سلولهاى بنيادى
۱۳۸۵ اسفند ۲۲, سهشنبهسلولهای بنیادی باقی مانده از توده سلولى هستند كه جنین از آن به وجود آمده است. توده سلولی که بعد از لقاح در رحم مادر تشکیل مى‌شود به سرعت تكثير پيدا مى‌كند و بعد از چند هفته تبدیل به جنین یا یک انسان کوچک مى‌شوند. اما قبل از این تغییر همه سلولها مشابه هم هستند، مجموعه ژنوم موجود در هسته تمامى اين سلولها هم مشابه است.
به مرور زمان و با رشد جنين هر دسته از اين سلولها با توجه به نوع بافتى كه تشكيل خواهند داد تغییر شکل مى‌دهند. دلیل این تغییر شكل این است که در هر دسته از اين سلولها تنها ژنهاى مربوط به بافتى كه تشكيل خواهند داد فعال و سایر ژنهاى موجود در هسته براى هميشه غيرفعال مى‌شوند.
اما تعداد بسياراندكى از اين سلولها قابليت تغيير پذيرى خود را حفظ مى‌كنند. مانند سلولهايى كه از خون بند ناف جنین پس از تولد گرفته مى‌شوند. اين سلولها مى‌توانند پس از قرار گرفتن در يك بافت مشخص ژنهايشان را با بافت مورد نظر تطبيق دهند و بخشى از آن بافت شوند.
اميد دانشمندان اين است كه بتوان به كمك سلولهاى بنيادى بافتهاى بيمار يا تخريب شده را ترميم كرد. هر چند که اين نظريه در حد تئورى اميدوار كننده به نظر مى‌رسد اما تجربه عملی متخصصان در اين مورد بسیار اندک است. بزرگترین مشكل اينجاست كه اين سلولها را تنها مى‌توان هنگام تولد از بند ناف جنين جدا و تحت شرايط خاص حفظ كرد. اما عده‌ای از متخصصان معتقدند، سلولهاى مغز استخوان كه به سلولهاى خونساز معروفند نيز اين قابليت را در خود حفظ كرده‌اند و مى‌توان از آنها برای درمان بیماریهای مختلف و بخصوص بیماریهای که درمان قطعی ندارند استفاده کرد. بيماريهاى مانند آلزايمر يا ديابت.
با اینکه هنوز مشخص نیست تا چه حد مى‌توان به اين روش اميدوار بود، یکی از اولين مراكز پژوهشى–درمانی سلولهاى بنيادى در شهر كلن در آلمان افتتاح شده است. پيتر نيچه يكى از پزشكان مركز كه علاوه بر تخصص در بيمارهاى ديابتى مدتها در پروژ‌ه‌هاى تحقيقاتى روى سلولهاى بنيادى كار كرده مى‌گوید: ” سلولهاى بنيادى بستر درمانی كاملأ تازه‌اى هستند. راهى نو در پزشكى که بى‌نياز از داروست. راه بسیار جالبى كه در آن بدن خودش به خودش كمك مى‌كند.“
این متخصصان سلولهای بنیادی را از مغز استخوان در ناحیه تهيگاه بیرون می آورند. در مقايسه با سلولهاى بنيادى جنين كه جدا کردن و حفظ آنها بسیار پر زحمت و پرهزینه است استفاده از اين سلولها بسيار ساده‌تراست. دكتر نيچه مى‌گويد:” اين سلولها کشت داده مى‌شوند. يعنى اينكه سلولها ابتدا از مغز استخوان جدا و بعد از آن برای تکثیر کشت داده مى‌شوند. به دليل اينكه به مقدار زيادى از اين سلولها نيازمنديم.“
پيتر نيچه که متخصص بیماری دیابت است معتقد است امید درمان بيماران ديابتى با این روش بسیار بالاست. او در مورد نتیجه تزریق سلولهای بنیادی به بیماران دیابتی مى‌گوید:” اين سلولها را در پاى بيماران ديابتى درون زخم‌هاى بدخيم تزریق کردیم. در طول دوره درمان قابل مشاهده بود كه چطور زخم‌ها كوچكتر شده و به مرور بهبود پیدا کردند. نکته ای كه ما را اميدوارتر كرده است این است که در برخى از بيماران متابوليسم قند تا حد قابل توجهى بهتر شده است حتى تا جایی كه بيمار نيازى به مصرف انسولين يا داروهاى ديگرى نداشته است.“
همانطور كه نيچه عنوان مى‌كند تزريق سلولهاى بنيادى در مواردى كاملأ موفقيت آميز بوده است. با وجود اين بسيارى از متخصصان معتقدند پيوند اين سلولها پيچده‌تر از آنى است كه در مرحله تئورى مطرح مى‌شود.
دكتر كريستوف اشتام جراح قلب كلينيك دانشگاه روستوك كه تا كنون چند بار در پروسه پيوند سلولهاى بنيادى‌اى كه از مغز استخوان گرفته شده‌اند، شركت كرده مى‌گويد: ” البته ما به طور مشخص نمى‌دانيم كه چه كار مى‌كنيم! اين را هم نمى‌دانيم كه بعد از پيوند چه اتفاقى خواهد افتاد. با توجه به تجربياتى كه در اين زمينه وجود دارد، مثلأ هنگام پيوند اين سلولها به قلب احتمال اينكه واقعأ از اين سلولها سلولهاى تازه عضلات قلب تشكيل شود مدام كمتر مى‌شود. شايد بتوانيم از اين سلولها در رگ‌سازى استفاده كنيم تا با رگهاى خونى تازه سلولهاى قلبى خواب رفته اما هنوز زنده قلب را بيدار كنيم و به تحرك در آوريم.“
از سوى ديگر عكس‌العمل بدن در برابر سلولهاى بنيادى تزريق شده به روشنى مشخص نيست. برخى از متخصصان حتى معتقدند استفاده عملى از اين سلولها بر روى بيماران بايد ممنوع شود. يورگن هرشلر از موسسه نورون‌شناسى دانشگاه كلن مى‌گويد:” نظراتى وجود دارد كه از نظر كلينيكى و عملى هرگز ثابت نشده‌اند، مثلأ بهبودى قطعى. اگر با گذشت زمان اثر مثبت اين روش درمانى ثابت نشود، مى‌شود به اين نتيجه رسيد احتمالأ تأثير منفى داشته است. “
هرشلر هم مانند بسيارى از محققان علوم پايه معتقد است استفاده از اين روش ابتدا در آزمايشگاه و بر روى حيوانات آزمايشگاهى به نتيجه مثبتى برسد. با وجود اين بسيارى از بيماران حاضرند در روشهاى درمانى با استفاده از سلولهاى بنيادى شركت كنند و براى هر جلسه درمانى تا پنج هزار يورو بپردازند.