شوری آب آبادان و خرمشهر از حد گذشت!

شوری بیش از حد آب آشامیدنی آبادان و خرمشهر ماه‌ها است که به یکی از مشکلات اساسی این شهرها تبدیل شده است. افزایش شوری آب دو رودخانه‌ی بهمن‌شیر و اروندرود کشاورزی و نخل‌داری آبادان و اروند‌کنار را در معرض نابودی قرار داده است.

مردم از آزار پوست به هنگام تماس با آب شکایت می‌کنند، استحمام به سختی صورت می‌گیرد و خرید آب از مراکز توزیع آن به تنها راه حل ممکن تبدیل شده است.

از اینها گذشته ترس از ابتلا به بیماری‌های مختلف مردم را نگران کرده است. دکتر حمیدرضا ماحوزی، ‌جراح قلب در ‌آلمان،‌ می‌گوید، شوری آب می‌تواند باعث افزایش فشار خون و ناراحتی‌های کلیوی شود. به گفته‌ی او «یکی از تأثیرات آشامیدن آب شور ایجاد فشار خون است. فشار خون هم در بلند‌‌مدت می‌تواند باعث نارسایی قلبی شود. کسی که فشار خون دارد، کار سمت چپ قلبش زیاد می‌شود. قلب باید در مسیری پمپ کند که فشار در آنجا بالا است. این باعث می‌شود که به تدریج عضله‌ی سمت چپ قلب ضخیم‌تر شود و این خودش عوارضی دارد. یکی از این عوارض که در بلند‌مدت ایجاد می‌شود، نارسایی قلبی است. همچنین ضخیم شدن عضله‌ی سمت چپ قلب گاهی باعث ایجاد دردهای قفسه‌ی سینه یا آنژین پکتوریس خواهد شد».

علل ایجاد شوری آب

عوامل شوری آب را به دو دسته‌ی طبیعی و مصنوعی تقسیم می‌کنند. دکتر مهران‌افخمی، کارشناس آلودگی آب در ایران، در مورد علل شوری آب در استان خوزستان می‌گوید: «وجود سرشاخه‌های شور در این استان باعث می‌شود که آب به هنگام عبور از روی این بسترها، شور شود.» همچنین وجود چشمه‌های شور در این استان بر شوری آب می‌افزاید.

در حقیقت استان خوزستان تحت تأثیر دو مشکل، یکی dryland salinity یا شوری سرزمین‌های خشک و دیگر شوری آب قرار دارد.

دکتر افخمی می‌افزاید: «غیر از این دو عامل، جزر و مد دریا هم خیلی مهم است، به خاطر اینکه آب دریا حدود حداقل ۴۰ هزار میکروموس بر سانتی‌متر شوری دارد و چون خلیج فارس یک سیستم بسته است، شوری آن بالا است. آبادان و خرمشهر در نزدیکی دهانه‌ی رودخانه‌‌ی کارون به خلیج فارس قرار دارند. به خاطر همین، وقتی آب دریا در مد به سمت بالا حرکت می‌کند، مقدار زیادی شوری را با خودش به این شهرها منتقل می‌کند.»

از عوامل طبیعی دیگری که بر شوری آب تأثیر می‌گذارد، خشکسالی است. خشکسالی باعث می‌شود که منابع آبی کاهش یافته و در نهایت منجر به شوری آب شود. به گفته‌ی دکتر افخمی این موضوع روی روا‌ن‌آب‌ها و سیلاب‌ها تأثیر می‌گذارد و «بارندگی‌های شدید با شستشوی زمین‌های اطراف رودخانه‌ها، مقدار زیادی از املاحی که در این زمین‌ها وجود دارند را با خود به رودخانه منتقل می‌کند».

این کارشناس محیط زیست در ادامه می‌افزاید: «پدیده‌ای که در یکی دو سال اخیر تشدید شده، شوری ناشی از جریان‌های هوایی است، که ما در سال‌های گذشته پدیده‌های گرد و غبار را زیاد داشته‌ایم. اینها از منشاءشان، جایی در جنوب اردن و بین عربستان و عراق و اردن، به وجود می‌آیند و همراه با توده‌های هوا در خوزستان نشست می‌کنند، که این هم تا حد زیادی به دلیل اینکه املاح زیادی همراهشان هست، سبب شوری آب می‌شود.»

دسته‌ی دوم، عوامل مصنوعی یا Anthropogenic هستند که بشر سبب ایجاد آنها می‌شود. یکی از مهم‌ترین این عوامل، تخلیه‌ها‌، از جمله تخلیه‌ی فاضلاب‌های مختلف است که عمده‌ی آنها فاضلاب‌های شهری، صنعتی و کشاورزی هستند. فاضلاب‌های کشاورزی به دلیل حجم بالا و اینکه از روی زمین‌های شور حرکت کرده و منتقل می‌شوند، شوری را بسیار افزایش می‌دهند. تخلیه‌ی پس‌ماندها و زباله‌ها به دهانه‌ی رودخانه‌ها هم، بعد از اینکه اینها در رودخانه حل می‌شوند، سبب افزایش شوری خواهند شد.

الگوی نامناسب مصرف و مصرف بیش از حد آب در بخش کشاورزی باعث می‌شود که شوری آب افزایش پیدا کند. به این دلیل که پس از هر بار مصرف آب «چیزی حدود ۲۰ تا ۲۵ درصد برگشت ز‌ه‌‌آب یا آب شور داریم که این خودش تا حد زیادی شوری آب را افزایش می‌دهد».

از عوامل دیگر می‌توان تغییرات اقلیمی و گرمایش زمین را نام برد که با کاهش بارش سبب شوری بیش از حد آب می‌شود.

راهکارهای مقابله با شوری آب

دکتر مهران افخمی می‌گوید، با شناسایی عامل می‌توان راهکار مقابله با مشکل شوری آب را تعیین کرد. با جداسازی چشمه‌های شور و استحصال نمک از آنها، می‌توان جلوی تخلیه‌ی شاخه‌های شور بالادست در رودخانه را گرفت. الگوی مصرف، بخصوص در بخش کشاورزی، باید اصلاح شود. باید از تخلیه‌ی غیر مجاز فاضلاب‌های مختلف به درون رودخانه‌ها جلوگیری شود. فرهنگ‌سازی در سطح کلان و اقدامات کنترلی و تشویقی برای جلوگیری از تخلیه‌ی نمک‌ها به داخل رودخانه‌ها از راهکار‌های دیگر است. این راهکار اکنون در برخی از کشورها،مانند استرالیا، اعمال می‌شود. در استرالیا اگر کسی بتواند کمتر از میزان مجاز بورس نمک تولید بکند، می‌تواند مقدار نمک را در بازار بورس ارائه دهد و در ازای آن مبلغی دریافت کند.

مالچ‌پاشی در بخش‌هایی که به وجودآورند‌ه‌ی توفان‌های گرد و خاک هستند از دیگر اقدامات در این زمینه است.

با برخورداری از فناوری‌های پیشرفته در تصفیه‌خانه‌‌ها می‌توان از درصد شوری آب ‌آشامیدنی کاست و خطر را به مراتب کاهش داد. دکتر افخمی در این باره توضیح می‌دهد: «در تصفیه‌خانه‌ها تکنیک‌های مختلفی وجود دارد. مهم‌ترین آن روش اسمز معکوس است که در خیلی از جاهای دنیا استفاده می‌شود که لازمه‌اش سرمایه‌گذاری اولیه‌ی کلانی است که باید صورت بگیرد. ولی الان ما در خوزستان این سیستم را نداریم. به هر تقدیر شوری آب پارامتری است که فعلا در سیستم ما وجود دارد و ما باید بیشتر در فکر عوامل جایگزین باشیم تا تأمین آب با عوامل دیگر جایگزین صورت گرفته و شرایط مقداری بهبود یابد.»

نویسنده: فریبا والیات
تحریریه: کیواندخت قهاری