زمامداران سه دهه از سده‌ی مشروطه‌ی ناکام
۱۳۸۵ مرداد ۱۵, یکشنبه
شنبه ۱۴ مرداد ماه، صدمین سالگرد امضای فرمان مشروطه، در تهران و شهرستانها از سوی گروهها و نهادهای مختلف جشن گرفته شد. صبح دیروز در تهران دو همایش بزرگ به موازات هم آغاز به کار کرد که گرچه هر دو پاسداشت سده‌ی مشروطه را هدف برنامه‌های خود اعلام کرده‌اند، نظرات و برداشتهای متفاوتی از این جنبش را نمایندگی می‌کنند. در جنوب تهران در محل مجلس شورای اسلامی، جایی نه چندان دور از پایگاههای جنبش مشروطه، غلامعلی حداد عادل، رئیس مجلس هفتم، از آغازگران همایش یکصد سالگی مشروطه است و بر «ضرورت بازنگری و بازنویسی تاریخ مشروطه» تاکید دارد.
در همان ساعات در یکی از نقاط شمالی نیاوران محمد خاتمی رئیس جمهور پیشین، همایش «ایران، یکصد سال پس از مشروطیت، تجارب گذشته، چشم‌انداز آینده» را افتتاح می‌کند و از ناکامی انقلاب مشروطه می‌گوید که به اهدافش نرسید. خاتمی در سخنان خود که پس از قرائت گزارش دبیر اجرایی همایش، احمد بورقانی، ایراد می‌شد از جمله گفت «جامعه‌ی ایران و جوامع مسلمان درحال گذراندن دوره‌ی نوزایش خویش هستند.» او در ادامه افزود «هنوز به جایی نرسیده‌ایم كه به لحاظ تئوریك این نوع زایش را تبیین كنیم.» خاتمی معتقد است «منشا این موارد از فقر تئوریك میان متفكران مسلمان و ناتوانی در تبیین این پدیده و تعیین نسبت آن با سنت است.»
حدادعادل در مورد نقش علما در این جنبش می‌گوید «اگر علماء و مراجع عظام در نجف و در دیگر بلاد حرکت مردمی را تأیید نمی‌كردند و با تقاضای آنها موافقت نمی‌نمودند توده‌های مردم در صحنه حاضر نمی‌شدند؛ لذا حضور توده‌ی مردم ارتباط مستقیم با تأیید علمای دین از نجف، تهران و سایر بلاد دارد.» گرچه اغلب سخنرانان هر دو همایش بر ناکامی انقلاب مشروطه در رسیدن به اهدافش هم‌نظر هستند در بسیاری از موارد از جمله نقش روحانیت و درک و تعریف دموکراسی و جمهوری‌خواهی نگرشهای متفاوتی را نمایندگی می‌کنند.
بخش بزرگی از سخنان خاتمی به اهمیت شکل‌گیری مفهوم «ملت» مربوط می‌شد. او همچنین اشاره کرد که «جامعه‌ی ما نیازمند نوعی تجدد در فكر و عمل است، اما این تجدد نسخه‌برداری از تجددی كه در جای دیگر رخ داده است نیست و نوزایشی است.»
پس از خاتمی نوبت به اکبر ثبوت رسید تا به این پرسش پاسخ گوید که چرا بر خلاف انتظار که علما باید از مشروعه حمایت می‌کردند، اغلب مشروطه‌خواه شدند. سپس کامبیز نوروزی زیر عنوان «جامعه‌شناسی قانون اساسی مشروطه» به بررسی نسبت قانون و جامعه پرداخت. به اعتقاد او قوانین حقوقی که در مشروطه طراحی شد «هیچ نسبتی با مجموعه‌ی اجتماعی ایران نداشت.» نوروزی معتقد است «آرمانهای بزرگ مشروطه‌خواهان نتوانست نسبت عمیقی با جامعه‌ی ایران برقرار کند و مناسبات اجتماعی را سازماندهی کند.» در ادامه همایش محمد جواد کاشی از «آسیب‌شناسی سخن دموکراسی‌خواهانه در ایران» سخن گفت تا نوبت به حمیدرضا جلالی‌پور و پرسش «دموکراسی از پایین یا بالا؟» برسد. او در پاسخ به این پرسش گفت «به نظر من دموکراسی از بالا امری لازم و مشروع است. دموکراسی از بالا پرهزینه نیست چرا که نیاز به تغییر حکومت ندارد.»
پیش از وقت استراحت ظهر، آخرین سخنران بخش نخست همایش در روز شنبه محمود نکوروح بود تا درباره‌ی «عوامل تاخیر دموکراسی و مشروطه در ایران» نظراتش را بیان کند. نکوروح مشغول گفتن از «عوامل و علل ناکامی مشروطه» بود که خود، همچون تجربه‌ی دموکراسی خواهی مشروطه، ناکام ماند و برق رفت. با قطع میکروفون و تاریکی سالن مراسم برای دقایقی دچار وقفه شد تا همایش برای عده‌ای با نماز و نهار و استراحت و برای عده‌ای دیگر با دید و بازدید و احوالپرسی ادامه یابد. از ویژگیهای این همایش حضور نامدارترین چهره‌های اصلاح‌طلبان طیف‌های گوناگون در کنار تعدادی از سران نهضت آزادی و شماری از روشنفکران بود. در کنار عبدالکریم سروش که روز پیش به ایران رسیده بود احسان نراقی، ابراهیم یزدی، عزت‌الله سحابی، محسن کدیور، عبدالله نوری، مصطفی معین، آیت‌الله توسلی، احمد مسجد جامعی و کمال خرازی از جمله حاضران روز نخست این همایش دو روزه بودند.
در حالی که اصلاح‌طلبان صدمین سالگرد مشروطه را به گردهمایی چهره‌های مشهور جریاناتی بدل کرده بودند که اکنون در قدرت دولتی حضور ندارند، چهره‌های شاخص همایش مجلس را عمدتا تعدادی از وزرای کابینه‌ی محمود احمدی‌نژاد، محمود شاهرودی رئیس قوه‌ی قضاییه، احمد جنتی دبیر شورای نگهبان، علی‌اکبر ناطق نوری و جمعی از نمایندگان مجلس تشکیل می‌دادند.
آنچه در میان اظهار نظرها و سخنرانیهای افراد مختلف همه‌ی جناحها، چه دولتی و چه غیر دولتی، چه اصلاح‌طلب و چه اصولگرا بیش از هر چیز جلب توجه می‌کند اصرار آنها براین نکته است که خود را ادامه‌دهندگان سنتها و اهداف اصلی جنبش مشروطه، یعنی عدالت‌خواهی، مردم سالاری، آزادی‌خواهی و حکومت قانون بخوانند. گرچه همه نیز معتقدند جنبش مشروطه پس از صد سال همچنان در دست یافتن به اهدافش ناکام است. و مهمتر این که اغلب چهره‌ها و فعالان سیاسی این همایشها نزدیک به سه دهه از این صد سال ناکامی، از زمامداران حکومت بوده‌اند.
بهزاد کشمیری‌پور، گزارشگر صدای آلمان در تهران