سركوب كلام

هارالد گستركمپ Harald Gesterkamp
شماره دسامبر ۲۰۰۳ ژورنال سازمان عفو بين‌الملل به زبان آلمانى
ترجمه كيواندخت قهارى

آئونگ مينت Aung Myint بايد هنوز هجده سال ديگر منتظر بماند تا درهاى زندان را به رويش بگشايند و آزادش كنند. مگر اينكه دولت كنونى برمه اين نويسنده و شاعر شهير برمه‌اى را پيش از به سر آمدن هجده سال دوره محكوميتش عفو كند يا دولتى جديد به او اعاده حيثيت كند.

آئونگ مينت سه سال پيش محكوم به ۲۱ سال حبس شد. مينت در ميهن خود برمه، كه حاكمان نظامى چند سال است ميانمار مى‌خوانندش، نويسنده‌اى است پرآوازه، كه پيش از زندان در شعرها و داستانهايش به زندگى روزمره مى ‌پرداخت. اما او تنها نويسندگى نمى‌كرد، بلكه مديريت بخش اطلاعات ”حزب جبهه ملى براى دموكراسى“ را بر عهده داشت و اين موضوع وجود وى را براى قدرتمندان نامطلوب مى ‌ساخت.

”حزب جبهه ملى براى دموكراسى“ كه رهبر آن خانم آئونگ سان سوچى، برنده جايزه نوبل صلح، بود، در سال ۱۹۹۰ در انتخابات پيروز شد، اما هيچگاه نتوانست به قدرت برسد، چون سران ارتش برمه حاضر به انتقال قدرت نشدند. به جاى آن نظاميان به سركوب فعالان حزب ياد شده پرداختند. آئونگ مينت تنها يكى از قربانيان نظاميان است. اتهام وى را مصاحبه‌هايى اعلام كرده اند كه با مطبوعات داشته و نيز ارتباطهاى او با آژانسهاى خبرى و ديپلماتهاى خارجى. مينت پيش از دستگيرى‌اش در جستارى نوشته بود: ”آزادى عقيده و بيان را در اين سرزمين طلايى در كجا بايد جست؟“ قاضيان پرسش مينت را به شيوه خاص خود پاسخ دادند.

آئونگ مينت يكى از بيش از ۱۱۰۰ نويسنده‌اى است كه انجمن بين‌المللى قلم براى آزادى يا حفظ جان آنان تلاش مى ‌ورزد. حدود ۷۰۰ نويسنده در سراسر جهان در زندانها به سر مى‌برند. ديگران را تهديد مى ‌كنند، مى ‌ر‌بايند، پس از دستگيرى سر به نيست مى ‌كنند، به قتل مى ‌رسانند. بسيارى از آنان بايد در خفا زندگى كنند يا راه تبعيد در پيش گيرند.

كارين كلارك Karin Clark، معاون انجمن قلم مى ‌گويد كه نويسندگان به عنوان سخنگويان دموكراسى همواره در معرض خطرند كه قربانى نقض حقوق بشر ‌شوند. كسى كه آشكارا به عنوان مخالف دولتى مستبد به ميان مى ‌آيد يا قدرتمندان به او تهمت تروريست مى ‌زنند، جانش به شدت در خطر است. انجمن بين المللى قلم سركوب نويسندگان را در سرتاسر جهان ثبت كرده است.

بيشترين تعداد نويسندگانى كه قربانى سركوبهاى دولتى مى شوند از كشورهاى چين، ايران، روسيه سفيد، ويتنام و مصر هستند.

صلاح الدين محسن، نويسنده مصرى، محكوم به سه سال زندان با اعمال شاقه شد. در حمله هايى كه ماموران امنيتى سه سال پيش به فاصله ۹ ماه به خانه وى كردند، كتابهاى او را نيز به يغما بردند. نوشته‌هاى اجتماعى انتقادى محسن در باره اسلام، از جمله كتاب وى ”مذكرات مسلم“ يعنى ”خاطرات يك مسلمان“ با درك دولت مصر از اين دين ناسازگار است. قاضيان مصرى گفتند كه نوشته‌هاى وى نظم اجتماعى را برهم ‌مى ‌زنند. پس تفسيرى ديگرگونه از دين دليل اصلى محكوميت او شد.

در برخى موارد داشتن كتابى خاص موجب دستگيرى و محكوميت مى ‌شود. اينكه كتاب در دسترس همگان است و تيراژ بالايى دارد، نمى‌تواند هميشه باعث رهايى از اتهامها ‌شود: براى نمونه پرتيراژترين كتاب دنيا، انجيل، در ۹ كشور ممنوع است. بسيارى از كشورها نيز اگر چه داشتن اين كتاب را ممنوع نكرده‌اند، اما مانع از چاپ و ورود آن به كشور مى‌شوند.

پس از درهم ‌شكستن ديوار برلين بسيارى اميدوار بودند كه آزادى بيان در سراسر جهان دامن بگسترد. در آغاز تاثيرات مثبتى نيز مشاهده مى ‌شد. در شوروى و ديگر كشورهاى سوسياليستى درهاى زندانها را گشودند. اما پايان كشمكش ميان شرق و غرب تحولى اساسى در زمينه آزادى بيان به دنبال نداشت.

اينكه شمار نويسندگان دستگير و محكوم شده كاهش نيافته، مى ‌تواند بدين خاطر باشد كه در سالهاى اخير كانالهاى اطلاعاتى سازمانهايى چون انجمن قلم، عفو بين الملل و گزارشگران بدون مرز بيشتر شده است. در نتيجه مى ‌توان حتى از سركوب نويسندگان در كشورهايى مثل ازبكستان هم كه پيش از اين خبرى از آنها نمى‌رسيد، باخبر شد.

از زمان حمله‌هاى تروريستى يازدهم سپتامبر ۲۰۰۱ در امريكا بسيارى از دولتها به نام مبارزه با تروريسم بر شدت سركوبگرى خود افزوده اند. تعداد نويسندگانى كه از آن هنگام آزار ديده‌اند، بسيار افزايش يافته است. دگرانديشان زير فشارند. حتى در امريكا به آنان اجازه سخن گفتن داده نمى ‌شود. از سوى ديگر نيز كشورهاى غربى از خود آمادگى كافى را براى پناه دادن به نويسندگان پناهجو نشان نمى ‌دهند.

مقامات دولت چين تاريخدان و پژوهشگر اويغورى توهتى تونياز Tohti Tunyaz را به اتهام فعاليت تروريستى محكوم به يازده سال حبس كرده‌اند. و اما دليل اصلى محكوميت وى تاليف مقاله ‌هاى انتقادى در باره وضعيت مسلمانان منطقه اويغور است كه در شمال غربى چين واقع است. هر كس در اين منطقه به دولت انتقاد كند به او انگ تروريست مى ‌زنند. از ۱۱ سپتامبر به بعد اعتراضهاى بين المللى هم به شيوه رفتار مقامات چين در منطقه اويغور خاموش گشتند.

نويسنده‌اى كه به سركوب ديگر نويسندگان اعتراض كند، ممكن است خود قربانى سركوب ‌شود. نويسنده و مترجم ايرانى دكتر ناصر زرافشان به عنوان وكيل دادگسترى از خانواده‌هاى قربانيان قتلهاى سياسى موسوم به قتلهاى زنجيره‌اى در دادگاه دفاع كرد. نقش زرافشان به عنوان وكيل خانواده‌هاى نويسندگان دگرانديش به قتل رسيده و عضو كانون نويسندگان ايران خارى بود در چشم اقتدارگرايان ايران. نتيجه دستگيرى و محكوميت وى به پنج سال حبس در زندان اوين بود به اتهام انتشار اسرار دولتى.

در مقايسه با سالها حبس و پيگرد سياسى، سانسور و ممنوعيت انتشار آثار نويسندگان روشهايى هستند بي‌ضرر براى خاموش كردن صداهاى نامطلوب. امروزه ديگر همچون دوره نازيها در آلمان كتاب سوزان ديده نمى ‌شود، اما در صورت لزوم روزنامه‌ها و فرستنده‌هاى تلويزيزنى را مى‌بندند، كتابها را ممنوع و نويسندگان آنها را با تهمت زدن بدنام مى‌كنند. در بسيارى نقاط جهان اينترنت هم سانسور مى‌شود و ممكن است كسى كه سعى در گريز از آن كند، زندگى يا آزادى‌اش را از دست بدهد.

سازمانهاى مدافع حقوق بشرى چون عفو بين‌الملل با نوشتن نامه به مقامات دولتها و رييسان حكومتها عليه سركوب نويسندگان اعتراض مى‌كنند. به موازات آن فشار پهنه همگانى در كشورهاى دموكراتيك اروپايى بر سياستمداران و اهل فرهنگى كه به كشورهايى با حكومتهاى سركوبگر سفر مى‌كنند، زياد است. سازمانهاى حقوق بشر از آنان مى‌خواهند كه در باره سرنوشت نويسندگان زير فشار با مقامات اين دولتها گفتگو كنند.

در برخى موارد موفقيتهايى نيز به دست مى‌آيد: براى نمونه گونتر گراس Günter Grass نويسنده آلمانى برنده جايزه ادبى نوبل چند ماه پيش در سفر خود به يمن توانست موجب رفع ممنوعيت از كتابى شود نوشته نويسنده يمنى وجدى الاهدل Wajdi al-Ahdal. انتشار اين كتاب كه ”قوارب جبليه“ نام دارد ممنوع بود، چون الاهدل متهم شده بود كه در آن به خداوند و سنتهاى جامعه توهين كرده است. الاهدل در كتاب خود به توصيف زندگى روزمره در صنعا پرداخته و اين دليلى كافى براى شوراندن احساسات سنت‌گرايان عليه اين نويسنده بوده است.

فعالان سازمان عفو بين الملل مى‌دانند كه فشار آوردن بر مقامات دولتها مى‌تواند بسيار ثمربخش باشد. در اين سازمان بخشى وجود دارد كه به ژورناليستها و نويسندگان مى‌پردازد. فعالان اين بخش براى آنكه از كار نويسندگان زير پيگرد قدردانى كنند و آنها را از فراموشى نجات دهند، نوشته‌هاى آنان را چاپ و منتشر مى‌كنند. در نمايشگاه جهانى كتاب فرانكفورت امسال نيز مانند هر سال در باره اين نويسندگان روشنگرى انجام گرفت. هر از چند گاه خبر آزادى نويسندگانى مى‌رسد كه سازمان عفو براى آزاديشان تلاش كرده است.