روز جهانى کاهش پیامدهای حوادث طبیعی و بازسازی بم
۱۳۸۴ مهر ۲۰, چهارشنبه
دبیر ستاد حوادث غیرمترقبه استان خراسان، سید مهدی سیادتی، در یک نشست خبری (در پیوند با برگزاری «نمایشگاه ستاد حوادث غیرمترقبه»، ۹ تا ۱۳مهرماه در مشهد) گفته است: « دولت فقط توان پرداخت ۱۰درصد ميزان خسارات وارد به مردم را در حوادث غيرمترقبه دارد. لذا در بحث كاهش بلاياى طبيعى اين خود مردم هستند كه مي‌توانند دولت را يارى كنند.»
عجز دولت در یاری رساندن به مردم پس از وقوع حوادث طبیعی بعد از زلزله‌ی بم بیش از پیش آشکار شد و نارضایتی و انتقادهای بسیاری را برانگیخت. مهدی وجودی، دبیر جمعیت كاهش خطرات زلزله ایران، در مقاله‌ای با عنوان «مردم، دولت، زلزله» ضمن اشاره به ضرورت شرکت گسترده‌ی مردم در این قبیل تدبیرها می‌نویسد: «زمین لرزه بم نشان داد كه چقدر رده مدیریتی كشور، به هنگام بروز بحرانها میتواند آسیب پذیر باشد.»
محمد رضا عارف، معاون اول رئیس جمهور در مراسم افتتاح مرکز لرزه نگاری دانشگاه تهران (به گزارش خبرنگار دانشگاهی «مهر»، ۲۲\۴\۱۳۸۴) اعلام کرده: « کشور ما در منطقه ای قرار گرفته که به طور متوسط در هر ۱۸ ماه یک زلزله ۶ ریشتری و در هر ۵ سال یک زلزله ۷ ریشتری در آن به وقوع می پیوندد. هر سال بخش قابل ملاحظه ای از هزینه های کشور صرف حوادث غیرمترقبه می شود به طوریکه سالانه حدود ده درصد تولید ناخالص ملی صرف حوادث غیرمترقبه در کشور می شود.»
دولت گرچه ارقام هنگفتی صرف حوادث غیرمترقبه در کشور می‌کند مردم آسیب دیده اغلب از نارساییها و سوء‌مدیریتها ناراضی‌اند. تجربه‌ی بم شاید اوج ناهماهنگی در برنامه‌های امداد، وعده‌های انجام نشده باشد. تا کنون در گزارشها و تحلیلهای مختلفی به نارساییهای بازسازی بم اشاره شده است. یکی از مشکلات اساسی وجود ارگانهای متعدد کمک‌رسانی است که هر کدام از جایی دستور می‌گیرند و در مورادی به تنها با هم همکاری نمی‌کنند که به دوباره‌کاری و حتا ایجاد مانع در کار یکدیگر نیز پرداخته‌اند.
وعده‌ی کمک به مردم زلزله‌زده‌ی بم از نخستین ساعتهای پس از وقوع زمین لرزه‌ی دیماه ۱۳۸۲ آغاز شد. طهماسب مظاهری وزیر دارایی دولت خاتمی چند روز پس از زلزله‌ی بم خبر از اختصاص بودجه‌ی ۳۴۵ میلیارد تومانی دولت و نزدیک به یک میلیارد درلار کمک بلاعوض و وامی داد که کشورهای خارجی، بانک جهانی، اوپک، بانک توسعه اسلامی و نهادهای بین‌المللی پرداخته یا وعده‌ی پرداختش را داده‌اند. (روزنامه دنياى اقتصاد – سال دوم - شماره ۲۹۷ – سه شنبه ۱۶ ديماه ۱۳۸۲»)
در مورد میزان واقعی کمکهای خارجی آمار و ارقام متفاوتی منتشر شده است. اما آنچه خود دولت ایران در ارتباط با بازسازی بم وعده داده است نیز رقم قابل توجهی بوده که اوضاع امروز بم حکایت از صرف آن برای بازسازی این شهر نمی‌کند. فرماندار جدید بم رفيعى زاده، روز اول مهرماه به خبرنگار ايرنا گفته است: «از زمان وقوع زلزله در دى ماه سال ۸۲ تا كنون بالغ بر يكصد ميليارد تومان براى خدمات رسانى، اسكان موقت و امداد و پشتيبانى در محدوده شهرستان بم هزينه شده است.»
سازمانها و نهادهای گوناگون خرج بازسازی بم را بسیار متفاوت ارزیابی کرده‌اند. در حالی که بعضی نهادها این رقم را ۴۰۰ میلیون دلار عنوان کرده‌اند ساز مان ملل برآورد کرده که بازسازی این شهر چیزی میان ۷۰۰ میلیون تا یک میلیارد دلار هزینه خواهد داشت.
با توجه به بودجه‌هایی که تاکنون برای بازسازی بم اختصتص یافته یا اعلام شده، ظاهرا کسری بودجه عامل کندی روند بازسازی بم نیست. از سوی دیگر از نخستین روزهای پس از وقوع زلزله، با سفر محمد خاتمی، رئیس جمهور پیشین، همواره رسیدگی به این شهر و بازسازی آن لااقل در حرف در صدر برنامه‌های دولت قرار داشته است. اما امروز پس از گذشت ۲۱ ماه هنوز وضع مردم رضایت بخش نیست و گله‌مندی مردم را نمی‌توان نادیده گرفت. گرچه از نخستین روزها افرادی بوده‌اند که سعی در خاموش کردن و لاپوشی اعتراضهای مردم داشته‌اند.
پس از سومین سفر خاتمی به بم رسانه‌ها ازطوماری ۳۰ متری خبر دادند که مردم در آن «از تلاش هاى بى وقفه همه خدمتگزاران در دولت بويژه از شخص رئيس جمهور تشكر كردند.» در آن سفر که شش ماه بعد از زلزله انجام می‌شد خاتمی «عملکرد بهزیستی بم» را مثبت خواند و مسئولان روند کمک رسانیهای بهداشتی را مطلوب عنوان می‌کردند. اما امروز طومار ۲۵ متری اعتراض پرسنل بیمارستان پاستور بم که روز بازدید معاونت سلامت وزارت بهداشت و درمان، ۹ مهرماه ۱۳۸۴، بر سر در سالن آمفی تاتر بیمارستان نصب شده بود نیم ساعت پیش از ورود معاون وزیر دزدیده شد!
محمود احمدی‌نژاد روز اول مهرماه به بم سفر کرد. او در این سفر با تاکید بر لزوم شتاب بخشیدن به بازسازی بم، گفت:«دولت منابع و اعتبارات لازم بم را با نگاه اولويت اول، تخصيص خواهد داد.» (خبرگزاری جمهوری اسلامی اول مهرماه ۸۴). همین که اغلب مسئولانی که پس از زلزله به بم سفر کرده‌اند از ضرورت شتاب بخشیدن به روند بازسازی این شهر همچنان ویران سخن می‌گویند نشانه‌ی نامطلوب بودن پیشرفت کارها است.
برای آگاهی از نابسامانی وضع بازسازی بم توجه به این گفته‌ی استاندار کرمان بسیار روشنگر است. به گزارش خبرنگار اعزامی ایرنا، استاندار کرمان در همان مراسم بازدید رئیس جمهور از بم گفت: «به نسبت تبليغاتى كه در رسانه‌ها درباره بازسازى بم صورت گرفته است، بايد گفت كه هيچ كارى در بم صورت نگرفته است.»
۲۰ مهرماه، روز جهانی پیشگیری از پیامدهای حوادث طبیعی، فرصتی است تا با بازاندیشی در سیاستهای کلان به سازماندهی بهتر نیروهای امداد و هماهنگی تدابیر لازم بپردازیم و خود را برای مواجه با حوادث غیرمترقبه آماده کنیم. حوادثی که گاهی چون سیل حاصل دخالتهای نیندیشده‌ی انسان در کار طبیعت است، و گاهی چون زلزله خبر نمی‌کند اما ما با ساخت و سازهای ناامن خود و دیگران را قربانی آن می‌کنیم.
بهزاد کشمیری‌پور، گزارشگر صدای آلمان در تهران