سال نو مسیحی و ترجمه‌ای تازه از کتاب مقدس به فارسی
۱۳۸۷ دی ۱۵, یکشنبه
کتاب مقدس مسحیان پرفروش‌ترین کتاب جهان است. از این کتاب سال گذشته ۲۵ میلیون نسخه در آمریکا و هر ماه یک میلیون نسخه در چین فروخته شد. تعداد بسیاری از نسخه‌های کتاب مقدس در مکان‌های عمومی، به ویژه در کلیساها گذاشته می‌شود و مراجعه‌کنندگان تنها به خواندن فراز‌های کوتاهی از آن، یا تورق سرسری کتاب می‌پردازند. بخشی از این فروش نیز به چاپ‌های جدید و رنگینی مربوط است که مردم هر سال می‌خرند و به نسخه‌های قدیمی خود اضافه می‌کنند. با این همه کسانی که کتاب مقدس را می‌خوانند نه تنها کم نیستند که الزاما مسیحی هم نمی‌باشند. انجیل و تورات، مانند اغلب متون کهن، هم مورد توجه پژوهشگران هستند و هم مورد علاقه و الهام بخش نویسندگان و شاعران.
کتاب مقدس در میان فارسی‌زبانان
سابقه‌ی ترجمه‌ی کتاب مقدس در ایران به برگردان بخشی از این کتاب به زبان پهلوی بازمی‌گردد که در دوران ساسانیان انجام شد. در فاصله‌ی قرن‌های هفتم تا دوازدهم هجری نیز بخش‌های دیگری از این کتاب به فارسی ترجمه شده است. یکی از مفصل‌ترین ترجمه‌های کتاب مقدس به فارسی و در دوران اخیر، مربوط به سال ۱۸۷۸ میلادی است که به وسیله‌ی ویلیام گلِن و هنری مارتین صورت گرفت. نسخه‌ی تجدید نظر شده‌ی این کتاب که ظاهرا چند ایرانی نیز در تدوین آن همکاری داشته‌اند در سال ۱۹۰۴ انتشار یافت و تا کنون شناخته شده‌ترین نسخه‌ی فارسی کتاب مقدس است. این کتاب زبانی زیبا و فاخر دارد و منبع الهام بسیاری از شاعران و نویسندگان معاصر ایران بوده است. از بخش‌هایی از کتاب که عمدتا به عهد عتیق یا تورات تعلق دارند بازنویسی‌های متفاوتی نیز موجود است. روایت‌های پرویز ناتل خانلری و احمد شاملو از «غزل غزل‌های سلیمان»، از نخستین تلاش‌های نویسندگان معاصر در ترجمه و بازسرایی کتاب مقدس به زبانی ادبی و شاعرانه به شمار می‌روند. نثر کهن این کتاب که شاعران دیگری را نیز به خود جلب کرده همه‌جا مفاهیم را به راحتی منتقل نمی‌کند. در سه دهه‌ی اخیر سه چهار روایت دیگر از کتاب مقدس به فارسی انتشار یافتند که هدف همه‌ی آنها ارائه‌ی متنی به زبان ساده‌تر و امروزی عنوان شده است.
«عهد جدید»؛ کاری جدید و متفاوت
اکنون برای نخستین بار متن کامل بخش مسیحی کتاب مقدس با ترجمه‌ای جدید و توضیحات مفصل به فارسی‌زبانان عرضه می‌شود. یکی از کارشناسان امور کتاب، این اثر را «ترجمه‌ای دوران ساز و آغاز تازه‌ای برای پژوهش‌های دینی و مسیحی» می‌خواند. این قضاوت کامرانی فانی، مترجم و ویراستار، است که از شرکت‌کنندگان نشست نقد و بررسی ترجمه کتاب «عهد جدید» بود. این نشست دهم دیماه در انجمن حکمت و فلسفه ایران برگزار شد. «عهد جدید» را پیروز سیار بر اساس نسخه‌ی اورشلیم و با حمایت و همکاری نشر نی به فارسی برگردانده است. نسخه‌ی مبنا، معتبرترین روایت کتاب مقدس محسوب می‌شود و تهیه‌ی آن با یاری ۳۳ مترجم و پژوهشگر صاحب‌نام انجام شده است. سیار در مقاله‌ای که پیشتر در مجله مترجم منتشر شد به ضرورت ارائه‌ی ترجمه‌ای جدید از کتاب مقدس، از جمله به دلیل تحولات زبانی در سده‌ی گذشته اشاره دارد. او همچنین مفاهیمی در کتاب مقدس را مثال می‌زند که در ترجمه‌های قبلی دقیقا به فارسی برگردانده نشده‌اند.
ویژ‌گی‌های ترجمه‌ی جدید
ترجمه‌ی فرانسوی کتاب مقدس که به نسخه‌ی اورشلیم مشهور است حاصل سال‌ها تلاش دانشمندان برجسته‌ی مسیحی و دارای پانویس‌ها و توضیحات فراوان است. پیروز سیار در مقدمه ترجمه‌اش می‌نویسد دقیقا به متن این کتاب وفادار بوده است. ویژگی ترجمه‌ی فارسی افزودن پانویس‌های روشنگر و مقاله‌های تحقیقی مترجم ایرانی به این کتاب است. بهاء الدین خرمشاهی، مترجم و قرآن‌پژوه سرشناس، در نشست یاد شده می‌گوید «این توضیحات به روشن شدن مطالب کمک می‌‌کند و مهمتر آن‌که این یاداشت‌ها حاصل ارجاع به سه انجیل، 9 ترجمه فرانسوی و هفت ترجمه فارسی است.» مترجم همچنین برای کل کتاب و هر فصل مقدمه‌های مفصلی به کتاب افزوده. کامران فانی معتقد است «به نظرم این ترجمه در حد یک تحقیق کامل است و حتی برای تحقیقات و پژوهش‌های دینی و مسیحی بعدی هم مرجع خوب و کاملی است.» ترجمه‌ی تازه‌ی «عهد جدید» در بردارنده‌ی بخش‌هایی از کتاب مقدس است که تا کنون به فارسی ترجمه نشده بود. این کتاب همچنین دارای فهرستی پنج زبانه (فارسی، عربی، انگلیسی، فرانسه، یونانی) از مفاهیم و واژه‌های کلیدی است. حدود دوسوم کتاب، که کل آن بیش از هزار و سیصد صفحه دارد، توضیحات و حواشی نسخه‌ی فرانسوی و افزوده‌های مترجم فارسی را شامل می‌شود.
راه طولانی «عهد جدید»
پیروز سیار از دوازده سال پیش به ترجمه‌ی کتاب مقدس مشغول شد. او پیشتر بخش‌هایی از عهد عتیق را که قبلا به فارسی ترجمه نشده بود منتشر کرده است. سیار پس از انتشار کتاب‌هایی چون «حکمت سلیمانی» و «حکمت بن سیرا» نزدیک به چهار سال مشغول کار بر روی کتاب «عهد جدید» شد. عهد جدید در واقع افزوده‌های مسیحیان به کتاب مقدس یهودیان است. این بخش که ۲۷ قسمت را دربردارد شامل انجیل‌های چهارگانه و متون دیگری است که مهمترین نوشته‌های اعتقادی مسیحیان به شمار می‌روند. نسخه‌ی اورشلیم در واقع روایت کاتولیکی کتاب مقدس است. نسخه‌ای که در قرن بیستم در اختیار فارسی‌زبانان قرار گرفت بر اساس روایت پروتستان‌ها از کتاب مقدس تدوین شده است. انتشار «عهد جدید» گرچه از سوی بسیاری از صاحب‌نظران حادثه‌ای کم‌نظیر در نتشر متون کهن به فارسی تلقی می‌شود کار ساده‌ای نبوده. گذشته از دشواری‌های ترجمه و پژوهش‌هایی که مترجم برای این کتاب انجام داده، گرفتن مجوز انتشار آن از وزارت ارشاد نیز برای ناشر آسان نبوده است. به گفته‌ی مترجم، یک سال و نیم طول کشید تا کتاب اجازه‌ی نشر بگیرد. انتظار می‌رود توزیع وسیع «عهد جدید» تا پایان دیماه انجام شود.