگى نميتوان گفت كه كدام حلقه اهميت بيشترى دارد. حذف هر كدام از اين حلقه‌ها به كل سيستم آسيب ميزند و اين آسيب به معناى به هم خوردن تعادل زندگى بر روى كره زمين است.
تا چند دهه قبل تغييرات اكوسيستمى كره زمين حالت خودتنظيمى داشت. يعنى كم يا زياد شدن جمعيت يك گونه گياهى يا جانورى بسته به شرايط طبيعى يا زيست محيطى بود. اما طى نيم قرن اخير با دخالت دست بشرى اين سيستم به شدت دچار آسيب شده است. از بين رفتن گونه‌هاى مختلف جانورى به علت آلودگيهاى صنعتى، تخريب جنگلها و محيطهاى زيست طبيعى به منظور استفاده‌هاى صنعتى و يا رشد زندگى شهرنشينى يا شكار بىرويه و كنترل نشده گونه‌هاى خاص جانورى نسل بسيارى از جانوران را يا به كلى منقرض كرده است يا آنها را در خطر نابودى قرار داده است. به عنوان مثال در بيست سال گذشته جمعيت شير آفريقايى تا نود درصد كاهش پيدا كرده است.
اين مسئله گونه‌هاى مختلف جانورى ايران را نيز شامل ميشود. گاه با از بين رفتن يا آلودگى يك محيط زيست طبيعى مثل تالاب گاوخونى استان اصفهان كه گرفتار زباله‌هاى صنعتى شده است و يا شكارغير قانونى و قاچاق پرندگان شكارى مثل قوش يا شاهين كه بازار خوبى در كشورهاى حاشيه خليج فارس دارد، نسل بسيارى از گونه‌هاى خاص منطقه ايران را با خطرات جدى روبرو كرده است.
سالهاست كه زيست شناسان و طرفداران محيط زيست دست به تلاشهاى گسترده‌اى در اين زمينه زده‌اند. با تلاش جهانى گروه‌هاى مرتبط تا كنون يك هشتم مناطق طبيعى كره زمين جزو مناطق حفاظت شده محسوب ميشود. حفظ يك منطقه به عنوان منطقه حفاظت شده نياز به حمايت و برنامه‌ريزى پيگير دارد و به نتيجه رسيدن يك پروژه در اين زمينه گاه سالهاى زيادى به طول خواهد انجاميد.
چندى پيش يك گروه فعال بين‌المللى حفاظت از حيات وحش در يكى از مناطق حفاظت شده ايران عكس‌هاى بىنظيرى از يك يوزپلنگ ماده با چهار توله‌اش منتشر كرد. اين عكسها كه با دوربين مخفى گرفته شده‌اند از دست آوردهاى بزرگ سازمانهاى حفظ حيات وحش به شمار مىآيند زيرا تعداد بسيار اندكى از اين نوع يوزپلنگ در طبيعت باقى مانده است. مشاهده يك خانواده سالم، يوزپلنگ ماده و چهار توله‌اش در يك منطقه حفاظت شده موفقيت و دلگرمى بزرگى است كه نشان ميدهد اكوسيستم آسيب ديده منطقه در حال ترميم است. شكار يوزپلنگ آسيايى، غزال و گوسفندوحشى است. بدين ترتيب جمعيت شكار نيز افزايش پيدا كرده است و اين به مفهوم آن است كه در بافت گياهى منطقه نيز تغييرات مثبتى ايجاد شده است. و اين نتيجه زحمات صدها انسان است.
آنچه دست بشرى ندانسته و گاه نيز دانسته به سادگى از بين ميبرد گاه هرگز باز نميگردد و يا نياز به سالها تلاش و انتظار دارد. شايد ميبايست در شتاب زندگى مدرن و ماشينى امروز جاى بيشترى براى تعريف طبيعت پيدا كنيم. ما با دست خود زندگى بر روى كره زمين را ناممكن ميسازيم اما با پروژه‌هاى چندين ميلياردى ميخواهيم ساير كرات را قابل سكونت سازيم.
هر گونه‌اى كه منقرض ميشود بخشى از زندگى روى كره زمين از دست ميرود. راه دور نرويم، جنگلهاى مازندران بدون گوزن زرد ديگر جنگلهاى مازندران نيستند و يا استان خوزستان بدون تالاب شادگان چيزى كم خواهد داشت.
شبنم نوريان