سوزان سونتاگ نويسنده و منتقد فرهنگ آمريكايى درگذشت
۱۳۸۳ دی ۹, چهارشنبه
سوزان سونتاگ در سال گذشته ميلادى ۲۰۰۳ جايزه صلح ناشران آلمان را به خود اختصاص داد. او از برجسته‌ترين نمايندگان روشنفكرى آمريكا محسوب مى‌شد كه بخصوص پس از انتقادهاى شديد و آشتى‌ناپذير خود از سياستهاى دولت آمريكا پس از ۱۱ سپتامبر سال ۲۰۰۱، خشم محافل محافظه‌كار ايالات متحده را برانگيخت. خانم كريستينا وايس، وزير فرهنگ آلمان فدرال در ارتباط با مرگ سونتاگ گفت: «وجدان همگانى ايالات متحده» درگذشت.
سوزان سونتاگ در برابر جنگ عراق به سرعت از خود واكنش نشان داد و دلايل مطرح‌شده براى آغاز جنگ از سوى جورج دبليو بوش رييس جمهور آمريكا را غيرقابل قبول خواند. سونتاگ همچنين هشدار داد كه با سقوط صدام حسين، خطر قدرت گرفتن اسلام‌گرايان افراطى، عراق را تهديد مى‌كند. در عين حال سوزان سونتاگ يك پاسيفيست تمام‌عيار نبود و اقدام نظامى را براى جلوگيرى از نسلكشى مجاز مى‌شمرد. به همين خاطر او از دخالت نظامى نيروهاى پيمان ناتو در بوسنى و كوسوو دفاع كرد. سونتاگ كه به پلى فرهنگى ميان اروپا و آمريكا معروف بود، بارها از گسستى سخن گفت كه جهان قديم و نوين را از هم جدا مى‌كند و نيز از اروپا و آمريكا كه با يكديگر، چه از لحاظ سياسى و چه فرهنگى بيگانه شده‌اند: «اينطور است كه آمريكا امروزه خود را همچون پاسدار تمدن و ناجى اروپا مى‌بيند و همزمان از خودش مى‌پرسد چرا اروپايى‌ها اين را در‌نمى‌يابند. در مقابل اروپايى‌ها، آمريكا را همچون يك دولت جنگ‌طلب بى‌رحم مى‌نگرند، يعنى همان چيزى كه باعث مى‌شود آمريكايى‌ها به اروپا همچون دشمن آمريكا نگاه كنند».
سوزان سونتاگ نويسنده و فعال راه حقوق بشر، همچنين به عنوان منتقد هنر و فرهنگ نيز شهرت داشت. او زمانى ۴ فيلم ساخته و نمايشنامه‌هايى را نيز بر صحنه برده بود. آثار او، كه به بيش از ۳۰ زبان ترجمه شده‌اند، عرصه‌هاى گوناگونى از رمان گرفته تا رساله‌نويسى، و از نمايشنامه گرفته تا سناريونويسى را دربرمى‌گيرند. سونتاگ از جمله بخاطر رمان تاريخى خود كه عنوان «در آمريكا» را بر خود دارد، با جايزه ادبى آمريكايى National Book Award مورد تقدير قرار گرفت. نگاه سونتاگ به ادبيات نگاهى ويژه است: «ادبيات گفتگوست، آمادگى براى اينكه به چيز يا كسى پرداخته شود. همچنين مى‌توان به ادبيات به عنوان بايگانى آمادگى انسانها براى پرداختن به امرى نگريست كه در روند تكامل فرهنگها و مناسبات آنها با يكديگر، زنده و يا روبه‌مرگ است». سونتاگ در ادامه اين سخنان، كتابها را همچون آستانه‌اى مى‌بيند كه راه را به جهانى غنى‌تر مى‌گشايند. و با اين جمله پايان مى‌دهد كه: «ادبيات آزادى است».
سوزان سونتاگ نابغه‌اى محسوب مى‌شد كه در سن ۷ سالگى نخستين شعرهاى خود را نگاشت و در ۱۵ سالگى در مدارس عالى به تحصيل علوم انسانى پرداخت و در ۱۷ سالگى با يك مدرس جامعه‌شناسى ازدواج كرد كه از او صاحب پسرى شد. سونتاگ كه فمينيستى سرسخت بود، در ۲۶ سالگى از همسرش جدا شد و در ۳۰ سالگى نخستين رمانش را منتشر كرد. سونتاگ به عنوان رساله‌نويس، با آثارى همچون «عليه تاويل» در دهه‌ى ۶۰ ميلادى به شهرت رسيد. او با كتاب «رنج ديگران را نظاره كردن» كه حاصل سفرهاى متعددش به سارايوو در جريان جنگ داخلى بود، به تامل در موضوع عكاسى از فجايع جنگى پرداخت. سونتاگ پس از دهه ۶۰ و در جريان جنگ ويتنام، با جمله‌ى «آمريكا بر نسلكشى پايه‌گذارى شده است» مورد حمله شديد محافظه‌كاران قرار گرفت، اما نفرت عليه اين بانوى آزادانديش، تازه پس از ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱، يعنى زمانى كه او اعلام كرد، سوء قصد مزبور «نتيجه‌ى سياست، علائق و اعمال» ايالات متحده است، به اوج خود رسيد. پس از چنين موضعگيريهاى شجاعانه‌اى بود كه سوزان سونتاگ مورد اهانتهاى بسيار قرار گرفته و حتا چندين بار تهديد به مرگ شد.
در سال گذشته ميلادى ۲۰۰۳، از سوزان سونتاگ بخاطر تلاشهايش «در جهان تصاوير جعلى و حقايق تحريف‌شده» و براى «حرمت انديشه‌ى آزاد» با «جايزه صلح ناشران آلمان» تقدير شد.
بهنام باوندپور