روشن و خاموش كردن ژن‌ها
۱۳۸۵ اسفند ۲۴, پنجشنبه
متخصصان ژنتيك معتقدند اگر ژن p53 در سلولهای سرطانی شده فعال شود رشد اين سلولها متوقف مى‌شود. اين تغيير فرصت مناسبى براى سيستم ايمنى فراهم مى‌كند تا سلولهاى سرطانی شده از بين ببرد. این تئوری در مرحله عمل و بر روی حیوانات آزمایشگاهی جواب مثبت داده است. دو گروه پژوهشگر آمریکایی كه به صورت جداگانه بر روی این ژن تحقیق مى‌کنند، موفق شده‌اند با فعال كردن ژن p53 در سلولهاى سرطانى كبد موشهاى آزمايشگاهى رشد اين سلولها را متوقف کنند.
دکتر لارس زندا پژوهشگر جوان آلمانى كه با يكى از اين تيم‌هاى تحقيقاتى همكارى مى‌كند هسته اصلی موفقیت پروژه را اینگونه تعریف مى‌کند:” ما برای نخستین بار در موقعیتی قرار گرفتيم که مى‌توانستيم فعاليت يك ژن را درون سلول تنظیم کنیم، اين کاری بود که قبلأ شدنى نبود. و غیر از اين نتیجه بیولوژیکی اين دست‌كارى ژنتيكى بسیار جالب است، وقتی ژن p53 در سلولهاى سرطانى فعال مى‌شود سلول سرطانى واكنش نشان مى‌دهد. پاسخ سلولها به این تغییر، ترشح ماده‌اى است كه موجب تحریک سیستم ایمنی مى‌شود اين تحريك در نهایت منجر به حذف تومور خواهد شد. و دقیقاً این قسمت است كه در پزشکی اهمیت دارد.“
اين پژوهشگران موفق شده‌اند درون سلولهاى زنده تنها یک ژن را بر حسب نیاز به اصلاح روشن یا خاموش كنند. به محض اینکه ژن p53 روشن مى‌شود ترشح ماده ای به نام شیموکین آغاز مى‌شود. این ماده سیستم ایمنی را تحریک مى‌کند و سیستم ایمنی گلبولهای سفید و سلولهايی كه به سلولهای قاتل و سلولهای خورنده معروفند به غده سرطانى مى‌فرستد. این سلولها به غده سرطانى حمله میکنند و آنرا از بین میبرند.
نتيجه استفاده از اين روش در موشهای آزمایشگاهی بسیار موفقیت آمیز بوده است. رشد سلولهاى سرطانى کبد موش‌ها ابتدا کاملاً متوقف شده و سرطان پس از مدت كوتاهى كاملأ از بین رفته است.
زندا مى‌گويد:” قسمت جالب همين جاست: در مقایسه با روش متداول شیمی درمانی كه سلولها عکسالعملهای متفاوتی از خود نشان مى‌دهد اينجا برگشتى وجود ندارد. البته ما ابتدا فکر میکردیم آنچه یافته‌ایم همان خودکشی برنامه ریزی شده سلول است. اما بعد مشخص شد که اینطور نیست. بعد از مدتی مشاهده کرديم این روند نوعی پاسخ سلولی است، پاسخی که در آن سلول خواب مى‌رود. جالب اینجاست که به طور معمول سلولهای که در این حالت قرار مى‌گیرند در همان شرایط هم می‌مانند و با ترشح شیموکین، سيستم ايمنى تومور را حذف مى‌كنند.“
البته سرطان شناسان با کمی احتیاط به نتیجه این تحقیقات نگاه مى‌کنند. استفاده از این روش احتمالاً اثرات جانبی ناخواسته‌اى به همراه خواهد داشت. فعال كردن يكباره سیستم ایمنی منجر به واكنش‌هاى متفاوتى از جمله التهاب عضو سرطانى خواهد شد. التهاب عضو پروسه درمان را مشکل‌تر مى‌كند.
گذشته از آن فعال کردن ژن p53تنها در صورتی ممکن است که اين ژن به طور كامل تخريب نشده باشد. البته اينطور كه دكتر زندا توضح مى‌دهد: ” در بسیاری از سلولهای سرطانی این ژن به طور کامل از میان نرفته است اما ژنی که کمی تغییر ساختمانی پیدا کرده خوب عمل نمیكند. حال سوال اينجاست سرمايه‌گذارى روی داروهایی كه اين ژن تغییر یافته را ترمیم و فعال کنند چقدر عاقلانه است. البته شانس درمان قطعى سرطان با این روش زیاد است. “
اما اينكه از این روش برای درمان چه نوع سرطانی میتوان استفاده کرد يا اينكه غيرفعال كردن بخشى از بافت زنده، كارآيى آن بافت را تا چه حد تحت تأثير قرار مى‌دهد، سوالاتی هستند که هنوز پاسخى ندارند.