شکست و پیروزی در واپسین سال‌های زندگی رفسنجانی
۱۳۹۵ دی ۲۰, دوشنبه
با مرگ اکبر هاشمی رفسنجانی، از سه شخصیت مهم نسل اول سردمداران جمهوری اسلامی یک نفر بیشتر با قی نمانده است؛ علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی که رفسنجانی در رسیدن او به این مقام نقشی تعیین‌کننده داشت.
عبدالکریم موسوی اردبیلی، عضو شورای انقلاب و رئیس پیشین دیوان عالی کشور، یکی دیگر از این سه نفر بود که حدود یک ماه و نیم پیش (سوم آذر ۹۵) در سن ۹۱ سالگی درگذشت.
بر خلاف موسوی اردبیلی که از زمان رهبری خامنه‌ای از سیاست کناره‌گیری کرد و در مورد مسائل روز کمتر سخن گفت، رفسنجانی به میل خود از هیچ مسندی کنار نرفت، گرچه از برخی کنار گذاشته شد.
بیشتر بخوانید: پدیده رفسنجانی؛ به حاشیه راندن مرد "رهبرساز"
تجربه تلخ مجلس ششم
انتخابات دوره ششم مجلس شورای اسلامی (۲۹ بهمن ۷۸) برای مردی که رئیس نخستین دوره این مجلس، تا دو سال پیشتر دو دوره رئیس جمهور، و از ابتدای تاسیس مجمع تشخیص مصلحت نظام ریاست آن را بر عهده داشت تلخ و غیرمنتظره بود.
رفسنجانی در این انتخابات به عنوان نفر آخر فهرست تهران به مجلس راه یافت اما از نشستن بر کرسی نمایندگی خودداری کرد.
شکست رئیس مجمع تشخیص مصلحت در انتخابات سال ۷۸ از جمله متاثر از تبلیغات و حمله‌های شدید بخشی از اصلاح‌طلبان به او بود.
در انتخابات ریاست جمهوری سال ۸۴، مرد قدرتمند صحنه سیاست در دور دوم مغلوب محمود احمدی‌نژاد شد که محور تبلیغات خود را حمله به رفسنجانی به عنوان نماد فساد، سوءاستفاده از قدرت و ثروت‌اندوزی قرار داده بود.
او پس از دور اول انتخابات که در آن بیشترین آرا را به دست آورد در بیانیه‌ای گلایه کرد که "پاره‌‌ای اقدامات و البته دخالت‌های سازمان‌يافته" این انتخابات را آلوده کرده و رقیبش "ميلياردها تومان از بيت‌المال را صرف تهيه و نشر تهمت‌ها و اهانت‌ها و دروغ‌های خطرناک" کرده است.
بیشتر بخوانید: ظهور و سقوط احمدی‌نژاد، رئیس جمهور مطیع و محبوب خامنه‌ای
جدی شدن پروژه حذف
رهبر جمهوری اسلامی که همواره حامی سرسخت احمدی‌نژاد بود زمانی ابراز خوشحالی کرد که با نشستن او بر کرسی ریاست جمهوری نگرانی‌هایش درباره به وجود آمدن حاکمیت دوگانه برطرف شده است.
این حمایت‌ها و ادامه حمله‌ها به رفسنجانی توسط رئیس دولت نهم نشان می‌داد که خامنه‌ای و اقتدارگرایان راه خود را از او جدا کرده‌اند و به حاشیه‌راندنش را در دستور کار دارند.
با این همه فشارهایی که با روی کار آمدن دولت نهم به اصلاح‌طلبان و محافظه‌کاران میانه‌رو وارد می‌شد بار دیگر رفسنجانی را به عنوان مردی که می‌تواند در جدال جناح‌های مختلف تعادل ایجاد کند مطرح کرد.
حاصل این تحولات پیروزی رفسنجانی در انتخابات مجلس خبرگان (سال ۸۶) شد. او با کسب بیشترین آرا به عنوان نماینده اول تهران وارد این مجلس شد و ریاست آن را بر عهده گرفت.
انتخابات ریاست جمهوری سال ۸۸ را می‌توان نقطه عطف زندگی سیاسی رفسنجانی تلقی کرد؛ دوره‌ی ایجاد محدودیت‌ها و فشارها از سوی حاکمیت، و پیروزی‌های انتخاباتی با همراهی اصلاح‌طلبان و محافظه‌کاران میانه‌رو.
عقوبت جانبداری از معترضان
با اوج‌گیری جنبش اعتراضی به نتایج اعلام شده انتخابات سال ۱۳۸۸ که خامنه‌ای و حامیانش آن را "فتنه" می‌خوانند، رفسنجانی جانب معترضان را گرفت، خواستار آزادی زندانیان سیاسی شد و مهم‌ترین جایگاه‌های رسمی خود را یکی پس از دیگری از دست داد.
انتقاد از شورای نگهبان و "مشکوک و تردیدآمیز" خواندن نتایج انتخابات ریاست جمهوری در خطبه‌های نماز جمعه ۲۶ تیر ماه ۸۸ باعث شد که کهنه‌کارترین امام جمعه موقت تهران پس از ۲۸ سال مجبور به کناره‌گیری از این سمت شود.
مرد "رهبرساز" جمهوری اسلامی از این پس در ادبیات رسمی حکومت به یکی از "خواص بی‌بصیرت" و حامیان "سران فتنه" بدل شد.
او یک سال بعد تحت فشار و به اجبار از نامزدی برای ریاست مجلس خبرگان صرف‌نظر کرد. در سال‌های بعد و با پافشاری رفسنجانی بر مواضعش درباره حوادث سال ۸۸ برخی نزدیکان حکومت او را به بازداشت خانگی و گرفتار شدن به سرنوشتی نظیر حسینعلی منتظری نیز تهدید کردند.
بیشتر بخوانید: تهدید تلویحی رفسنجانی به سرنوشتی نظیر منتظری
رد صلاحیت رئیس مجمع تشخیص مصلحت
تهدیدها در مورد رفسنجانی عملی نشد اما بازداشت و زندانی شدن دو فرزندش، فائزه و مهدی نشان داد که نفوذ او در مراکز تصمیم‌گیری به شدت کاهش یافته و اراده حذف او از دایره قدرت بسیار جدی است.
تجلی این اراده را می‌توان در عدم احراز صلاحیت رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام برای نامزدی در انتخابات یازدهمین دوره ریاست جمهوری توسط شورای نگهبان مشاهده کرد.
دو روز قبل از انتخابات سال ۹۲ پایگاه اطلاع‌رسانی رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام از قول او نوشت که یک مقام ارشد امنیتی که گفته می‌شود حیدر مصلحی، وزیر وقت اطلاعات بوده با حضور در جلسه شورای نگهبان آنها را متقاعد کرد که صلاحیت رفسنجانی را تائید نکنند.
او می‌گوید این مقام امنیتی در آن نشست گفته است: «حضور هاشمی در انتخابات می‌تواند موجب پیروزی قاطع و با رای بالای مردم شود که با راه و رسم آنها سازگار نیست»؛ او اعضای شورای نگهبان را متقاعد کرده که به بهانه شرایط جسمی رای به عدم احراز صلاحیت‌اش دهند.
مطابق برخی گمانه‌زنی‌ها طرح حذف رفسنجانی با پافشاری برخی فرماندهان سپاه پاسداران و نیروهای امنیتی این نهاد به اجرا گذاشته شد.
بیشتر بخوانید: توهین به رفسنجانی و هشدار درباره "فتنه ۹۴"
پیروزی‌های بزرگ
به رغم تمام فشارها انتخابات ریاست جمهوری دوره یازدهم برای هاشمی رفسنجانی یک پیروزی بزرگ بود زیرا نقش او در وحدت نیروهای اصلاح‌طلب و محافظه‌کاران میانه‌رو برای پشتیبانی از حسن روحانی انکارناپذیر است.
رئیس دولت یازدهم در نخستین نطق خود پس از پیروزی در انتخابات سال ۹۲ از رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام و رئیس جمهور پیشین محمد خاتمی به خاطر نقشی که در این پیروزی داشتند قدردانی کرد.
انتخابات همزمان دوره پنج مجلس خبرگان و دوره دهم مجلس در اسفند ۹۴ نیز پیروزی بزرگ دیگری برای رفسنجانی به ارمغان آورد.
در انتخابات مجلس خبرگان، که در اقدامی غیرمنتظره صلاحیت رفسنجانی برای نامزدی در رقابت‌های آن تائید شد، او با بیش از ۲ میلیون و ۳۰۰ هزار رأی به عنوان نفر اول تهران، و ۱۵ نفر از ۱۶ نفر عضو فهرست مورد حمایت او وارد مجلس پنجم شدند.
کسب این میزان رأی در هیچ دوره‌ای از انتخابات مجلس خبرگان سابقه نداشته است. توفیق فهرست مورد حمایت رفسنجانی در تهران باعث شد که شماری از اصول‌گرایان تندرو، از جمله محمد یزدی، رئیس پیشین مجلس خبرگان و محمد تقی مصباح یزدی به مجلس پنجم راه نیافتند.
استبداد نمک‌نشناس
در کارنامه اکبر هاشمی رفسنجانی انبوهی از پست‌های انتخابی و انتصابی وجود دارد. مهم‌ترین پست انتصابی او که تا هنگام مرگ در اختیار داشت ریاست مجمع تشخیص مصلحت نظام بود.
دوره ششم فعالیت این مجمع که اعضای حقوقی آن هر پنج‌سال یک بار توسط رهبر جمهوری اسلامی منصوب می‌شوند ۲۴ اسفند سال ۹۰ آغاز شد و به زودی به پایان می‌رسد.
برخی ناظران احتمال می‌دهند اگر رفسنجانی دو ماه دیگر زنده می‌ماند شاهد از دست دادن آخرین مقام رسمی خود می‌شد. خامنه‌ای سال ۱۳۹۰ محمد هاشمی برادر رفسنجانی را از مجمع تشخیص مصلحت نظام کنار گذاشت.
رفسنجانی در سخنرانی خود در مراسم روز معلم سال ۱۳۹۳ با اشاره به تبعید و قتل شخصیت محبوب خود امیرکبیر، او را فردی معرفی کرد که ناصرالدین شاه را بر تخت نشاند و گفت: «اما استبداد در مورد امیرکبیر نمک‌نشناسی کرد».
بسیاری این سخنان را کنایه‌ای به وضعیت خود رفسنجانی و ناسپاسی خامنه‌ای ارزیابی کرده‌اند. به گفته‌ی معاون روابط عمومی مجمع تشخیص مصلحت نظام قرار است سه‌شنبه، ۲۱ دی در مراسم خاکسپاری رفسنجانی، خامنه‌ای بر پیکر او نماز میت بخواند.