روسیه و پرونده‌ی هسته‌ای ایران
۱۳۸۵ اسفند ۶, یکشنبه
�ران به توافق برسند.
قرار است فردا، دوشنبه هفتم اسفند، نمايندگان پنج كشور عضو دائم شورای امنيت سازمان ملل همراه با آلمان در لندن ديدار و گفت‌و‌گو كنند. محور اصلی اين مذاكرات رايزنی درباره‌ی گزارش محمد البرادعی مديركل آژانس بين‌المللی انرژی اتمی است كه شامگاه پنجشنبه انتشار يافت. گزارش البرادعی حكايت از آن دارد كه ايران به درخواست‌های قطعنامه‌ی ۱۷۳۷ توجه نكرده است. در اين قطعنامه از ايران خواسته شده، تا دوم اسفند غنی‌سازی اورانيوم و ساخت تاسيسات آب سنگين را متوقف كند و بازرسی همه‌جانبه‌ی ماموران آژانس را ميسر كند.
در قطعنامه ۱۷۳۷ پيش‌بينی شده كه در صورت عدم تمكين ايران به درخواست‌های شورای امنيت، تحريم‌های شديدتری عليه اين كشور اعمال شود. بر اين اساس كشورهای موسوم به ۱+۵ می‌كوشند بر سر پيش‌نويس قطعنامه‌ای جديد عليه ايران به توافق برسند. ناظران معتقدند دستيابی به يك توافق، به ويژه آنچنان كه آمريكا اصرار دارد ساده نيست و در اين زمينه به مواضع اخير روسيه اشاره دارند كه از سياست‌های «فزون‌خواهانه»ی آمريكا به شدت انتقاد كرده است. طرف‌های ايرانی نيز روی اختلاف‌های آمريكا با ديگر اعضای دائمی شورای امنيت، به ويژه روسيه، حساب زيادی باز كرده‌اند. اما سابقه‌ی موضوع هسته‌ای ايران نشان می‌دهد كه روسيه نيز در اين ميان منافع استراتژيكی دارد كه بعضا بر منافع خود در ايران ترجيح می‌دهد.
قطعنامه‌ی ۱۶۹۶ در مرداد ماه امسال كه در آن توقف فعاليتهای مربوط به غنی‌سازی اورانيوم خواسته شده بود با موافقت روسيه و چين و ديگر اعضای شورای امنيت به تصويب رسيد. از پانزده عضو اين شورا تنها نماينده‌ی قطر به اين قطعنامه رای مخالف داد. در پی آن، قطعنامه‌ی ۱۷۳۷ نيز در ديماه با رای موافق همه‌ی اعضا به تصويب رسيده است. روسيه و چين در حالی به اين قطعنامه رای مثبت دادند كه مخالفت‌شان تنها به تعديل آن منجر شد و از اعمال تحريم‌ها جلوگيری نكرد.
روزنامه‌ی واشنگتن‌پست امروز نوشته كه جورج بوش، رئيس جمهور آمريكا، نمی‌تواند در مورد پرونده‌ی هسته‌ای ايران و اعمال فشارهای بيشتر به كمك روسيه تكيه كند. از سوی ديگر جواد جهانگيرزاده عضو كميسيون امنيت ملی و سياست خارجی مجلس معتقد است «چينی‌ها و روس‌ها و به تبع آن آلمانی‌ها و حتی فرانسوی‌ها علی‌رغم علاقمندی به مبارزه با يكجانبه‌گرايی آمريكايی‌ها، نمی‌خواهند يا نمی‌توانند اقدامات موثری در پرونده‌های مشابه انجام دهند.» به گزارش ايسنا پس از تصويب قطعنامه‌ی ۱۶۹۶، محمدرضا ميرتاج‌الدينی نايب رئيس كميسيون فرهنگی، ۱۷ مرداد، با اشاره به رای مثبت چين و روسيه گفته است «از چين و روسيه چنين انتظاری نداشتيم. آنها عليرغم همكاريهای خوبی كه در گذشته داشتند در اينجا امتحان خوبی پس ندادند لذا انتظار داريم در اقدامات بعدی جبران كنند.»
چنانكه شاهد بوديم اين دو كشور در مورد «اقدامات بعدی» نيز انتظار ايران را برنياوردند. اين در حالی است كه چند روز قبل از تصويب قطعنامه‌ی ۱۶۹۶ نيكلاس برنز معاون وزير امور خارجه آمريكا از رای مثبت چين و روسيه خبر داده و اعلام كرده بود «فكر نمی‌كنم ايران اين مساله را حساب كرده باشد. فكر می‌كنم آنها متعجب شده‌اند و اين خوب است كه ما در حال افزايش فشار هستيم. اين يك ضربه مهم به آنهاست.» [خبرگزاری فارس، ۸ مرداد]
به رغم دور از انتظار بودن مواضع روسيه و چين در قبال پرونده‌ی هسته‌ای ايران، انگيزه‌های اين دو كشور در مخالف با آمريكا برای بسياری امر پوشيده‌ای نيست. محسن رضايی، دبير مجمع تشخيص مصلحت نظام ارديبهشت سال جاری در همايش «گذار از بحران» در اين باره می‌گويد، يكی از انگيزه‌های «آنها اين است كه در اين چالش هم از ايران و هم از آمريكا برای خود منافعی داشته باشند.» او با تاكيد بر اين كه «به هر حال سياست، مبادله منافع است.» می‌افزايد «ايران هم به دنبال اين است كه از انگيزه‌های آنها منافع خود را استخراج كند.» [ايسنا، ۱۸ ارديبهشت]
حسين موسويان سخنگوی سابق تيم مذاكرات هسته‌ای نيز در تحليل قطعنامه‌ی ۱۷۳۷ گفته است «معتقدم ما بيش از حد روی روسيه تكيه كرده‌ايم.» موسويان همچنين می‌افزايد «روسيه و چين چنانچه به نقطه تصميم‌گيری برسند بين ايران و آمريكا و اروپا قطعا ما را انتخاب نخواهند كرد.» [ميزگرد خبرگزاری مهر، ۱۳ دی]
در حاليكه منابع غربی بر دشوار بودن جلب رضايت روسيه در صدور قطعنامه‌ی جديد عليه ايران تاكيد دارند و برخی از ايرانيان نيز به آن خوش‌بين‌اند صبح روز گذشته ميخاييل مارگلوف، رييس كميته‌ی امور بين‌الملل دومای روسيه با اشاره به سفر اخيرش به تهران گفته است «مخاطبان ما از روسيه خواستند تا در شورای امنيت از آنها حمايت كند.» او می‌افزايد «روسيه از منافع ملی‌اش حفاظت می‌كند و بر اساس آنها تصميم می‌گيرد.» [ايسنا، به نقل از خبرگزاری شينهوا، ۵ اسفند] در همين ارتباط معاون اين كميته، واسيلی ليخاچيوف، نيز با تاكيد بر اين كه روسيه خواستار محدود كردن حاكميت ايران بر انرژی نيست تصريح می‌كند «اما ما به امنيت بين‌المللی اهميت می‌دهيم و نبايد تعامل با ديگر اعضای شورای امنيت را تضعيف كنيم.»
روسيه و چين با تصويب قطعنامه ۱۷۳۷، خود را ملزم به اجرای مفاد آن كرده‌اند. اين دو كشور همچون بقيه‌ی اعضای دائمی شورای امنيت گرچه می‌توانند از تشديد تحريم‌ها جلوگيری كنند، توان لغو آنها را ندارند. لغو تحريم‌ها تنها با رای موافق همه‌ی اعضای دارای حق وتو، از جمله آمريكا، فرانسه و انگليس، ميسر است. با اين همه و به رغم تهديدهايی كه در مورد تشديد تحريم‌ها انجام شده همه‌ی طرف‌های درگير به از سرگيری مذاكرات اميدوارند. غربيها پيش‌شرط مذاكره را گردن نهادن ايران به خواست‌های شورای امنيت عنوان كرده‌اند و ايران از پذيرش آن سر بازمی‌زند.
بهزاد كشميری‌پور، گزارشگر صدای آلمان در تهران